Hội chứng ám ảnh cân nặng – Nguy cơ rối loạn ăn uống

Hội chứng ám ảnh cân nặng đặc trưng bởi tình trạng ám ảnh thái quá về hình thể và cân nặng trong một thời gian dài. Hội chứng này ảnh hưởng chủ yếu đến phái nữ do nữ giới luôn bị gò bó bởi tiêu chuẩn cái đẹp khắt khe và cứng nhắc. Về lâu dài, bệnh diễn tiến mạnh có thể gây rối loạn ăn uống vô độ và chán ăn tâm thần ở nữ giới.

Hội chứng ám ảnh cân nặng là gì?

Hội chứng ám ảnh cân nặng là một dạng rối loạn tâm lý đặc trưng bởi sự quan tâm và ám ảnh thái quá về cân nặng, hình thể. Sự ám ảnh quá mức khiến bệnh nhân nỗ lực tập thể dục quá độ, nhịn ăn, tự gây nôn ói sau khi ăn uống, luôn cảm thấy bản thân xấu xí, thiếu tự tin và có xu hướng tự cách ly với mọi người.

Hội chứng ám ảnh cân nặng gây ra sự ám ảnh, lo âu dai dẳng và kéo dài về trọng lượng cơ thể. Hội chứng này được cho là có liên quan đến các rối loạn ăn uống như chứng chán ăn tâm thần, rối loạn ăn uống vô độ và rối loạn hấp thu thực phẩm do né tránh.

Nhiều người cho rằng hội chứng ám ảnh cân nặng là chứng chán ăn tâm thần. Tuy nhiên trên thực tế, người mắc hội chứng này chỉ có sự ám ảnh quá mức về trọng lượng cơ thể, sự ám ảnh dẫn đến cảm giác lo âu, căng thẳng, phiền muộn và thiếu tự tin trong cuộc sống. Bệnh nhân cũng có các hành vi với mục đích duy trì trọng lượng cơ thấp như tập thể dục, giảm lượng thức ăn nhưng hầu như không lạm dụng thuốc nhuận tràng, lợi tiểu hay tự gây nôn ói sau các cơn cuồng ăn.

Hội chứng ám ảnh cân nặng phổ biến hơn ở nữ giới, đặc biệt là trẻ vị thành niên và người ở đầu độ tuổi trưởng thành. Bởi ở hầu hết các quốc gia và vùng lãnh thổ, nữ giới luôn bị gò bó với tiêu chuẩn cái đẹp là vóc dáng thanh mảnh, gọn gàng, cân đối,… Điều này cộng với những lời phê bình, chỉ trích khiến không ít người hình thành sự ám ảnh quá mức về cân nặng.

Dấu hiệu của hội chứng ám ảnh cân nặng

Như tên gọi, hội chứng ám ảnh cân nặng đặc trưng bởi sự ám ảnh quá mức về trọng lượng và hình thể. Đa phần bệnh nhân đều cho rằng bản thân sở hữu thân hình xấu xí và luôn thiếu tự tin, e ngại khi gặp gỡ, giao tiếp. Sự ám ảnh quá mức về cân nặng khiến cho chất lượng cuộc sống, các mối quan hệ, nghề nghiệp, việc học của người bệnh bị ảnh hưởng đáng kể.

Các dấu hiệu nhận biết hội chứng ám ảnh cân nặng:

• Ám ảnh liên tục và dai dẳng về hình thể, cân nặng của bản thân
• Bệnh nhân có thể bộc lộ suy nghĩ bản thân sở hữu thân hình xấu xí, quá mập mạp so với tiêu chuẩn cái đẹp.
• Thường nhìn những người có thân hình đẹp với ánh mắt ngưỡng mộ.
• Luôn nhắc nhở bản thân phải hạn chế ăn uống để giữ được hình thể đẹp. Người bệnh thường đếm lượng calo trong mỗi bữa ăn và nghiêm ngặt trong chế độ ăn hằng ngày.
• Thường xuyên kiểm tra cân nặng (có thể vài lần đến vài chục lần trong ngày). Tuy nhiên, một số bệnh nhân có thể sợ hãi việc kiểm tra cân nặng do lo sợ phải đối mặt với việc bản thân bị thừa cân, béo phì.
• Vì không hài lòng với thân hình nên bản thân người bệnh thường ăn kiêng dài hạn, tập thể dục quá mức và đôi khi có thực hiện những hành vi nhằm đào thải thức ăn/ năng lượng dư thừa như tự gây nôn, sử dụng thuốc nhuận tràng, lợi tiểu,… Tuy nhiên, các hành vi này ít xảy ra và không đủ tiêu chuẩn để chẩn đoán là các rối loạn ăn uống.
• Sự ám ảnh quá mức về cân nặng cũng có thể làm tăng mức độ lo lắng, lo âu và căng thẳng. Đa phần bệnh nhân đều có biểu hiện lo âu quá mức, tâm trạng bất ổn, dễ gắt gỏng và tức giận.
• Các hành vi giảm cân cực đoan có thể dẫn đến các vấn đề thể chất như thường xuyên mệt mỏi, nhịp tim chậm, rụng tóc, móng tay, móng chân dễ gãy, đau đầu, mệt mỏi,…
• Người bệnh có thể né tránh gặp gỡ bạn bè, người thân vì cho bản thân cần phải điều chỉnh cân nặng để trở nên hoàn hảo hơn cho các cuộc gặp gỡ.

Triệu chứng của hội chứng ám ảnh cân nặng tương đối đa dạng và có sự khác biệt ở từng bệnh nhân. Đặc biệt, một số bệnh nhân có thể mắc đồng thời với các rối loạn lo âu, trầm cảm,… với triệu chứng chồng chéo lên nhau gây nhầm lẫn và khó khăn trong quá trình chẩn đoán.

Nguyên nhân gây hội chứng ám ảnh cân nặng

Hội chứng ám ảnh cân nặng thường xảy ra ở nữ giới vị thành niên và đầu giai đoạn trưởng thành. Điều này cho thấy sự ảnh hưởng của văn hóa xã hội và ảnh hưởng của hormone trong cơ chế bệnh sinh. Ngoài ra một số nghiên cứu gần đây cũng cho thấy, gen di truyền và các yếu tố sinh học – thần kinh cũng tham gia vào cơ chế bệnh sinh của hội chứng này.

Các yếu tố, nguyên nhân có thể gây hội chứng ám ảnh cân nặng:

• Yếu tố văn hóa: Trong văn hóa của hầu hết các quốc gia và vùng lãnh thổ, phụ nữ đẹp phải có vóc dáng thanh mảnh, cân đối,… Tiêu chuẩn cái đẹp có tính chất cứng nhắc, gò bó khiến không ít người bị ám ảnh quá mức về ngoại hình và cân nặng – nhất là với những người có cơ địa dễ tăng cân. Văn hóa được xem là yếu tố quan trọng trong cơ chế bệnh sinh của hội chứng ám ảnh cân nặng.
• Gen di truyền: Một số điều tra dịch tễ gần đây cho thấy, gen di truyền cũng có vai trò trong cơ chế bệnh sinh của hội chứng ám ảnh cân nặng. Mặc dù các chuyên gia chưa xác định được loại gen hay cách thức di truyền nhưng các nghiên cứu đều cho thấy, con cái có nguy cơ cao mắc hội chứng này nếu bố hoặc mẹ đã được chẩn đoán mắc bệnh.
• Môi trường gia đình: Ám ảnh cân nặng cũng có thể liên quan đến sự ảnh hưởng của gia đình đối với con cái (bao gồm cả con nuôi). Cá chuyên gia cho rằng, bố hoặc mẹ bị ám ảnh quá mức về cân nặng, thường xuyên ăn kiêng và bộc lộ quan niệm “méo mó” về cái đẹp cũng khiến con cái hình thành suy nghĩ, hành vi tương tự khi trưởng thành.
• Tính chất công việc: Những người làm các công việc yêu cầu cao về ngoại hình như diễn viên, người mẫu, ca sĩ,… thường phải chịu sức ép về ngoại hình và cân nặng. Do đó, người làm các công việc này sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.
• Sang chấn tâm lý: Tương tự như các rối loạn tâm lý khác, hội chứng ám ảnh cân nặng cũng có liên quan đến sang chấn tâm lý. Các sự kiện có tính chất sang chấn như bị tẩy chay, cô lập, body shaming (chế nhạo ngoại hình), bị lạm dụng tình dục, ngược đãi, bị bỏ rơi,… có thể gây ra sự ám ảnh quá mức về cân nặng. Đa phần những người trải qua các sự kiện này đều cho rằng bản thân luôn xấu xí nên mới xứng đáng bị như vậy và luôn nỗ lực để giảm cân nặng.
• Mắc các rối loạn tâm thần khác: Một số nghiên cứu cho thấy, sự ám ảnh quá mức về cân nặng có thể phát triển từ các bệnh lý tâm thần như rối loạn lo âu và trầm cảm. Khi mắc các bệnh lý này, người bệnh luôn đánh giá thấp bản thân, cho rằng bản thân thua kém, xấu xí hơn người khác.
• Đặc điểm tính cách: Người bị ám ảnh quá mức về cân nặng thường là người có tính cách cầu toàn, luôn theo đuổi sự hoàn hảo. Những người này luôn xây dựng cho bản thân hình tượng tuyệt vời với cân nặng vừa phải, khuôn mặt khả ái, kỹ năng giao tiếp tốt, năng lực cao,… Do đó, bệnh nhân có thể bị ám ảnh quá mức và nỗ lực ăn kiêng để duy trì hình thể đẹp. Khi cơ thể có mỡ thừa và tăng cân, người bệnh sẽ trở nên khó chịu và tìm mọi cách để cân nặng quay lại như cũ.

Bị ám ảnh về cân nặng có nguy hiểm không?

Bị ám ảnh về cân nặng là tình trạng khá phổ biến hiện nay – nhất là khi các phương tiện truyền thông phát triển vượt bậc như hiện nay. Ngày ngày với đối mặt với các hình mẫu lý tưởng và tiêu chuẩn cái đẹp quá khắt khe khiến cho nhiều người hình thành sự ám ảnh quá mức về cân nặng, hình thể của bản thân.

Ban đầu, sự ám ảnh quá mức về cân nặng khiến người bệnh tìm mọi cách để giảm cân như ăn kiêng, tập thể dục quá mức và đôi khi là các hành vi tự đào thải thức ăn (tự gây nôn ói, sử dụng thuốc nhuận tràng, lợi tiểu,…). Vì quá bận tâm đến ngoại hình nên người bệnh có thể dành hàng giờ để quan sát bản thân trong gương, luôn cảm thấy bản thân xấu xí, thiếu tự tin và e ngại trong cuộc sống. Thậm chí một số người không muốn ra khỏi phòng vì lo lắng người khác sẽ cười chê vì ngoại hình mập mạp, thiếu cân đối.

Hội chứng ám ảnh cân nặng là nguồn cơn của rối loạn ăn uống, rối loạn lo âu và trầm cảm. Ngoài ra, bệnh nhân cũng phải đối mặt với nhiều vấn đề sức khỏe thể chất do nhịn ăn, ăn kiêng không khoa học và tập thể dục quá độ.

Cách thoát khỏi ám ảnh cân nặng

Ám ảnh cân nặng ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe thể chất và tinh thần. Nếu không được khắc phục sớm, tình trạng này có thể dẫn đến nhiều vấn đề tâm lý, tâm thần và đe dọa trực tiếp đến sức khỏe. Với những trường hợp nhẹ, bệnh nhân có thể áp dụng các biện pháp tự cải thiện hoặc có thể trị liệu tâm lý + sử dụng thuốc nếu cần thiết.

1. Trị liệu, tư vấn tâm lý

Trị liệu và tư vấn tâm lý là phương pháp hiệu quả trong điều trị các vấn đề tâm lý gây ra sự ám ảnh, lo âu và căng thẳng. Đối với bệnh nhân bị ám ảnh cân nặng, chuyên gia sẽ tư vấn nhằm giúp người bệnh thay đổi quan niệm “méo mó” về tiêu chuẩn cái đẹp, từ đó khuyến khích người bệnh ăn uống và tập thể dục lành mạnh để duy trì hình thể cân đối và có sức khỏe tốt.

Với bệnh nhân có biểu hiện lo âu, trầm cảm, chuyên gia sẽ chỉ định trị liệu tâm lý. Phương pháp được áp dụng cho bệnh nhân mắc hội chứng này thường là liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT). Mục tiêu của liệu pháp CBT là giúp bệnh nhân xác định được quan niệm của bản thân là sai lầm, từ đó thay đổi các hành vi giảm cân cực đoan bằng lối sống lành mạnh hơn.

2. Sử dụng thuốc

Sử dụng thuốc được cân nhắc khi hội chứng ám ảnh cân nặng đi kèm với biểu hiện rối loạn lo âu, căng thẳng và trầm cảm. Thuốc được sử dụng nhằm cải thiện tâm trạng, giảm căng thẳng, phiền muộn và hỗ trợ cải thiện giấc ngủ. Một số trường hợp có thể được dùng thuốc song song với trị liệu tâm lý để đạt được kết quả tốt hơn.

3. Các biện pháp tự khắc phục

Ngoài các phương pháp y tế, bệnh nhân cũng có thể tự cải thiện nỗi ám ảnh quá mức về cân nặng thông qua các biện pháp tại nhà. Tuy nhiên trước khi thực hiện, cần ý thức cân nặng chỉ là một phần của ngoại hình, đảm bảo thể trạng khỏe mạnh là thước đo chính xác nhất về tiêu chuẩn cái đẹp.

Các biện pháp tự khắc phục hội chứng ám ảnh cân nặng:

• Thiền định: Thiền định được xem là liệu pháp hỗ trợ trong điều trị nhiều vấn đề tâm lý khác nhau như rối loạn lo âu, trầm cảm, căng thẳng, phiền muộn,… Ngoài ra, ngồi thiền còn giúp cải thiện giấc ngủ và giảm một số triệu chứng thể chất. Ở người bị hội chứng ám ảnh cân nặng, thiền giúp cân bằng cảm xúc, hỗ trợ bệnh nhân chế ngự các cơn giận dữ vô cớ và góp phần vào việc thay đổi quan niệm méo mó về cái đẹp.
• Chia sẻ với người khác: Phần lớn những người bị hội chứng ám ảnh cân nặng đều có cảm giác xấu hổ, tự ti nên rất hiếm khi chia sẻ với người khác. Tuy nhiên, việc giữ các suy nghĩ và kìm nén cảm xúc vào bên trong khiến cho tâm lý của bệnh nhân trở nên nặng nề hơn. Vì vậy, hãy cố gắng học cách chia sẻ với người đáng tin cậy hoặc có thể tìm đến chuyên gia tâm lý để được lắng nghe và thấu hiểu.
• Chụp ảnh nhiều hơn: Nghe vô lý nhưng chụp ảnh nhiều hơn có thể giúp vượt qua nỗi ám ảnh về cân nặng. Bởi theo nhiều bệnh nhân, hình ảnh của bản thân trong gương và trong ảnh hoàn toàn khác nhau. Thay vì nhìn thấy thân hình mập mạp, xấu xí, họ nhận thấy bản thân sở hữu vóc dáng khá cân đối và không khác biệt so với những người xung quanh. Do đó, thói quen chụp ảnh có thể thay đổi quan niệm méo mó về cái đẹp và giúp người bệnh tự tin hơn về ngoại hình.
• Tập thể dục vừa phải: Thay vì phải tập thể dục quá độ để đốt cháy năng lượng, hãy tìm bộ môn thể dục thật sự yêu thích. Điều này sẽ tạo ra hứng khởi, thích thú khi luyện tập, từ đó hỗ trợ xóa bỏ nỗi ám ảnh thái quá về cân nặng và giúp bệnh nhân hình thành thói quen tập luyện khoa học. Bệnh nhân nên đoạt động thể chất 30 phút mỗi ngày để cải thiện thể trạng, đồng thời giải phóng cảm xúc và các suy nghĩ tiêu cực.
• Thực hiện các liệu pháp thư giãn: Đa phần bệnh nhân mắc hội chứng ám ảnh cân nặng đều rơi vào trạng thái căng thẳng và lo âu. Do đó ngoài những biện pháp cải thiện trên, bệnh nhân cũng nên thực hiện một số liệu pháp thư giãn như tắm nước ấm, liệu pháp mùi hương,…

Hội chứng ám ảnh cân nặng có thể dẫn đến nhiều vấn đề tâm lý, tâm thần có mức độ nghiêm trọng. Vì vậy, nên can thiệp các biện pháp điều trị nếu nhận thấy bản thân quá chú tâm về ngoại hình và cân nặng.

BÀI VIẾT LIÊN QUAN:

• Mặc cảm ngoại hình (Hội chứng sợ xấu) – Cách vượt qua
• Rối loạn ăn uống vô độ: Nguyên nhân và cách kiềm chế
• Hội chứng tự ngược đãi bản thân: Biểu hiện và cách điều trị
• Nỗi sợ hãi là gì? Nguyên nhân và cách vượt qua nỗi sợ hãi