Chứng sợ (ngại) giao tiếp xã hội: Nguyên nhân và điều trị
Không đơn thuần giống như tính cách rụt rè, nhút nhát, hướng nội mà hội chứng sợ giao tiếp xã hội chính là trạng thái vô cùng sợ hãi đối với các sự việc tương tác xã hội. Ngại giao tiếp có thể gây nên rất nhiều ảnh hưởng tiêu cực đối với đời sống hàng ngày của cá nhân, làm cản trở nghiêm trọng đến việc xây dựng các mối quan hệ.
Hội chứng sợ giao tiếp xã hội là gì?
Hội chứng sợ giao tiếp xã hội (tên tiếng anh: Social anxiety disorder hoặc social phobia) còn được gọi với tên khác là rối loạn lo âu xã hội. Đây được xem là một tình trạng mãn tình về mặt sức khỏe tâm thần. Những người mắc phải chứng bệnh này sẽ luôn có cảm giác bất an về mọi thứ xung quanh, họ có cảm giác rằng mọi người đang quan sát và chú ý đến mình, lo sợ người khác sẽ đánh giá và phán xét về mình.
Sẽ rất bình thường nếu bạn cảm thấy lo lắng, hồi hộp khi đối mặt với một vài tình huống xã hội nào đó. Chẳng hạn như trước những buổi hẹn hò đầu tiên, các buổi thuyết trình, biểu diễn trước đám đông hay các cuộc hẹn phỏng vấn quan trọng. Tuy nhiên, đối với những người mắc chứng sợ giao tiếp xã hội thì ngay cả các tương tác xã hội hàng ngày cũng khiến cho họ cảm thấy sợ hãi, lo lắng, bối rối và vô cùng bất an.
Hơn thế, người bệnh luôn có những dự đoán tiêu cực về những hậu quả có thể xảy ra nếu bản thân tham gia vào những hoạt động xã hội. Cũng chính vì những sự lo lắng quá mức của mình nên những đối tượng này luôn có xu hướng muốn né tránh, lẩn trốn các cuộc gặp gỡ, tình huống giao tiếp xã hội. Tình trạng này nếu liên tục kéo dài sẽ làm ảnh hưởng rất nhiều đến đời sống cá nhân, gây nên những vấn đề sức khỏe vô cùng nghiêm trọng.
Một số tình huống có thể khiến người bệnh cảm thấy hoảng sợ như hẹn hò, bắt đầu cuộc trò chuyện, sử dụng nhà vệ sinh công cộng, ăn trước mặt người khác, giao tiếp bằng ánh mắt, đi học hoặc đi làm, tham gia các buổi tiệc có nhiều người, phát biểu trước đám đông, tương tác với người lạ,…
Những biểu hiện của người sợ giao tiếp xã hội
Không giống với những nỗi lo lắng thông thường, hội chứng sợ giao tiếp xã hội sẽ bao gồm nỗi lo âu, sợ hãi quá mức đối với hầu hết các sự kiện, tình huống xã hội hàng ngày. Sự sợ hãi này sẽ làm ảnh hưởng đến việc học tập, các công việc hàng ngày và các hoạt động sống khác.
Thông thường, những triệu chứng của bệnh sẽ khởi phát vào khoảng 13 tuổi và kéo dài liên tục cho đến tuổi trưởng thành. Tuy nhiên, những đối tượng mắc phải hội chứng này thường sẽ do dự, chần chừ ít nhất khoảng 10 năm mới xem xét đến việc tìm kiếm sự trợ giúp từ bên ngoài.
Các chuyên gia cho biết rằng, nếu có thể sớm phát hiện và tiến hành can thiệp kịp thời thì các triệu chứng của bệnh cũng sẽ nhanh chóng được kiểm soát, bệnh nhân cũng dễ dàng bắt kịp nhịp sống bình thường. Vậy những người bị hội chứng sợ giao tiếp xã hội sẽ có những biểu hiện gì?
1. Lo lắng người khác biết được sự sợ hãi của bản thân
Đây là một trong các triệu chứng thường gặp đối với những người mắc phải hội chứng sợ giao tiếp xã hội. Họ luôn cảm thấy lo lắng về việc người khác có thể biết được nỗi lo sợ của bản thân. Cũng chính vì thế mà trong các cuộc trò chuyện, người bệnh luôn có xu hướng im lặng, họ chỉ chia sẻ mỗi khi thực sự cần thiết.
Hơn thế, do lo sợ người khác biết được sự lo lắng, bất an của mình nên những đối tượng này sẽ luôn chú ý và quan sát đến những cử chỉ, hành động của đối phương, xem xét họ có đang ám chỉ hay hướng về mình không. Khi người đối diện nhìn thẳng hoặc có những lời nói nhắc đến người bệnh thì họ sẽ cảm thấy sợ hãi, lo lắng và vô cùng bất an. Thậm chí lúc này người bệnh có thể xuất hiện một số triệu chứng về thể chất như ra nhiều mồ hôi, tay chân run rẩy, tim đập nhanh, mặt đỏ bừng,…
2. Luôn cảm thấy xấu hổ về chính mình
Những người mắc hội chứng sợ giao tiếp xã hội luôn cảm thấy xấu hổ về bản thân. Họ luôn biểu hiện sự rụt rè, cố gắng che giấu bản thân khi bước vào đám đông. Những đối tượng này sẽ cảm thấy vô cùng khó khăn khi phải ăn uống ở nơi công cộng, bước vào phòng đã có đầy đủ người ngồi, giao tiếp với người lạ mặt,…Trạng thái xấu hổ tồn tại cũng bởi người bệnh cho rằng những người xung quanh đang chú ý, phán xét và bàn luận về mình.
Do luôn có cảm giác xấu hổ về bản thân nên người bệnh sẽ có nhiều xu hướng muốn sống tách biệt, tự cô lập bản thân và rất ít khi chủ động trò chuyện, gặp gỡ bất kì ai. Hoặc nếu bắt buộc phải giao tiếp với người khác thì người bệnh sẽ luôn tìm cách né tránh việc trao đổi ánh mắt, rất ít khi nhìn thẳng vào người đối diện.
3. Tự chỉ trích khả năng giao tiếp của bản thân
Thông thường, khi mắc phải các lỗi trong giao tiếp thì chúng ta sẽ luôn tìm kiếm những giải pháp hoặc cố gắng khắc phục chúng cho lần sau. Tuy nhiên, đối với những người bị hội chứng sợ giao tiếp xã hội thì họ sẽ luôn phân tích sự tương tác xã hội của mình, tua đi tua lại các cuộc hội thoại đó và soi xét khả năng giao tiếp của bản thân.
Họ sẽ có xu hướng phóng đại và thổi phồng những sự sai sót của mình và tự phán xét chúng một cách khắc nghiệt. Điều này sẽ khiến cho người bệnh luôn cảm thấy đau khổ, dằn vặt bản thân. Lâu dài bệnh nhân sẽ phải đối mặt với sự căng thẳng, thậm chí là khởi phát thêm các triệu chứng của trầm cảm.
4. Luôn cảm thấy lo lắng về những sự kiện chưa xảy ra
Không chỉ cảm thấy lo lắng về những sự kiện đang xảy ra mà người bệnh còn có những nỗi sợ cho các tình huống hoàn toàn chưa xuất hiện. Ví dụ họ có thể tưởng tượng về việc bản thân xuất hiện trước đám đông để thuyết trình, phát biểu một điều gì đó mà họ không thể thực hiện tốt. Hậu quả là họ phải gánh chịu những sự chỉ trích, phán xét và chê bai của mọi người xung quanh.
Đôi lúc người bệnh cũng sẽ tự nhận thức được những nỗi lo lắng vô lý của mình nhưng họ không thể kiểm soát và khống chế cảm xúc, suy nghĩ đó. Người bệnh sẽ luôn chìm đắm vào những suy nghĩ tiêu cực của mình, lo lắng ngay cả khi nghĩ đến các sự kiện giao tiếp xã hội. Điều này khiến cho họ luôn ở trong trạng thái bất an, không thể thực hiện tốt được các công việc hàng ngày.
5. Có xu hướng dự đoán hậu quả cho các tình huống xã hội
Khi phải đối mặt với những sự kiện giao tiếp xã hội, người bệnh sẽ có xu hướng dự đoán về những hậu quả có thể xảy ra. Chẳng hạn như khi đi phỏng vấn, họ sẽ nghĩ rằng bản thân không thể trả lời được các câu hỏi, không thể hiện bản thân tốt, không được nhà tuyển dụng đánh giá cao và sẽ thất bại thảm hại.
Ngoài ra, những suy nghĩ tiêu cực có liên quan đến hội chứng này thường sẽ tự biến thành lời “tiên tri”. Ví dụ như người bệnh có suy nghĩ rằng “mọi người sẽ luôn cho rằng mình là người kì quặc, lạ thường” thì điều này sẽ luôn ám ảnh và bám chặt lấy họ khi giao tiếp. Sự giữ kẽ, e dè của người bệnh đôi lúc khiến cho đối phương cảm thấy chán nản, điều này càng củng cố thêm niềm tin rằng bản thân bị mọi người ghét bỏ, xem thường.
6. Tìm cách né tránh các tình huống xã hội
Những người mắc phải hội chứng sợ giao tiếp xã hội luôn muốn tìm cách né tránh và từ chối các hoạt động, sự kiện gây sợ hãi. Họ sẽ luôn tránh nói chuyện và làm việc với người khác vì sợ rằng bản thân sẽ trở nên bối rối, hoảng sợ. Đồng thời người bệnh cũng cố gắng lẫn tránh các tình huống mà mình có khả năng trở thành trung tâm của sự chú ý.
Nếu chứng bệnh này xuất hiện ở trẻ em thì trẻ có thể bày tỏ mong muốn rằng bản thân sợ việc đến trường, sợ khi nói chuyện cùng bạn bè, sợ việc phát biểu và trẻ muốn được ở nhà. Còn nếu chứng sợ giao tiếp xã hội xuất hiện ở người trưởng thành thì họ có nhiều xu hướng lựa chọn các công việc không đòi hỏi phát giao tiếp, gặp gỡ nhiều người. Thậm chí có nhiều trường hợp còn cố gắng tìm việc tại nhà để hạn chế tối đa các tình huống giao tiếp xã hội.
7. Một số biểu hiện thực thể của người sợ giao tiếp xã hội
Bên cạnh những triệu chứng nêu trên thì khi người mắc hội chứng sợ giao tiếp xã hội đối diện với các tình huống gây sợ hãi thì bệnh nhân cũng sẽ xuất hiện kèm theo một số biểu hiện thực thể như:
- Tim đập nhanh
- Khó thở
- Ra nhiều mồ hôi
- Cảm giác khó chịu ở phần bụng, buồn nôn
- Căng cơ
- Chóng mặt, choáng váng, đầu cảm thấy lâng lâng
- Căng thẳng
- Gặp phải các vấn đề về tiêu hóa như tiêu chảy
- Cảm giác như “hồn lìa khỏi xác”, trở nên lú lẫn
Các biểu hiện của hội chứng sợ giao tiếp xã hội có thể dần thay đổi theo thời gian. Chúng có thể khởi phát khi người bệnh phải đối diện với những sự căng thẳng quá mức. Cho dù việc cố gắng né tránh những tình huống, sự kiện gây sợ hãi sẽ giúp cho người bệnh cảm thấy ổn định và thoải mái trong một khoảng thời gian. Tuy nhiên, những nỗi lo lắng, bất an đó vẫn sẽ tồn tại và kéo dài nếu bệnh nhân không được can thiệp đúng cách.
Nguyên nhân sợ / ngại giao tiếp xã hội
Hiện nay, hội chứng sợ giao tiếp xã hội vẫn chưa thể xác định được chính xác về nguyên nhân gây ra bệnh. Tuy nhiên, hội chứng này có thể xuất phát từ các tác nhân môi trường và yếu tố di truyền. Các nhà tâm lý học cho biết rằng, triệu chứng của bệnh thường sẽ khởi phát sau khi trải qua những sang chấn tâm lý như phá sản, mất người thân, tai nạn, bị lừa gạt,…
Dưới đây là một số yếu tố có thể liên quan đến tình trạng sợ giao tiếp xã hội:
- Do đặc tính di truyền: Theo nhiều nghiên cứu khoa học nhận thấy rằng các rối loạn lo âu sẽ có nhiều xu hướng bị ảnh hưởng qua di truyền. Tuy nhiên, vẫn chưa thể xác định được chính xác rằng bao nhiêu phần trong trong số này là do yếu tố di truyền hay do sự ảnh hưởng từ hành vi học được.
- Do sự mất cân bằng sinh hóa não: Chuyên gia cho biết rằng, những yếu tố sinh hóa não sẽ có vai trò chi phối hành vi, cảm xúc, suy nghĩ của con người. Cũng chính vì thế nếu những yếu tố này bị mất đi sự cân bằng sẽ khiến cho con người dễ hình thành các nỗi lo sợ quá mức về một vấn đề nào đó. Đa phần người bệnh sẽ có hạch hạnh nhân hoạt động quá mức, đây là một cấu trúc não có vai trò quan trọng đối với việc kiểm soát sự đáp ứng với nỗi lo sợ. Nếu chúng hoạt động quá mức có thể làm cho con người phản ứng mạnh mẽ lại với nỗi sợ, khiến cho sự lo lắng bắt đầu gia tăng dữ dội.
- Yếu tố môi trường: Hội chứng sợ giao tiếp xã hội cũng có thể xuất phát từ các hành vi học được trong quá trình sống hoặc do các yếu tố tác động bên ngoài. Cụ thể như gia đình quá bảo bọc, trẻ không có đủ các kỹ năng giao tiếp, thường xuyên bị tẩy chay, cô lập, bắt nạt,…Bên cạnh đó, việc sống và sinh hoạt chung với người mắc bệnh cũng có thể khiến cho nhiều người bị ảnh hưởng và gia tăng nguy cơ mắc bệnh.
Hậu quả của hội chứng sợ giao tiếp xã hội
Sợ giao tiếp xã hội không phải là một hội chứng hiếm gặp, tuy nhiên sự hiểu biết của cộng đồng về những vấn đề này lại thực sự chưa sâu sắc. Nhiều người còn cho rằng những biểu hiện sợ hãi của người bệnh là do tính cách, đặc điểm cá nhân chứ hoàn toàn không phải là bệnh lý.
Tuy nhiên, nếu tình trạng này không sớm được phát hiện và có biện pháp khắc phục phù hợp thì sẽ gây nên rất nhiều sự ảnh hưởng tiêu cực đối với sức khỏe và đời sống của người bệnh. Họ luôn có xu hướng muốn tránh né những sự kiện, tình huống giao tiếp gây cản trở nhiều đến quá trình học tập, làm việc và các hoạt động bên ngoài của họ.
Thông thường, các trẻ em mắc phải hội chứng này phải được học tập tại một môi trường đặc biệt để tránh việc liên tục đối diện với nỗi sợ hãi. Nếu tình trạng này kéo dài sẽ khiến trẻ thiếu đi nhiều kỹ năng xã hội, không có khả năng để giao tiếp tốt, khó khăn trong việc đưa ra ý kiến. Hơn thế, những đối tượng này sẽ bị hạn chế rất nhiều về việc duy trì và kết nối với các mối quan hệ xã hội, họ có ít hoặc thậm chí không có bạn bè.
Bên cạnh đó, những người mắc phải chứng sợ giao tiếp xã hội sẽ luôn có tâm lý tự trách mắng và dằn vặt bản thân. Họ luôn cho rằng mình vô dụng, bất tài và những người xung quanh luôn có cái nhìn chê bai, đánh giá tồi tệ về họ. Từ đó họ cũng có nhiều xu hướng muốn tìm đến rượu bia, các chất kích thích để giải tỏa nỗi buồn, kiểm soát nỗi sợ hãi và tự cô lập chính mình.
Nếu không có biện pháp xử lý kịp thời sẽ khiến cho họ nảy sinh ra nhiều ý muốn tự làm hại bản thân, thậm chí là tự sát. Hơn thế, theo một số nghiên cứu, tình trạng bệnh lý này cũng có mối quan hệ mật thiết đối với các vấn đề sức khỏe như cao huyết áp, hội chứng ruột kích thích, đau mỏi vai gáy, đau dây thần kinh tọa,….
Cách vượt qua nỗi sợ giao tiếp xã hội
Ngay khi nhận thấy bản thân có những dấu hiệu nhận biết của hội chứng sợ giao tiếp xã hội thì bạn cũng nên chủ động tìm gặp chuyên gia để được thăm khám và chẩn đoán chính xác hơn. Nếu nghi ngờ một người mắc phải hội chứng này thì các bác sĩ sẽ tiến hành khai thác về tiền sử cá nhân, gia đình, xem xét triệu chứng, xét nghiệm sàng lọc để đưa ra chẩn đoán chính xác.
Sau khi biết được cụ thể tình trạng bệnh của mỗi người thì chuyên gia mới có thể cân nhắc đưa ra phác đồ điều trị phù hợp. Một số biện pháp thường được áp dụng như sau:
1. Liệu pháp tâm lý
Đối với các trường hợp bị hội chứng sợ giao tiếp xã hội cần phải được can thiệp tâm lý một cách sớm nhất. Thông qua việc trò chuyện và trao đổi trực tiếp, chuyên gia tâm lý sẽ giúp cho thân chủ của mình nhìn nhận được các nỗi sợ vô lý của bản thân. Nhờ đó mà họ cũng biết cách kiểm soát nỗi sợ và điều chỉnh cảm xúc, suy nghĩ theo chiều hướng đúng đắn hơn.
Tùy vào tình trạng của mỗi người mà các chuyên gia sẽ cân nhắc sử dụng liệu pháp phù hợp nhất. Thông thường, đối với tình trạng sợ giao tiếp xã hội sẽ được ưu tiên áp dụng liệu pháp nhận thức hành vi để có thể điều chỉnh tốt về những suy nghĩ, hành động, thói quen chưa phù hợp.
Bên cạnh đó, các chuyên gia còn hướng dẫn cho bạn thêm những kỹ năng cần thiết như kỹ năng giao tiếp, kỹ năng ứng phó, kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng tranh luận. Việc trang bị và năng cao các kỹ năng này sẽ giúp cho bạn cảm thấy thoải mái và dễ dàng đối diện với những tình huống giao tiếp xã hội, từ đó dần hòa nhập tốt với cuộc sống bình thường.
2. Điều trị bằng thuốc
Người bệnh sợ giao tiếp xã hội sẽ luôn tồn tại những cảm giác bất an, lo lắng và sợ hãi về các sự kiện xảy ra xung quanh. Vì thế, để kiểm soát tốt các cảm xúc tiêu cực này thì việc dùng thuốc trong quá trình điều trị là điều cần thiết. Sử dụng thuốc sẽ giúp bạn nhân giảm bớt các triệu chứng khó chịu về tinh thần và thể chất. Đồng thời, các loại thuốc này sẽ giúp cho người bệnh cải thiện tốt tâm trí, hỗ trợ tốt cho quá trình cải thiện bệnh.
Một số loại thuốc thường được chỉ định sử dụng như:
- Thuốc ức chế tái hấp thu chọn lọc serotonin (SSRIs): Sertraline, Fluoxetin, Citalopram, Fluvoxamin,…
- Thuốc chống trầm cảm 3 vòng (TCA): Clomipramine, Amitriptyline,…
- Thuốc giải lo âu: Oxazepam, Diazepam, Chlordiazepoxide,…
- Thuốc chẹn beta
Tuy nhiên, các loại thuốc hỗ trợ điều trị hội chứng sợ giao tiếp xã hội có thể gây ra một số tác dụng phụ ngoài ý muốn. Vì thế, người bệnh cần phải tuân thủ đúng theo các chỉ định dùng thuốc của bác sĩ, tuyệt đối không được tự ý thay đổi liều lượng hoặc ngừng sử dụng thuốc đột ngột. Nếu trong thời gian sử dụng có xuất hiện bất kì các triệu chứng bất thường nào thì cũng cần thông báo ngay với bác sĩ điều trị để được hướng dẫn xử lý kịp thời.
3. Các phương pháp tự cải thiện
Hội chứng sợ giao tiếp xã hội sẽ khiến người bệnh từ chối việc gặp gỡ, tụ tập hoặc tham gia vào các hoạt động gây sợ hãi. Điều này sẽ làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống hàng ngày của bệnh nhân. Do đó, ngoài việc áp dụng các biện pháp điều trị chuyên khoa thì bản thân người bệnh cũng nên áp dụng đồng thời các phương pháp tự cải thiện như sau:
- Mời bạn bè cùng tham gia các hoạt động xã hội: Bạn sẽ không thể nào tránh né mãi mãi việc tham dự và có mặt tại các tình huống giao tiếp xã hội. Vì thế, hãy thử làm quen với chúng bằng cách mời bạn bè hoặc người thân cùng đi. Tuy nhiên, khi đến bữa tiệc, cuộc gặp mặt nào đó thì bạn cũng phải tập làm quen với những người xa lạ. Mỗi lần tham gia bạn chỉ cần trò chuyện thêm với một vài người bạn cũng sẽ giúp bạn dần giảm đi sự sợ hãi.
- Hãy tập giao tiếp trước gương: Để chuẩn bị tốt nhất cho một buổi gặp gỡ, bạn có thể thử tập luyện trước gương, nói chuyện thoải mái với bản thân bằng một chủ đề nào đó. Điều này sẽ giúp bạn dễ dàng hơn khi bắt chuyện với một ai đó, đồng thời kiểm soát tốt những điều mà bản thân sẽ nói.
- Đặt mục tiêu cho bản thân: Việc chủ động trò chuyện với những người bạn mới có thể rất khó khăn với bệnh nhân bị hội chứng sợ giao tiếp xã hội. Tuy nhiên, để khắc phục các nỗi sợ của mình thì bạn hãy tự đặt ra mục tiêu cho bản thân. Với những cuộc gặp gỡ lần đầu tiên bạn hãy đặt ra một mục tiêu đơn giản, ví dụ như trò chuyện với người lạ trong vòng 5 đến 10 phút, tự giới thiệu bản thân với những người xung quanh,….
Hi vọng qua thông tin chia sẻ trong bài viết này sẽ giúp bạn đọc hiểu thêm về hội chứng sợ giao tiếp xã hội. Tình trạng này có thể gây ra nhiều ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và đời sống xã hội của người bệnh. Do đó, ngay khi phát hiện các triệu chứng bệnh bạn cần chủ động tiến hành thăm khám và chẩn đoán sớm để có thể điều trị kịp thời.
BÀI VIẾT LIÊN QUAN:
Ngại giao tiếp xã hội tùy mức độ không hẳn là bệnh mà do xã hội ngày nay quá phức tạp