Thuốc chống trầm cảm: Nguyên tắc sử dụng và lưu ý khi dùng
Thuốc chống trầm cảm là nhóm thuốc thường được sử dụng trong quá trình điều trị các bệnh rối loạn trầm cảm. Nó có thể giúp kiểm soát tốt các triệu chứng bệnh nhưng lại tiềm ẩn nhiều khả năng gây ra các tác dụng phụ không mong muốn. Vì thế người bệnh nên thật cẩn trọng và biết rõ nguyên tắc trước khi sử dụng.
Thuốc chống trầm cảm là gì?
Thuốc chống trầm cảm là nhóm thuốc được kê đơn với công dụng điều trị các rối loạn trầm cảm hoặc một số bệnh lý có liên quan như rối loạn hưng trầm cảm, rối loạn lo âu, đau mãn tính,…Tuy các loại thuốc này có tác dụng khống chế và kiểm soát tốt các triệu chứng của bệnh nhưng nó có thể gây ra nhiều tác dụng phụ ảnh hưởng đến sức khỏe của bệnh nhân. Thậm chí nếu sử dụng không đúng cách còn có thể làm gia tăng nguy cơ tự sát ở người bệnh, đặc biệt là các đối tượng là trẻ em và thanh thiếu niên.
Do đó, việc sử dụng thuốc chống trầm cảm cần được sự chỉ định và theo dõi chặt chẽ bởi các bác sĩ chuyên khoa và những người thân bên cạnh. Người bệnh cần tuân thủ nghiêm ngặt các hướng dẫn sử dụng thuốc để đảm bảo an toàn cho sức khỏe và giúp bệnh tình được cải thiện tốt hơn.
Cơ chế chung của các loại thuốc chống trầm cảm đó chính là sự tác động lên những chất dẫn truyền thần kinh, điển hình như serotonin, norepinephrine, dopamine. Nhờ đó mà các triệu chứng của rối loạn trầm cảm được kiểm soát và thuyên giảm dần đi.
Thuốc chống trầm cảm được phân thành mấy loại?
Thuốc chống trầm cảm được phân thành nhiều loại khác nhau. Tuy nhiên, trong quá trình điều trị trầm cảm và các rối loạn tâm thần khác, người bệnh thường sẽ được sử dụng một số loại chính sau đây:
1. SSRIs (Các chất ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc)
SSRIs (Các chất ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc) là nhóm thuốc chống trầm cảm hiện đang được sử dụng phổ biến hiện nay. Các loại thuốc thuộc nhóm này được đánh giá khá cao về hiệu quả và ít gây tác dụng phụ nên có thể áp dụng được cho nhiều đối tượng bệnh khác nhau. Hơn thế, SSRIs không chỉ hỗ trợ được cho các trường hợp bị trầm cảm mà còn giúp các bệnh nhân rối loạn lo âu, rối loạn ám ảnh cưỡng chế, căng thẳng kéo dài cải thiện được tình trạng sức khỏe.
Cơ chế hoạt động của nhóm thuốc này đó chính là sự ức chế tái hấp thu serontonin của tế bào thần kinh serotonergic tại synap trước sẽ giúp cải thiện nồng độ serotonin bên trong não bộ. Cũng bởi những bệnh nhân bị trầm cảm đều có nồng độ serotonin thấp hơn so với mức bình thường, từ đó gây nên những triệu chứng như buồn bã, chán nản, tuyệt vọng, mệt mỏi không xác định được nguyên nhân. Khi sử dụng nhóm thuốc này, nồng độ chất dẫn truyền thần kinh được gia tăng, từ đó các triệu chứng bệnh trầm cảm sẽ cải thiện rõ rệt.
Một số loại thuốc nhóm SSRIs thường được áp dụng trong việc điều trị trầm cảm như:
- Escitalopram
- Citalopram
- Sertraline
- Fluoxetine
- Paroxetine
Tuy nhiên, các loại thuốc thuộc nhóm chất ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc sẽ có tác dụng chậm, thông thường phải mất khoảng 3 đến 5 tuần sử dụng liên tục. Khi thuốc phát huy tác dụng, người bệnh sẽ cảm thấy thoải mái, dễ chịu và giảm bớt các triệu chứng khó chịu mà trầm cảm gây ra. Tuy nhiên, trong quá trình điều trị bằng thuốc, bệnh nhân có thể gặp phải một số tác dụng phụ như buồn nôn, khó ngủ, ngủ không sâu giấc, đau đầu, rối loạn chức năng tình dục,…
Chống chỉ định:
- Không sử dụng thuốc cho những đối tượng quá mẫn cảm với các thành phần của thuốc.
- Không dùng đồng thời với những loại thuốc IMAO hoặc mới sử dụng IMAO trong khoảng 14 ngày.
2. SNRIs (Chất ức chế tái hấp thu serotonin và norepinephrine)
Trong quá trình điều trị bệnh trầm cảm hoặc những bệnh tâm thần có liên quan thì SNRIs (Các chất ức chế tái hấp thu serotonin và norepinephrine) cũng có thể được chỉ định sử dụng khi người bệnh đã dùng SSRIs nhưng không mang lại hiệu quả.
Cơ chế hoạt động của nhóm thuốc này đó chính là sự ức chế tái hấp thu norepinephrine và serotonin trong não bộ. Tuy nhiên, công dụng của nhóm thuốc này không tốt bằng các chất ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc. Bên cạnh đó, một số loại thuốc SNRIs còn có công dụng tái hấp thu dopamin nhưng hiệu quả không cao, không đặc hiệu.
SNRIs là nhóm thuốc được sử dụng nhiều trong quá trình cải thiện bệnh trầm cảm. Tuy nhiên chúng còn được áp dụng trong các trường hợp điều trị chứng hoảng sợ, stress sau chấn thương, bệnh ám ảnh – xung lực, lo âu toàn thể,…
Một số loại thuốc nhóm SNRIs được sử dụng nhiều như:
- Duloxetine
- Desvenlafaxine
- Venlafaxine
Chống chỉ định dùng thuốc:
- Những người có tiền sử mẫn cảm, dị ứng với các thành phần có trong thuốc
- Đối tượng dưới 18 tuổi
- Người bệnh bị tăng huyết áp hoặc có nhiều nguy cơ bị rối loạn nhịp tim
- Phụ nữ đang mang thai hoặc trong quá trình nuôi con bằng sữa mẹ.
- Không dùng đồng thời hoặc chưa quá 14 ngày sau khi sử dụng IMAO.
Một số tác dụng phụ mà nhóm thuốc SNRIs có thể gây ra như ra nhiều mồ hôi, chóng mặt, táo bón, buồn nôn, tăng huyết áp, run rẩy, tăng nhịp tim, giãn mạch, rối loạn chức năng tình dục.
3. Thuốc chống trầm cảm 3 vòng (TCA)
Thuốc chống trầm cảm 3 vòng (TCA) là nhóm thuốc thường được áp dụng trong quá trình điều trị các bệnh rối loạn trầm cảm. Tuy nhiên, nhóm thuốc này không được đánh giá cao về mức độ an toàn, nó có thể gây ra nhiều tác dụng phụ nên hiện nay đã được hạn chế trong việc điều trị. Loại thuốc này sẽ được chỉ định sử dụng đối với bệnh nhân không đáp ứng được các loại thuốc chống trầm cảm khác. Bên cạnh đó, những trường hợp bị trầm cảm nội sinh cũng sẽ được cân nhắc đề áp dụng.
Nhóm thuốc này cũng có cơ chế hoạt động tương tự như thuốc SNRIs – ức chế tái hấp thu norepinephrine và serotonin trong não bộ. Nó giúp ngăn chặn một số thụ thể như muscarinic M1, histamin H1 và alpha-adrenergic. TCA giúp tác động lên các chất dẫn truyền thần kinh, cải thiện tốt các triệu chứng bệnh nhưng cũng có thể gây ra nhiều tác dụng phụ không mong muốn.
Tuy nhiên, loại thuốc này cho hiệu quả khá chậm, người bệnh cần kiên trì sử dụng từ 2 đến 4 tuần mới nhận thấy được công dụng của nó. Trong thời gian đợi thuốc phát huy tác dụng, người bệnh không được tự ý tăng giảm liều dùng hoặc tự ý ngưng sử dụng.
Các đối tượng chống chỉ định sử dụng TCA:
- Chống chỉ định đối với những đối tượng đang trong giai đoạn phục hồi sau quá trình điều trị nhồi máu cơ tim.
- Người bệnh quá mẫn cảm với thuốc hoặc những loại thuốc trong nhóm TCA
- Không sử dụng thuốc chống trầm cảm 3 vòng cùng với các chất ức chế monoamin oxydase
Những loại thuốc chống trầm cảm 3 vòng thường được dùng như:
- Amitriptylin: Loại thuốc này thường được sử dụng nhất bởi hiệu quả mang lại tốt và giá thành cũng hợp lý. Thuốc sẽ giúp làm dịu thần kinh, an thần nên thường được chỉ định cho các bệnh nhân trầm cảm, lo âu, kích động,..
- Clomipramin: Thuốc có tác dụng chủ yếu trên serotonin nên sẽ được áp dụng cho các trường hợp bệnh trầm cảm hoặc rối loạn ám ảnh.
- Tianeptine: Đây là loại thuốc thuộc nhóm TCA có ít tác dụng phụ nhất, khả năng dung nạp khá tốt nên được sử dụng cho các đối tượng bệnh là người cao tuổi hoặc những bệnh thực tổn. Ngoài ra, thuốc còn có thể sử dụng được cho nam giới bởi nó ít gây tác dụng tiêu cực đến chức năng sinh dục.
Một số tác dụng phụ thường gặp khi sử dụng thuốc chống trầm cảm 3 vòng như táo bón, giảm trí nhớ, mắt mờ, tăng nhịp tim, hạ huyết áp, khô miệng, rối loạn chức năng tình dục (ở nam giới sẽ bị rối loạn cương dương, xuất tinh sớm, không xuất tinh, còn ở nữ giới sẽ mất ham muốn, khô âm đạo,…),….
4. Thuốc ức chế monoamin oxydase (MAOI)
Thuốc ức chế monoamin oxydase (MAOI) chỉ được áp dụng cho các trường hợp đã sử dụng những loại thuốc nêu trên nhưng không mang lại kết quả tốt. Cũng bởi loại thuốc này gây ra rất nhiều các tác dụng phụ nguy hiểm ảnh hưởng đến sức khỏe của bệnh nhân. Ngoài ra, nhóm thuốc này cũng có phạm vi tương tác với thức ăn và những loại thuốc khác khá rộng nên sẽ được xem xét kỹ lưỡng trước khi chỉ định sử dụng.
Cơ chế hoạt động của nhóm thuộc này đó chính là ngăn chặn enzyme monoamine oxidase – một trong các loại enzyme làm phá vỡ những chất dẫn truyền thần kinh, ví dụ như norepinephrine, dopamin và serotonin bên trong não bộ. Nhờ đó mà các chất này được gia tăng nồng độ và kiểm soát các triệu chứng bệnh tốt hơn.
Những loại thuốc thuộc nhóm các chất ức chế monoamin oxydase như:
- Tranylcypromine
- Phenelzine
- Isocarboxazid
Một số lưu ý khi sử dụng MAOI để chữa trầm cảm:
- Không dùng MAOI cùng với các loại thuốc ức chế tái hấp thu serotonin, dopamin và norepinephrine khác. Nếu cần thiết hãy dùng cách nhau ít nhất 14 ngày.
- Không sử dụng các thức uống có cồn như rượu bia, dẫn chất thuốc phiện, các loại thuốc tác động lên hệ thần kinh trung ương trong thời gian dùng MAOI.
- Không dùng đồng thời cùng với những thức ăn có chứa nhiều tyramine, điển hình như phô mai, sữa chua, nước tương, thịt/ cá xông khói,…
5. Nhóm thuốc chống trầm cảm không điển hình
Trazodone, Mirtazapin, Bupropion,…là những loại thuốc thuộc nhóm chống trầm cảm không điển hình được sử dụng trong một số trường hợp cần thiết. Nhóm thuốc này sẽ tác động đến các chất dẫn truyền thần kinh bên trong bộ não như serotonin, serotonin.
Tuy nhiên, khi sử dụng thuốc trong một thời gian dài có thể khiến bệnh trầm cảm chuyển sang giai đoạn hưng cảm. Do đó, các bệnh nhân bị rối loạn lưỡng cực (rối loạn hưng -trầm cảm) cần phải tuân thủ nghiêm ngặt các chỉ định dùng thuốc và chú ý vào những lời dặn của bác sĩ để hạn chế các tình huống không mong muốn.
Cũng giống với các nhóm thuốc chống trầm cảm khác, các loại thuốc thuộc nhóm không điển hình có thể gây ra một số tác dụng phụ như khô miệng, hạ huyết áp, chóng mặt, táo bón.
Nguyên tắc và lưu ý khi sử dụng thuốc chống trầm cảm
Sử dụng thuốc chống trầm cảm là một trong các phương pháp phổ biến được áp dụng nhiều trong các trường hợp điều trị trầm cảm hoặc các rối loạn tâm thần khác. Tuy nhiên, loại thuốc này lại có nguy cơ gây ra nhiều tác dụng phụ làm ảnh hưởng đến sức khỏe bệnh nhân, do đó trước khi sử dụng bác sĩ sẽ hướng dẫn cụ thể về liều lượng, cách dùng và một số lưu ý cần thiết.
Để hạn chế các hậu quả nghiêm trọng, người bệnh cần lưu ý một số vấn đề sau đây:
- Không tự ý mua thuốc về dùng khi chưa có chỉ định cụ thể của bác sĩ chuyên khoa.
- Không sử dụng chung đơn thuốc với bệnh nhân khác.
- Người bệnh cần đến thăm khám và chẩn đoán trực tiếp tại các bệnh viện, cơ sở y tế chuyên khoa. Bác sĩ sẽ dựa vào mức độ nghiêm trọng của bệnh, các biểu hiện, nguyên nhân gây bệnh mà cân nhắc lựa chọn loại thuốc phù hợp cho từng người bệnh.
- Thông báo cụ thể và chi tiết về tiền sử bệnh lý, dị ứng, lịch sử dùng thuốc, các chất gây nghiện, những loại thuốc đang dùng hiện tại,…để hạn chế tối đa tình trạng tương tác thuốc.
- Đa phần những loại thuốc chống trầm cảm đều có tác dụng khá chậm, thông thường sẽ phát huy công dụng ở tuần thứ 4 đến thứ 6. Do đó, người bệnh cần kiên trì sử dụng đúng theo thời gian chỉ định của bác sĩ, tuyệt đối không được ngưng dùng thuốc đột ngột.
- Bệnh nhân không được tự ý tăng giảm liều dùng nếu chưa có sự cho phép của bác sĩ.
- Trong quá trình sử dụng thuốc không được sử dụng rượu bia, các loại nước uống có cồn, chất gây nghiện, chất kích thích,…
- Người bệnh không nên tự bảo quản thuốc, những người thân trong gia đình nên giám sát và phát thuốc cho người bệnh.
- Nếu quên liều dùng thì nên uống ngay sau khi nhớ ra. Tuy nhiên, nếu thời gian quá sát với liều tiếp theo thì nên bỏ qua, tuyệt đối không được uống gấp đôi lượng thuốc.
- Bảo quản thuốc ở nơi thoáng mát, tránh xa tầm tay của trẻ nhỏ và thú cưng.
- Nếu trong thời gian sử dụng thuốc, người bệnh xuất hiện các biểu hiện bất thường (không giống với những tác dụng phụ mà bác sĩ đã dặn trước) thì nên báo ngay với bác sĩ điều trị để được xử lý kịp thời.
- Để quá trình điều trị mang lại hiệu quả tốt nhất, bệnh nhân cần kết hợp với các biện pháp trị liệu khác, đặc biệt là nhanh chóng thay đổi lối sống tích cực hơn.
Bài viết trên đây đã gợi ý cho bạn những nhóm thuốc chống trầm cảm thường được sử dụng trong quá trình điều trị trầm cảm và các bệnh lý liên quan. Tuy nhiên, những loại thuốc này có nhiều nguy cơ gây nên các tác dụng phụ ngoài ý muốn. Do đó, người bệnh cần tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc và những lưu ý khi dùng thuốc để đảm bảo an toàn cho bản thân.
Tìm hiểu thêm:
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!