Trầm Cảm Sau Sinh: Nguyên nhân, biểu hiện và hướng chữa trị
Theo thống kê, hiện nay có khoảng 10 đến 20% các trường hợp phụ nữ rơi vào tình trạng trầm cảm sau sinh với nhiều biểu hiện khác nhau. Tuy nhiên, người bệnh thường có những triệu chứng đặc trưng bởi khí sắc trầm buồn, ủ rũ, chán nản, thường xuyên mệt mỏi, luôn suy nghĩ tiêu cực, bi quan.
Thực trạng về trầm cảm sau sinh
Trầm cảm sau sinh còn có tên khoa học là Postpartum Depression, đây là một chứng rối loạn cảm xúc thường xảy ra ở phụ nữ sau thời gian sinh nở. Bệnh lý này được đặc trưng bởi sự suy giảm khí sắc và thường kéo dài trong một khoảng thời gian, chủ yếu là vào năm đầu tiên sau khi vừa sinh xong. Ngoài ra, chứng trầm cảm sau sinh còn có thể xuất hiện ở nam giới nhưng tỉ lệ rất thấp, do đó ít khi được đề cập đến.
Ước tính, hiện nay có khoảng 10 đến 20% trường hợp các phụ nữ mắc phải chứng rối loạn trầm cảm sau khi sinh. Trong đó, có khoảng 15% các đối tượng khởi phát bệnh vào khoảng 3 tháng đầu tiên sau sinh và khoảng 15 đến 25% xuất hiện trong vòng 1 năm đầu. Trầm cảm sau sinh sẽ khiến cho mẹ bầu cảm thấy buồn bã, chán nản, suy sụp, mệt mỏi, mất tập trung, thậm chí còn cảm thấy chán ghét bản thân và đứa con mà mình vừa sinh ra, nguy hiểm hơn có thể xuất hiện các ý muốn giết hại con mình.
Do đó, những người thân trong gia đình, đặc biệt là người bạn đời cần phải chú ý quan tâm, chăm sóc tốt cho phụ nữ sau sinh. Ngay khi phát hiện các biểu hiện bất thường cần tiến hành thăm khám và điều trị kịp thời để hạn chế các hậu quả nghiêm trọng. Đối với những trường hợp nhẹ, mẹ bầu chỉ cần nhanh chóng thay đổi thói quen sinh hoạt, ăn uống lành mạnh sẽ cải thiện sức khỏe tốt hơn. Tuy nhiên, khi tình trạng bệnh trở nên nghiêm trọng, người mẹ cần phải được cách ly khỏi trẻ sơ sinh để hạn chế các tình huống xấu, đồng thời áp dụng ngay các biện pháp can thiệp đặc biệt.
Nguyên nhân gây ra trầm cảm sau sinh
Trầm cảm sau sinh cũng giống như các rối loạn tâm thần khác, căn bệnh này có thể khởi phát từ rất nhiều nguyên nhân khác nhau, tuy nhiên cũng có một số trường hợp không thể xác định được cụ thể nguyên nhân. Thế nhưng, đối với những phụ nữ sau sinh thì sự thay đổi đột ngột của hormone được xem là yếu tố phổ biến và chủ yếu nhất.
Một số nguyên nhân có thể gây nên tình trạng trầm cảm sau sinh như:
1.Thay đổi hormone đột ngột
Trong quá trình mang thai và sau khi sinh, nồng độ hormone progesterone và estrogen của phụ nữ sẽ bị sụt giảm một cách đột ngột. Bên cạnh đó, tình trạng suy giảm hormone tuyến giáp cũng là yếu tố góp phần nhỏ trong việc hình thành nên chứng trầm cảm trong giai đoạn này.
Các chuyên gia cho biết rằng, quá trình thay đổi nồng độ hormone bên trong cơ thể sẽ khiến cho phụ nữ trở nên nhạy cảm, buồn phiền nhiều, cáu gắt, nóng giận hơn, đặc biệt là giai đoạn mang thai và sau khi sinh. Tuy nhiên, đây không được xem là nguyên nhân trực tiếp khởi phát các rối loạn tâm thần ở phụ nữ sau khi sinh. Trên thực tế, sự thay đổi hormone chỉ là một yếu tố làm gia tăng nguy cơ bị trầm cảm và xuất hiện các rối loạn cảm xúc khác.
2. Di truyền
Di truyền cũng là một trong các yếu tố có thể làm gia tăng tỉ lệ mắc bệnh trầm cảm. Các nhà khoa học nhận thấy, những người có người thân mắc phải các rối loạn tâm thần, đặc biệt là trầm cảm sẽ có nhiều khả năng bị trầm cảm sau sinh hơn so với bình thường. Hoặc người mẹ đã từng có tiền sử bị trầm cảm ở những lần sinh trước sẽ có nguy cơ mắc bệnh ở lần sinh tiếp theo.
Trầm cảm cùng các bệnh rối loạn cảm xúc khác đã được nghiên cứu và chứng minh về khả năng di truyền. Kết quả nghiên cứu nhận thấy, cơ chế bệnh sinh của trầm cảm có sự góp mặt của một số gen. Do đó, các sản phụ có người thân như mẹ, chị gái, em gái đã bị bệnh trầm cảm sau sinh thì cần chủ động hơn về việc kiểm soát và phát hiện kịp thời để áp dụng các phương pháp can thiệp phù hợp.
3. Mất ngủ, thiếu ngủ kéo dài
Nhiều nghiên cứu cho thấy rằng, mất ngủ hoặc thiếu ngủ kéo dài và trầm cảm có mối quan hệ tương quan với nhau. Trầm cảm có thể làm cho người bệnh bị rối loạn giấc ngủ, nhiều trường hợp bị mất ngủ liên tục. Ngược lại, khi bị thiếu ngủ kéo dài cũng sẽ làm gia tăng nguy cơ bị bệnh, đồng thời sẽ khiến cho bệnh tình phát triển trầm trọng hơn.
Đối với phụ nữ sau sinh, tình trạng mất ngủ lại càng gia tăng, giấc ngủ không chỉ bị ảnh hưởng bởi tình trạng rối loạn hormone mà còn do quá trình chăm sóc con nhỏ, suy nghĩ, lo lắng quá nhiều,…Nếu các mẹ bỉm không được hỗ trợ và quan tâm đúng cách sẽ khiến cho nỗi lo càng gia tăng, giấc ngủ bị ảnh hưởng nghiêm trọng, nguy cơ bị các bệnh tâm thần cũng tăng cao.
4. Sang chấn tâm lý
Sau rối loạn hormone thì sang chấn tâm lý được đánh giá là một trong các nguyên nhân thường gặp có thể gây ra căn bệnh trầm cảm sau sinh. Phụ nữ có thể bị kích động do:
- Gặp mâu thuẫn trong mối quan hệ vợ chồng hoặc những mối quan hệ xung quanh.
- Không nhận được sự giúp đỡ từ bạn đời hoặc những người thân trong gia đình, toàn bộ thời gian phải dùng để chăm sóc con cái.
- Sinh khó, sinh non hoặc trẻ sinh ra bị bệnh nan y, gặp phải các căn bệnh bẩm sinh, con chết sau khi sinh.
- Mang thai ngoài ý muốn, mang thai ngoài giá thú.
- Lo lắng, suy nghĩ thái quá về việc chăm sóc, sức khỏe của con, đặc biệt là những bà mẹ sinh con khi còn quá trẻ hoặc lần đầu tiên làm mẹ.
- Khó khăn trong vấn đề tài chính, sợ công việc bị ảnh hưởng.
- Thiếu sự quan tâm, động viên và chia sẻ. Một số ít trường hợp trầm cảm sau sinh có thể gặp ở nam giới vì vợ để tâm quá mức đến con mà quên đến mình.
- Không được trực tiếp chăm sóc con.
5. Một số yếu tố nguy cơ
Trầm cảm sau sinh cũng có khả năng tăng cao bởi các yếu tố sau đây:
- Đã có tiền sử trầm cảm trước đó
- Tiền sử về rối loạn lo âu trước khi sinh
- Từng bị rối loạn lưỡng cực, nhất là đối với người thuộc tuýp 2 – đây là giai đoạn trầm cảm thể hiện nhiều hơn so với hưng cảm.
- Có tiền sử từng lạm dụng rượu bia, thuốc lá, chất kích thích, chất gây nghiện.
- Gặp phải biến cố trong quá trình mang thai hoặc sau sinh như mất người thân, mất việc, phá sản, bị bạo hành,…
Các biểu hiện của trầm cảm sau sinh
Trầm cảm là một bệnh về rối loạn cảm xúc hình thành bởi sự ức chế của não bộ. Theo thống kê thì tỉ lệ mắc bệnh ở nữ giới sẽ cao hơn với nam giới khoảng 2 lần. Tình trạng trầm cảm sau sinh còn được gia tăng bởi những thay đổi về hormone, tâm lý, sinh hoạt,,…Căn bệnh này được biểu hiện đặc trưng bởi tâm trạng buồn bã, tuyệt vọng, mất dần hứng thú với các hoạt động xung quanh.
Một số biểu hiện thường gặp ở những đối tượng bị trầm cảm sau sinh:
1.Triệu chứng về cảm xúc
Trầm cảm sẽ khiến bệnh nhân luôn buồn bã, khí sắc suy kém, cảm giác buồn bã kéo dài liên tục, buồn hoặc khóc không rõ nguyên nhân, mất dần các hứng thú đối với các hoạt động, sự việc đã từng yêu thích trước đây.
- Cơ thể thường xuyên mệt mỏi, thiếu sức sống, không có năng lượng.
- Cảm thấy đầu óc trống rỗng, chán nản, suy sụp, tuyệt vọng.
- Sợ hãi, lo lắng quá mức, luôn cảm thấy bất an về sức khỏe của đứa trẻ.
- Cảm thấy bản thân vô dụng, bất tài, tội lỗi.
- Suy nghĩ về những điều tiêu cực.
- Sợ bị bỏ rơi, sợ đi ra ngoài 1 mình hoặc ở 1 mình.
2. Biểu hiện về suy nghĩ
- Mất tập trung, không thể chú ý hay hoàn thành công việc, kể cả các công việc đơn giản.
- Suy giảm trí nhớ, lý lẫn.
- Gặp khó khăn trong việc đưa ra quyết định, không thể tự giải quyết vấn đề của bản thân.
- Có ý nghĩ muốn làm tổn thương bản thân, đứa trẻ hoặc những người xung quanh.
- Suy nghĩ về cái chết và có ý định tự sát hoặc giết con mình.
3. Biểu hiện về hành động
- Rối loạn ăn uống, chán ăn, ăn không ngon miệng, thường xuyên bỏ bữa hoặc ăn không kiểm soát.
- Không còn hứng thú đối với những sự việc xung quanh, ngay cả những điều đã từng mơ ước và yêu thích trước đây.
- Cảm thấy cơ thể kiệt sức, không có năng lượng để hoàn thành bất cứ công việc gì.
- Không chú ý và quan tâm đến việc chăm sóc cho bản thân.
- Rối loạn giấc ngủ bao gồm mất ngủ, ngủ ngày, thức đêm, thường xuyên mơ gặp ác mộng, tỉnh giấc giữa đêm, thức dậy quá sớm hoặc ngủ quá nhiều.
- Khép kín, ngại giao tiếp, gặp gỡ mọi người, không muốn trò chuyện với bất kì ai.
4. Một số triệu chứng khác
- Đau đầu, nhức mỏi toàn thân.
- Ra nhiều mồ hôi
- Hồi hộp, nhịp tim tăng nhanh.
- Giảm hứng thú tình dục, đối với nam giới có thể bị rối loạn cương dương, xuất tinh sớm còn đối với phụ nữ sẽ bị khô âm đạo, đau rát. Thậm chí người bệnh còn cảm thấy khó chịu khi gần gũi hoặc được bạn đời ôm ấp.
Trầm cảm sau sinh có nguy hiểm không?
Trầm cảm sau sinh không chỉ gây ảnh hưởng đến sức khỏe của người mẹ mà còn tác động tiêu cực đến con cái, bạn đời và những thành viên trong gia đình. Đặc biệt, tại Việt Nam tình trạng trầm cảm và các rối loạn tâm thần vẫn chưa nhận được nhiều sự quan tâm của mọi người. Vì thế mà có rất nhiều các trường hợp người bệnh không thể phát hiện sớm và điều trị bệnh kịp thời. Hơn thế còn có nhiều đối tượng bệnh hình thành các phản ứng, cảm xúc, hành vi, suy nghĩ tiêu cực đe dọa đến cả tính mạng.
Trầm cảm sau sinh là một căn bệnh cực kì nguy hiểm, nếu không được nhận biết và điều trị kịp thời sẽ gây ra rất nhiều biến chứng nghiêm trọng, điển hình như:
- Gây mất sữa, làm gia tăng nguy cơ gặp phải các căn bệnh tim mạch, tiêu hóa.
- Trầm cảm kéo dài dai dẳng sẽ làm suy giảm chất lượng cuộc sống ở người bệnh. Trong một số ít trường hợp có thể xuất hiện một số hành động, lời nói mất kiểm soát gây xúc phạm đến những người bên cạnh.
- Không quan tâm đến bản thân và con cái, có thể bỏ mặc, hành hạ con, thậm chí suy nghĩ đến việc giết hại con mình.
- Trầm cảm sau sinh nặng còn có thể khiến người mẹ suy nghĩ về cái chết và có ý định tự sát.
- Những trẻ có mẹ bị trầm cảm cũng sẽ bị ảnh hưởng về chỉ số IQ, kỹ năng học hỏi thua kém các bạn cùng trang lứa, khó khăn trong việc tiếp thu và học tập, xuất hiện các hành vi, cảm xúc bất thường, bị hạn chế trong các mối quan hệ, có nguy cơ mắc bệnh tự kỷ cao, thụ động, lòng tự trọng thấp, nhút nhát, sợ hãi, lo lắng quá nhiều.
Trầm cảm sau sinh có thể gây ra nhiều ảnh hưởng tiêu cực ảnh hưởng đến đời sống người bệnh và những người xung quanh. Vì thế, ngay khi nhận thấy các biểu hiện của trầm cảm, bệnh nhân cần tiến hành thăm khám và điều trị tại các cơ sở chuyên khoa để cải thiện bệnh tốt hơn.
Hướng chữa trị trầm cảm sau sinh hiệu quả
Thông thường, trầm cảm sau sinh sẽ được chẩn đoán dựa vào những biểu hiện lâm sàng. Các chuyên gia cũng sẽ đánh giá được mức độ nghiêm trọng của từng đối tượng bệnh. Quá trình điều trị trầm cảm sau sinh cũng giống như trầm cảm thông thường. Một số biện pháp được áp dụng rộng rãi như trị liệu tâm lý, sử dụng thuốc và sự hỗ trợ của người thân trong gia đình. Nếu có thể phát hiện sớm và tích cực điều trị sẽ giúp tình trạng trầm cảm được cải thiện đáng kể.
Tùy vào từng người bệnh khác nhau mà các chuyên gia có thể áp dụng một hoặc kết hợp nhiều biện pháp sau:
1.Trị liệu tâm lý
Hiện nay, trị liệu tâm lý được đánh giá là phương pháp điều trị trầm cảm hiệu quả và an toàn. Do đó, các chuyên gia cũng thường xuyên khuyến khích người bệnh áp dụng phương pháp điều trị này, đặc biệt là trẻ nhỏ, phụ nữ đang mang thai hoặc sau khi sinh. Cũng bởi liệu pháp này không có sự can thiệp của thuốc nên đảm bảo an toàn cho sức khỏe, người bệnh có thể phục hồi tự nhiên và hạn chế tối đa các biến chứng về sau.
Trong giai đoạn đầu tiên khi trị liệu, hầu hết các bệnh nhân sẽ gặp phải nhiều khó khăn trong việc chia sẻ và nói ra những vấn đề của bản thân, bởi nó đã ảnh hưởng từ sâu trong tâm lý của người bệnh. Tuy nhiên, thời gian sau đó, khi được chuyên gia tâm lý định hướng về nhận thức, tư duy, người bệnh sẽ dần có cái nhìn khách quan và mở lòng nhiều hơn. Nhờ đó mà họ sẽ cải thiện tốt suy nghĩ, hành vi của mình từ tiêu cực đến tích cực, cuộc sống cũng sẽ vui vẻ và hạnh phúc hơn.
2. Sử dụng thuốc Tây
Đối với những tình trạng trầm cảm nặng hoặc người bệnh xuất hiện các hành vi, suy nghĩ tiêu cực gây hại cho bản thân, người thân thì sẽ được cân nhắc đến việc áp dụng song song liệu pháp tâm lý và sử dụng thuốc Tây điều trị. Các loại thuốc chống trầm cảm tuy không có tác dụng điều trị dứt điểm bệnh nhưng nó sẽ hỗ trợ kiểm soát các triệu chứng, giúp quá trình cải thiện sức khỏe được diễn ra suôn sẻ hơn.
Tuy nhiên, đối với những trường hợp bị trầm cảm sau sinh, đặc biệt là những mẹ đang trong quá trình nuôi con bằng sữa mẹ cần phải tham khảo kỹ ý kiến của bác sĩ để lựa chọn được loại thuốc phù hợp. Quá trình sử dụng người bệnh có thể gặp phải một số tác dụng phụ không mong muốn. Vì thế, bác sĩ sẽ cân nhắc kỹ lưỡng giữa lợi ích và rủi ro đối với việc sử dụng thuốc cho mẹ bỉm. Ở một số trường hợp cần thiết, bác sĩ sẽ đề nghị người bệnh ngưng cho con bú trong suốt thời gian điều trị.
Một số loại thuốc có thể sử dụng trong trường hợp này như:
- Thuốc chống trầm cảm ba vòng
- Thuốc chống trầm cảm nhóm benzodiazepin như Sertraline, Paroxetine, Venlafaxine, Fluoxetine, Mirtazapine,…
- Thuốc bình thần như Clonazepam, Bromazepam
3. Hỗ trợ tư gia đình, người thân
Sự giúp đỡ và hỗ trợ từ gia đình đóng vai trò rất quan trọng đối với quá trình điều trị và cải thiện bệnh trầm cảm sau sinh. Bởi các biện pháp hỗ trợ chỉ là giai đoạn tạm thời, người mẹ có thể hồi phục tốt hay không cũng còn phụ thuộc vào sự quan tâm và chăm sóc của người thân.
Một số điều mà người thân trong gia đình cần lưu ý khi có người bị trầm cảm sau sinh:
- Thường xuyên chia sẻ, động viên với người bệnh, tuy nhiên không nên đối xử và quan tâm một cách thái quá sẽ khiến cho bệnh nhân cảm thấy bi quan hơn, tội lỗi và có cảm giác bản thân vô dụng.
- Chủ động đưa bệnh nhân trực tiếp đến thăm khám và điều trị tại các cơ sở y tế chuyên khoa. Nên cho bệnh nhân uống thuốc đúng theo quy định của bác sĩ, tuân thủ đúng phác đồ điều trị. Nếu nhận thấy thuốc không có kết quả trong thời gian dài nên khuyến khích người bệnh quay lại bệnh viện/ phòng khám để được hỗ trợ tốt hơn.
- Để hạn chế các hậu quả nghiêm trọng và những tình huống đáng tiếc có thể xảy ra, người thân cần dành nhiều thời gian ở bên người bệnh trong suốt quá trình điều trị.
- Hỗ trợ và san sẻ với người mẹ về vấn đề chăm sóc con cái. Đồng thời, cho họ nhiều thời gian để thư giãn, nghỉ ngơi, chăm sóc bản thân.
Trầm cảm sau sinh là một chứng rối loạn cảm xúc tiềm ẩn nhiều nguy hiểm cho người bệnh, trẻ nhỏ và cả những người thân xung quanh. Do đó, ngay khi nhận thấy các triệu chứng của bệnh, bản thân người bệnh cần phải chủ động hơn trong việc thăm khám và điều trị. Đồng thời, sự hỗ trợ và quan tâm từ phía gia đình cũng góp phần quan trọng trong quá trình cải thiện sức khỏe của bệnh nhân.
ArrayArrayTham khảo thêm:
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!