Trầm cảm sau sinh: Dấu hiệu nhận biết sớm và điều trị

Theo thống kê, hiện nay có khoảng 10 đến 20% các trường hợp phụ nữ rơi vào tình trạng trầm cảm sau sinh với nhiều biểu hiện khác nhau. Vậy đâu là dấu hiệu nhận biết sớm và cách điều trị giúp mẹ vượt qua giai đoạn này một cách an toàn?

Trầm cảm sau sinh là gì?

Trầm cảm sau sinh (Postpartum Depression) là một chứng rối loạn cảm xúc xảy ra ở phụ nữ sau thời gian sinh nở. Bệnh đặc trưng bởi sự suy giảm khí sắc kéo dài trong một khoảng thời gian, chủ yếu là vào năm đầu tiên sau khi vừa sinh xong. Ngoài ra, chứng bệnh này có thể xuất hiện ở nam giới nhưng tỉ lệ rất thấp, ít khi được đề cập đến.

Thực trạng về trầm cảm sau sinh

Tại Việt Nam tình trạng trầm cảm vẫn chưa nhận được nhiều sự quan tâm của mọi người. Vì thế có rất nhiều trường hợp người bệnh không thể phát hiện sớm và điều trị kịp thời. Hơn nữa, còn có nhiều đối tượng hình thành phản ứng, cảm xúc, hành vi, suy nghĩ tiêu cực đe dọa đến cả tính mạng.

Ước tính, hiện nay có khoảng 10 – 20% trường hợp các phụ nữ mắc phải chứng rối loạn trầm cảm sau khi sinh. Trong đó, có khoảng 15% các đối tượng khởi phát bệnh vào khoảng 3 tháng đầu tiên sau sinh và khoảng 15 – 25% xuất hiện trong vòng 1 năm đầu.

Trầm cảm sau sinh sẽ khiến cho phụ nữ thấy buồn bã, chán nản, suy sụp, mệt mỏi, mất tập trung, thậm chí còn thấy chán ghét bản thân và đứa con mà mình vừa sinh ra. Nguy hiểm hơn mẹ bỉm có thể xuất hiện các ý muốn giết hại con mình.

Đối với trường hợp nhẹ, người mẹ chỉ cần nhanh chóng thay đổi thói quen sinh hoạt, ăn uống lành mạnh sẽ cải thiện sức khỏe tốt hơn. Tuy nhiên, khi tình trạng bệnh trở nên nghiêm trọng, phụ nữ cần phải được cách ly khỏi trẻ sơ sinh để hạn chế các tình huống xấu, đồng thời áp dụng các biện pháp can thiệp đặc biệt.

Các loại trầm cảm sau sinh phổ biến

Mỗi người bệnh trầm cảm sau sinh đều trải qua các triệu chứng và mức độ khác nhau cần can thiệp kịp thời.

• Hội chứng trầm cảm sau sinh:

Khoảng 10% bà mẹ sinh con sẽ gặp hội chứng trầm cảm sau sinh trong vòng 3 tuần sau khi sinh. Những dấu hiệu phổ biến gồm cảm giác chán nản, mất tập trung và có ý nghĩ tự tử. Tình trạng này kéo dài ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của người mẹ nếu không được hỗ trợ kịp thời.

• Rối loạn tâm thần sau sinh:

Rối loạn tâm thần sau sinh bắt gặp ở phụ nữ có tiền sử gia đình mắc bệnh tâm thần. Bệnh khởi phát trong vòng 2 tuần đầu sau sinh dẫn đến ảo giác, hoang tưởng nếu không được điều trị. Các dấu hiệu bao gồm lú lẫn, dễ kích động và khó kiểm soát cảm xúc.

• Baby blues:

Hội chứng baby blues là trạng thái buồn bã, lo âu và mệt mỏi thường gặp ở 30 – 80% bà mẹ mới sinh. Xuất hiện trong vòng 3 – 10 ngày sau khi sinh, chứng bệnh sẽ tự khỏi sau 2 tuần. Tuy nhiên, nếu các triệu chứng kéo dài thì đó có thể là dấu hiệu của trầm cảm sau sinh.

• Trầm cảm ở người bố:

Đàn ông cũng có thể mắc trầm cảm sau sinh dù ít được chú ý hơn. Những thay đổi trong mối quan hệ hôn nhân và cảm giác thiếu tự tin về kỹ năng làm cha mẹ là nguyên nhân chính. Và nếu vợ bị trầm cảm, người chồng cũng có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.

Nguyên nhân gây ra trầm cảm sau sinh

Trầm cảm sau sinh là vấn đề sức khỏe tinh thần nghiêm trọng mà nhiều bà mẹ không được chuẩn bị tâm lý sẵn sàng. Tuy nhiên, những nguyên nhân gây bệnh đều có thể nhận biết và can thiệp kịp thời, giúp các mẹ an toàn vượt qua giai đoạn khó khăn này.

• Sang chấn tâm lý: Trải qua biến cố tâm lý như mất người thân, lo lắng quá mức về chăm sóc con cái khiến mẹ căng thẳng, cảm thấy cô đơn làm tăng nguy cơ trầm cảm.
• Thay đổi hormone đột ngột: Sau sinh, sự suy giảm đột ngột hormone progesterone và estrogen khiến cơ thể mẹ nhạy cảm, dễ cáu gắt, buồn bã, thấy lo âu.
• Áp lực kinh tế, đời sống: Hoàn cảnh kinh tế khó khăn, áp lực từ hủ tục sau sinh và thiếu sự chăm sóc từ gia đình cũng làm tăng nguy cơ mắc trầm cảm sau sinh.
• Mất ngủ, thiếu ngủ kéo dài: Việc chăm sóc con nhỏ khiến mẹ mất ngủ triền miên nên dễ mệt mỏi, cáu gắt. Khi cơ thể thiếu ngủ kéo dài, khả năng chống chọi với trầm cảm kém hơn.
• Di truyền: Nếu trong gia đình có người mắc trầm cảm, khả năng mắc bệnh của người mẹ cũng cao hơn. Mẹ có tiền sử trầm cảm ở lần sinh trước cũng có nguy cơ tái phát bệnh.

Trầm cảm sau sinh có thể gia tăng nếu phụ nữ gặp phải các yếu tố nguy cơ sau đây:

• Đã có tiền sử trầm cảm trước đó
• Có tiền sử rối loạn lo âu trước khi sinh
• Từng bị rối loạn lưỡng cực, nhất là đối với người thuộc tuýp 2
• Có tiền sử lạm dụng rượu bia, thuốc lá, chất kích thích
• Gặp phải biến cố lớn trong quá trình mang thai, sau sinh như mất việc, phá sản, bị bạo hành

Dấu hiệu của trầm cảm sau sinh

Tình trạng trầm cảm sau sinh được biểu hiện đặc trưng bởi các trạng thái, cử chỉ, hành vi sau đây:.

Triệu chứng về cảm xúc:

• Luôn buồn bã, khí sắc suy kém kéo dài liên tục
• Khóc mà không rõ nguyên nhân
• Cơ thể rất hay mệt mỏi, thiếu sức sống, không có năng lượng
• Cảm thấy đầu óc trống rỗng, chán nản, suy sụp, tuyệt vọng
• Sợ hãi, lo lắng quá mức, luôn cảm thấy bất an về sức khỏe của trẻ
• Cảm thấy bản thân vô dụng, bất tài, tội lỗi
• Suy nghĩ về rất nhiều điều tiêu cực
• Sợ bị bỏ rơi, sợ đi ra ngoài 1 mình, sợ ở 1 mình

Biểu hiện về suy nghĩ:

• Mất tập trung, không thể chú ý hoàn thành kể cả các công việc đơn giản
• Suy giảm trí nhớ, lú lẫn
• Khó đưa ra quyết định, không thể tự giải quyết vấn đề của bản thân
• Có ý nghĩ muốn làm tổn thương bản thân, con trẻ hoặc những người xung quanh
• Suy nghĩ về cái chết và có ý định tự sát hoặc giết con mình

Biểu hiện về hành động:

• Rối loạn ăn uống, chán ăn, ăn không ngon miệng, thường xuyên bỏ bữa hoặc ăn không kiểm soát
• Không còn hứng thú đối với sự việc xung quanh, ngay cả điều đã từng mơ ước và yêu thích trước đây
• Cảm thấy cơ thể kiệt sức, không có năng lượng để hoàn thành bất cứ công việc gì
• Không chú ý và quan tâm đến việc chăm sóc cho bản thân
• Rối loạn giấc ngủ gồm mất ngủ, ngủ ngày, thức đêm, hay mơ gặp ác mộng, tỉnh giấc giữa đêm, thức dậy quá sớm hoặc ngủ quá nhiều
• Khép kín, ngại giao tiếp gặp gỡ mọi người, không muốn trò chuyện với bất kỳ ai

Một số triệu chứng khác:

• Đau đầu, nhức mỏi toàn thân
• Ra nhiều mồ hôi
• Hồi hộp, nhịp tim tăng nhanh
• Giảm hứng thú tình dục, nam giới bị rối loạn cương dương, xuất tinh sớm còn phụ nữ bị khô âm đạo, đau rát.
• Cảm thấy khó chịu khi gần gũi, được bạn đời ôm ấp

Trầm cảm sau sinh có nguy hiểm không?

Trầm cảm sau sinh vừa ảnh hưởng đến sức khỏe của người mẹ mà còn tác động tiêu cực đến con cái, bạn đời và thành viên trong gia đình. Nó là một căn bệnh cực kỳ nguy hiểm, nếu không được điều trị kịp thời sẽ gây ra rất nhiều biến chứng nghiêm trọng, điển hình như:

• Gây mất sữa, làm tăng nguy cơ mắc các căn bệnh tim mạch, tiêu hóa
• Làm giảm chất lượng sống ở người bệnh nếu bệnh kéo dài dai dẳng. Vài trường hợp xuất hiện hành động, lời nói mất kiểm soát gây xúc phạm đến người bên cạnh.
• Không quan tâm đến bản thân, con cái và có thể bỏ mặc, hành hạ trẻ, thậm chí suy nghĩ đến việc giết hại con mình
• Trầm cảm sau sinh nặng khiến người mẹ suy nghĩ về cái chết và có ý định tự sát
• Trẻ có mẹ mắc trầm cảm bị ảnh hưởng về chỉ số IQ, kỹ năng học hỏi thua kém bạn bè, khó tiếp thu học tập.
• Trẻ xuất hiện hành vi, cảm xúc bất thường, bị hạn chế các mối quan hệ, có nguy cơ mắc bệnh tự kỷ, thụ động, lòng tự trọng thấp, nhút nhát, sợ hãi, lo lắng quá nhiều

Phương pháp điều trị trầm cảm sau sinh

Trầm cảm sau sinh có thể trở nên nghiêm trọng nếu không được can thiệp kịp thời, nhưng may mắn là tình trạng này có thể được điều trị thành công.

1. Trị liệu tâm lý

Được đánh giá là phương pháp điều trị trầm cảm hiệu quả, các chuyên gia thường xuyên khuyến khích người bệnh áp dụng phương pháp trị liệu tâm lý, đặc biệt là phụ nữ trước và sau khi sinh. Vì không có sự can thiệp của thuốc nên liệu pháp tâm lý đảm bảo an toàn cho sức khỏe, giúp người bệnh phục hồi tự nhiên và hạn chế các biến chứng về sau.

Trong giai đoạn đầu tiên, hầu hết các bệnh nhân sẽ khó chia sẻ vấn đề của bản thân, bởi nó đã ảnh hưởng từ sâu trong tâm lý. Tuy nhiên, thời gian sau đó khi được chuyên gia tâm lý định hướng về nhận thức, tư duy thì người bệnh sẽ dần có cái nhìn khách quan và mở lòng nhiều hơn. Nhờ đó mà phụ nữ sau sinh có thể cải thiện tốt suy nghĩ, hành vi của mình để cuộc sống cũng trở nên vui vẻ và hạnh phúc hơn.

2. Sử dụng thuốc Tây

Đối với tình trạng trầm cảm nặng, người bệnh xuất hiện các hành vi, suy nghĩ tiêu cực gây hại cho bản thân cùng người thân thì sẽ được cân nhắc áp dụng song song liệu pháp tâm lý và thuốc Tây. Các loại thuốc chống trầm cảm tuy không có tác dụng điều trị dứt điểm nhưng lại hỗ trợ kiểm soát triệu chứng để quá trình cải thiện sức khỏe diễn ra suôn sẻ hơn.

Tuy nhiên, đối với trường hợp bị trầm cảm sau sinh, nhất là phụ nữ đang trong quá trình nuôi con bằng sữa mẹ cần tham khảo kỹ ý kiến của bác sĩ để lựa chọn loại thuốc phù hợp. Quá trình sử dụng có thể gặp phải một số tác dụng phụ không mong muốn. Vì thế, bác sĩ sẽ cân nhắc kỹ lưỡng giữa lợi ích và rủi ro. Ở một số trường hợp cần thiết, bác sĩ sẽ đề nghị người bệnh ngưng cho con bú trong suốt thời gian điều trị.

Một số loại thuốc có thể sử dụng trong trường hợp này như:

• Thuốc chống trầm cảm ba vòng
• Thuốc chống trầm cảm nhóm benzodiazepin như Sertraline, Paroxetine, Venlafaxine, Fluoxetine, Mirtazapine,…
• Thuốc bình thần như Clonazepam, Bromazepam

Cách chăm sóc người bị trầm cảm sau sinh

Sự giúp đỡ từ gia đình đóng vai trò rất quan trọng đối với quá trình điều trị và cải thiện bệnh trầm cảm sau sinh. Bởi các biện pháp hỗ trợ chỉ là giai đoạn tạm thời, người mẹ có thể hồi phục tốt hay không cũng còn phụ thuộc vào sự chăm sóc của người thân.

Một số điều mà người thân trong gia đình cần lưu ý khi có người bị trầm cảm sau sinh:

• Thường xuyên chia sẻ, động viên với người bệnh. Tuy nhiên không nên đối xử và quan tâm thái quá khiến bệnh nhân thấy bi quan, tội lỗi và có cảm giác bản thân vô dụng.
• Chủ động đưa bệnh nhân đi thăm khám và điều trị. Đồng thời cho uống thuốc đúng theo quy định của bác sĩ, tuân thủ đúng phác đồ điều trị. Nếu nhận thấy thuốc không có kết quả trong thời gian dài nên khuyến khích người bệnh quay lại bệnh viện để được hỗ trợ tốt hơn.
• Để hạn chế hậu quả nghiêm trọng, người thân cần dành nhiều thời gian ở bên người bệnh trong suốt quá trình điều trị
• Hỗ trợ và san sẻ với người mẹ về vấn đề chăm sóc con cái. Đồng thời, cho phụ nữ nhiều thời gian để thư giãn, nghỉ ngơi, chăm sóc bản thân.

Cách phòng ngừa trầm cảm sau sinh

Trầm cảm sau sinh có thể tác động đến người mẹ, các thành viên trong gia đình và sự phát triển của em bé. Để phòng ngừa tình trạng này, những biện pháp chuẩn bị và hỗ trợ từ gia đình sẽ giúp người mẹ thêm vững tâm, giảm bớt áp lực.

• Tham gia khóa học tiền sản để trang bị kiến thức, tinh thần chuẩn bị khi mang thai và sinh con
• Duy trì lối sống lành mạnh với chế độ ăn uống đầy đủ dinh dưỡng, đặc biệt là thực phẩm cải thiện tâm trạng
• Khám sàng lọc trước sinh để phát hiện các triệu chứng trầm cảm từ khi mang thai
• Thực hành thư giãn với các bài tập yoga kết hợp thiền
• Người thân hỗ trợ ở mọi giai đoạn để người mẹ cảm thấy an tâm và tự tin hơn trong vai trò làm mẹ
• Không tự tạo áp lực về việc chăm con, hãy làm tốt nhất có thể
• Chăm sóc bản thân, duy trì các thói quen chăm sóc vẻ ngoài cùng sức khỏe cá nhân
• Nghỉ ngơi đầy đủ, đặc biệt là tranh thủ ngủ nghỉ khi bé cũng đang ngủ để phục hồi năng lượng
• Đi dạo ngoài trời, trong vườn để tăng thêm kết nối với thiên nhiên, giảm stress
• Có sự chuẩn bị đầy đủ về kiến thức chăm sóc bé để giảm lo lắng
• Yêu cầu sự giúp đỡ từ người thân trong việc chăm sóc em bé, đặc biệt là khi cơ thể còn yếu

Một số câu hỏi thường gặp về trầm cảm sau sinh

Trầm cảm sau sinh là vấn đề tâm lý phổ biến nhưng dễ bị bỏ qua trong giai đoạn sau sinh. Dưới đây là một số câu hỏi thường gặp giúp mẹ bầu và người thân hiểu rõ hơn về tình trạng này và tìm ra các cách đối phó với bệnh lý hiệu quả.

1. Trầm cảm sau sinh kéo dài bao lâu?

Thời gian trầm cảm sau sinh kéo dài từ vài tuần đến vài tháng, tùy vào tình trạng mỗi người. Thông thường, các triệu chứng sẽ dần cải thiện nhờ vào sự hỗ trợ từ gia đình, bạn bè và chuyên gia. Tuy nhiên, nếu không điều trị kịp thời, nó có thể kéo dài và ảnh hưởng đến cuộc sống của mẹ lẫn bé.

2. Trầm cảm sau sinh có tự khỏi không?

Trong một số trường hợp nhẹ, trầm cảm sau sinh có thể tự khỏi. Tuy nhiên, đa số cần được điều trị bằng tâm lý trị liệu, thuốc hoặc kết hợp cả 2 phương pháp. Việc tự điều trị có thể khiến tình trạng trầm cảm trở nên nghiêm trọng hơn.

3. Khi nào cần đưa mẹ sau sinh đi khám?

Nếu mẹ bỉm có các dấu hiệu sau, cần đưa đi khám ngay để nhận diện sớm hơn liệu đó có phải trầm cảm sau sinh nặng:

• Thấy buồn bã, chán nản kéo dài
• Thường xuyên mất ngủ hoặc ngược lại ngủ quá nhiều
• Thay đổi khẩu vị ăn uống nên tăng giảm cân đột ngột
• Luôn trong trạng thái mệt mỏi, thiếu năng lượng
• Luôn cảm thấy vô vọng, tuyệt vọng
• Có ý nghĩ tự tử, ý định làm hại bản thân hoặc em bé
• Khó tập trung, khó đưa ra quyết định
• Tránh xa hết khỏi các hoạt động xã hội
• Cảm thấy bản thân là gánh nặng và vô dụng

4. Trầm cảm sau sinh có ảnh hưởng đến sữa mẹ không?

Mặc dù trầm cảm sau sinh không làm giảm lượng sữa, nhưng lo lắng lại ảnh hưởng đến chất lượng sữa. Chính nó là nguyên nhân làm ảnh hưởng đến sự phát triển của bé và mẹ cũng ít muốn cho con bú hơn khi bị stress.

Trầm cảm sau sinh là chứng rối loạn cảm xúc tiềm ẩn nhiều nguy hiểm cho bản thân, trẻ nhỏ và người thân xung quanh. Do đó, ngay khi nhận thấy triệu chứng của bệnh, người bệnh cần phải chủ động thăm khám và điều trị. Đồng thời, sự hỗ trợ và quan tâm từ phía gia đình cũng góp phần cải thiện sức khỏe của bệnh nhân.

Có thể bạn quan tâm:

• Trầm cảm khi mang thai: Không tốt cho cả mẹ và con
• Bệnh trầm cảm ở tuổi dậy thì: Dấu hiệu và cách chữa trị
• Trầm cảm sau khi phá thai: Cách nhận biết và phòng tránh

Nguồn tham khảo:

• tamanhhospital.vn, vinmec.com, tudu.com.vn, hongngochospital.vn,….