Phương pháp ABA – Giải pháp hiệu quả cho trẻ tự kỷ

Phương pháp ABA là một trong những phương pháp hiệu quả giúp cải thiện được các hành vi của trẻ tự kỷ. Phương pháp này giúp các bé phát triển và nâng cao được kỹ năng của mình. Qua đó làm tình trạng bệnh diễn biến khả quan và tích cực hơn, sớm có thể hòa nhập với xã hội.

Phương pháp ABA là gì?

Phương pháp ABA (Applied Behavior Analysis) hay còn gọi là phương pháp trị liệu phân tích hành vi ứng dụng. Hiện nay, phương pháp này đang được nghiên cứu thêm để dần cải thiện và áp dụng rộng rãi hơn trong quá trình can thiệp hành vi cho người bệnh tự kỷ.

Phương pháp ABA được tạo nên bởi Giáo sư Ivar Lovaas – người tin rằng mỗi lần tiếp xúc với trẻ tự kỷ là cơ hội để khuyến khích các hành vi tích cực. Dựa trên nền tảng khoa học, ABA giúp phân tích và can thiệp vào hành vi của trẻ thông qua bài tập cụ thể và có hệ thống. Nhờ đó, bé dần thay đổi và phát triển kỹ năng xã hội cần thiết.

Trẻ tự kỷ gặp khó khăn khi giao tiếp, tập trung và thích ứng với môi trường xung quanh. ABA sẽ cải thiện những khía cạnh này bằng cách tiếp cận linh hoạt, điều chỉnh hành vi từng bước. Qua quá trình can thiệp, trẻ sẽ dần nâng cao khả năng tự chăm sóc bản thân, ứng xử linh hoạt và hòa nhập tốt hơn.

Mục đích của phương pháp ABA

ABA là phương pháp giúp trẻ tự kỷ hình thành kỹ năng sống cơ bản, giúp các em từng bước cải thiện khả năng chăm sóc bản thân. Mục đích khác nữa là giúp bé tăng tính độc lập và có cơ hội hòa nhập tốt hơn. Qua đó, trẻ nhỏ tự tin tham gia mọi hoạt động và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Mặc dù tự kỷ hiện vẫn chưa có phương pháp điều trị triệt để, nhưng can thiệp sớm bằng phương pháp phù hợp có thể tạo ra khác biệt lớn. Các chuyên gia khuyến khích áp dụng từ khi phát hiện sớm dấu hiệu bất thường để trẻ khắc phục khó khăn và ổn định cuộc sống. Điều này mở ra hy vọng cho nhiều gia đình đang đồng hành cùng con.

Việc áp dụng chương trình can thiệp tập trung như ABA theo hình thức 1:1 và duy trì đều đặn sẽ đem lại kết quả rõ rệt. Khi trẻ được can thiệp trong thời gian liên tục, khoảng 40 giờ/tuần trong 2 năm, cơ hội cải thiện hành vi và kỹ năng cần thiết của trẻ tăng lên đáng kể. Đây là cơ sở cho nhiều gia đình tin tưởng vào hiệu quả của liệu pháp.

Tại sao phương pháp ABA lại hiệu quả với trẻ tự kỷ?

Các chương trình trị liệu ABA hiệu quả với trẻ tự kỷ nhờ tạo ra môi trường học tập có cấu trúc cao, điều kiện tốt để bé dễ tiếp thu. Theo thời gian, môi trường được điều chỉnh để trẻ làm quen và thích nghi với môi trường lớp học điển hình. Qua đó chuẩn bị tốt hơn cho việc hòa nhập vào xã hội khi đến tuổi đi học.

Một trong những điểm đặc biệt của liệu pháp là tạo ra môi trường học tập riêng tư, ít bị phân tâm để trẻ tập trung tốt nhất. Phương pháp bắt đầu bằng các buổi học 1:1 ngay tại nhà trẻ, từ đó xây dựng nền tảng cho các kỹ năng cần thiết. Sự tiến bộ sẽ làm cho môi trường học tập dần thay đổi, phản ánh môi trường lớp học thông thường hơn.

Mục tiêu của liệu pháp ABA là dạy trẻ “cách học” để dần trở nên độc lập và không còn phụ thuộc vào chương trình trị liệu chuyên biệt. Điều này giúp phát triển kỹ năng mới, tăng hành vi tích cực và giảm hành vi tiêu cực. Sự linh hoạt trong thiết kế chương trình giúp trẻ tự điều chỉnh khi chuyển đổi giữa các môi trường học tập khác nhau.

Hiệu quả của chương trình ABA phụ thuộc vào nhiều yếu tố như nhu cầu riêng của trẻ, tần suất điều trị và loại hình can thiệp cụ thể. Một điểm quan trọng là can thiệp càng sớm thì kết quả càng tốt. Mọi kế hoạch trị liệu đều được cá nhân hóa nhằm hỗ trợ tối đa sự phát triển của từng bé.

Những nguyên tắc cơ bản của ABA

Phương pháp phân tích hành vi ứng dụng (ABA) hoạt động thông qua việc phân tích hành vi của trẻ trong thực tế, điều chỉnh môi trường và phương thức phản hồi để khuyến khích hành vi tích cực. Một trong những điểm mạnh của nó là tính linh hoạt, cho phép áp dụng trong nhiều môi trường như gia đình, trường học và trung tâm can thiệp sớm.

Nguyên tắc của phương pháp này dựa trên 3 yếu tố:

• Phân tích ABC (Antecedent – Behavior – Consequence): Tiền đề – Hành vi – Hậu quả
• Củng cố tích cực: Khen thưởng khi trẻ thực hiện hành vi đúng
• Chia nhỏ kỹ năng: Dạy từng bước nhỏ để trẻ dễ tiếp thu

Ngoài 3 bước cần diễn ra trong một chương trình học, ABA được ứng dụng hiệu quả dựa trên nguyên tắc vừa có thể thỏa hiệp vừa giúp thay đổi hành vi tiêu cực:

• Tiền đề: Là một câu nói trước khi hành vi của bệnh nhân diễn ra, nó có thể là một lời yêu cầu, đề nghị hoặc một nhiệm vụ đưa ra để thực hiện.
• Hành vi: Là phản ứng của bệnh nhân đối với lời nói yêu cầu trước đó. Phản ứng này được thể hiện qua lời nói, hành động, thái độ. Người bệnh có thể đồng ý hoặc không đồng ý thực hiện. Đối với trẻ tự kỷ, con sẽ la hét và tỏ thái độ không hợp tác hoặc làm ngược lại với yêu cầu.
• Hệ quả: Là kết quả xảy ra sau hành vi, có thể bao gồm thưởng hoặc phạt tùy vào phản ứng của bệnh nhân. Nếu làm đúng yêu cầu, có thể dùng khen thưởng để khuyến khích; ngược lại, nếu sai, sẽ có hình thức phạt.

ABA giúp gì trong việc phát triển kỹ năng của trẻ tự kỷ?

Phương pháp ABA giúp trẻ tự kỷ phát triển, kiểm soát được các hành vi và kỹ năng quan trọng. Tự kỷ khiến các bé không thể hòa nhập cùng cộng đồng, vì thể khi cải thiện được các vấn đề về xã hội, trẻ sẽ tự tin và chủ động hơn trong cuộc sống.

Tuy không thể đảm bảo tuyệt đối rằng sẽ chữa khỏi tự kỷ hoàn toàn nhưng với nỗ lực can thiệp và thay đổi của phương pháp, chắc chắn sẽ làm trẻ có sự cải thiện đáng kể và làm chủ cuộc sống của mình. Việc khắc phục dần sẽ cho ra kết quả tốt khi con nâng cao được kỹ năng.

Điều khó khăn nhất khi trẻ mắc chứng tự kỷ đó là không thể tự chăm sóc và phát triển bản thân, tương tác xã hội cũng kém. Bé cần rất nhiều sự hỗ trợ đến từ những người xung quanh và dần mất đi khả năng làm chủ cuộc sống. Việc ứng dụng phương pháp ABA giúp thay đổi hành vi và cho trẻ phát triển bình thường, dần loại bỏ được các hành vi xấu.

Qua quá trình thực hiện ABA, các bé thay thế những thói quen, hành vi tiêu vi tiêu cực bằng những hành vi tốt và tích cực hơn. Qua đó phát triển các kỹ năng bình thường như các trẻ khác.

Nhấn mạnh thêm, mục đích của phương pháp này không chỉ dành riêng cho trẻ em mà còn phù hợp với tất cả bệnh nhân mắc chứng tự kỷ. Tuy hành vi và biểu hiện đều khá giống nhau, nhưng trẻ em có khả năng hồi phục cao hơn do mới ở giai đoạn đầu. Vì thế việc can thiệp sớm khi bệnh vừa phát triển là rất quan trọng.

Đánh giá về phương pháp ABA chữa tự kỷ

Mỗi tình trạng đều phù hợp với mỗi cách trị liệu khác nhau, không áp dụng đồng bộ vì sẽ không cho ra các kết quả giống nhau. Phương pháp ABA vẫn có những ưu điểm tồn tại song song với nhược điểm. Cần nhìn nhận và cân nhắc để việc trị liệu được hiệu quả hơn.

Ưu điểm:

• Có sự nhất quán và đồng bộ trong suốt quá trình chữa trị
• Tiến trình được phát triển theo thứ tự khoa học dựa trên khả năng của mỗi cá nhân
• Chương trình dạy rõ ràng, có kế hoạch, dựa trên các nguyên tắc hành vi tích cực
• Các nhiệm vụ ngắn gọn, đơn giản, hiệu quả cao, được phân bổ hợp lý theo cấp độ
• Chuyển hóa và thay đổi được các hành vi tiêu cực
• Ứng dụng được vào nhiều đối tượng bệnh nhân, cả trẻ em và người lớn
• Củng cố và nâng cao các kỹ năng cơ bản về xã hội để bệnh nhân chủ động trong cuộc sống
• Ứng dụng ở nhiều nơi như nhà, trường học, công viên, siêu thị, trên xe, khu vui chơi
• Linh hoạt điều chỉnh để phù hợp với hoàn cảnh, thời gian, nhu cầu, điều kiện, kỹ năng, tình trạng của bệnh nhân
• Hỗ trợ 1:1 hoặc nhóm tùy vào khả năng tiếp nhân của bệnh nhân

Nhược điểm:

• Tập trung rất nhiều công sức, kỹ năng và tâm huyết của người dạy
• Người dạy cần có chuyên môn, là các chuyên gia hoặc bác sĩ tâm lý đã qua đào tạo và huấn luyện.
• Đòi hỏi sự kiên trì, bình tĩnh, cảm thông với bệnh nhân
• Tình trạng bệnh sẽ cải thiện rất chậm, cần thời gian dài vài năm cho mỗi khóa học
• Cần có sự kết hợp và hỗ trợ từ gia đình, xã hội và chính bản thân bệnh nhân
• Kinh phí thực hiện cao, đòi hỏi tài chính kinh tế ổn định
• Không giúp bệnh nhân thích ứng với sự thay đổi môi trường mới, chỉ hòa nhập xã hội như người bình thường
• Thiết kế khóa học đòi hỏi phải tỉ mỉ, khoa học, chi tiết và linh hoạt tùy hoàn cảnh

Quy trình áp dụng ABA cho trẻ tự kỷ

Trước khi vào các bước trọng tâm của phương pháp, trẻ tự kỷ sẽ được đánh giá cẩn thận về các kỹ năng, sự phát triển nhận thức hiện tại. Để từ đó biết rõ được bé đang có hoặc không có kỹ năng nào.

Sau khi đã phân tích khả năng của bệnh nhân, các chuyên gia bắt đầu thiết kế chương trình cho các buổi học. Tuy mỗi bệnh nhân sẽ có cách tiếp cận khác nhau, nhưng đều theo chung nguyên tắc thông qua các bước:

• Bước 1: Đánh giá và kiểm tra khả năng và tình trạng sức khỏe hiện tại của bệnh nhân. Xem xét các kỹ năng hiện có và kỹ năng còn thiếu để lên chương trình điều trị hiệu quả hơn.
• Bước 2: Mỗi cá nhân sẽ có mục tiêu điều trị khác nhau. Dựa trên sự đánh giá của bước đầu sẽ cho ra được các mục tiêu phù hợp với từng bệnh nhân.
• Bước 3: Sau khi xác định được mục tiêu, chuyên gia lên kế hoạch nội dung điều trị chung và riêng từng buổi học. Nội dung càng chi tiết càng tốt, nêu cụ thể kỹ năng cho từng lĩnh vực để khắc phục qua từng giai đoạn theo một trình tự khoa học, phù hợp với khả năng tiếp nhận của mỗi người.

Phương pháp ABA chỉ phát huy được hiệu quả khi được thực hiện đúng theo các bước. Không đảo thứ tự, cũng không nên nôn nóng, thúc ép bệnh nhân, sẽ khiến tình trạng bệnh xấu hơn. Phương pháp này cần phải được thực hiện bởi chuyên gia tâm lý đã qua đào tạo để đảm bảo được an toàn và hiệu quả nhất.

Các lợi ích dài hạn khi áp dụng ABA

Phương pháp phân tích hành vi ứng dụng (ABA) đã trở thành công cụ hữu ích hỗ trợ trẻ tự kỷ phát triển toàn diện về kỹ năng và hành vi dài hạn.

• Phát triển kỹ năng giao tiếp:

Trẻ tự kỷ khó giao tiếp bằng lời nói và phi ngôn ngữ. Thông qua các bài tập trực quan, phương pháp ABA giúp bé cải thiện khả năng diễn đạt. Kỹ năng này hỗ trợ trẻ bày tỏ ý kiến, cảm xúc và hòa nhập xã hội dễ dàng hơn.

• Kiểm soát hành vi tiêu cực:

ABA giúp trẻ tự kỷ thay thế hành vi không mong muốn bằng các hành vi tích cực hơn. Qua tìm hiểu nguyên nhân và áp dụng chiến lược điều chỉnh, con sẽ kiểm soát cảm xúc tốt hơn. Điều này giúp tạo môi trường học tập và sinh hoạt thoải mái cho cả gia đình.

• Tăng cường sự tự lập:

Mục tiêu của ABA là giúp trẻ tự kỷ phát triển khả năng tự lập trong các hoạt động hàng ngày như tự chăm sóc bản thân, quản lý thời gian. Phụ huynh cũng cảm thấy an tâm hơn khi con mình có thể tự lo liệu cuộc sống một cách độc lập.

• Tăng cường kỹ năng xã hội:

Liệu pháp ABA hỗ trợ trẻ tự kỷ học cách tương tác và hòa nhập với môi trường như chơi đùa cùng bạn bè, tham gia hoạt động nhóm nhằm phát triển kỹ năng nhận biết tín hiệu xã hội. Điều này còn làm giảm cảm giác bị tách biệt khỏi cộng đồng.

Những lưu ý khi áp dụng phương pháp ABA tại nhà

Phương pháp ABA khi được áp dụng đúng cách có thể mang lại những thay đổi tích cực và lâu dài cho trẻ tự kỷ. Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả cao nhất, cần có những lưu ý quan trọng sau đây:

• Tính nhất quán trong các buổi trị liệu rất quan trọng, cần duy trì đều đặn và tránh việc dạy ngắt quãng
• Động viên trẻ bằng lời khen ngợi, cử chỉ yêu thương, phần thưởng nhỏ mỗi khi thực hiện hành vi đúng
• Sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình và chuyên gia giúp tăng cường hiệu quả can thiệp
• Chỉ thưởng hoặc phạt trong giới hạn để trẻ hiểu giá trị của hành vi đúng mà không gây sợ hãi
• Mỗi buổi học nên kéo dài từ 2 – 3 tiếng với thời gian nghỉ giải lao hợp lý để tăng hiệu quả
• Tạo môi trường học tập thoải mái, không áp lực giúp trẻ tiếp thu tốt hơn
• Ghi chép tiến bộ của trẻ hàng ngày giúp dễ dàng theo dõi và điều chỉnh phù hợp
• Trung bình mỗi tuần nên duy trì khoảng từ 25 – 40 giờ học để tối ưu sự tiến bộ
• Linh hoạt áp dụng ở nhiều môi trường tùy theo nhu cầu của trẻ

Nơi nào cung cấp dịch vụ ABA uy tín cho trẻ tự kỷ?

Phương pháp ABA đã chứng minh hiệu quả trong phát triển kỹ năng sống và giao tiếp cho trẻ tự kỷ. Khi tìm kiếm dịch vụ ABA uy tín cho con, các bậc phụ huynh mong muốn một môi trường chăm sóc chất lượng và các chuyên gia có kinh nghiệm.

• Khoa Tâm lý – Tâm thần Trẻ em của Bệnh viện Tâm thần TP.HCM:

Đối với trẻ tự kỷ, Khoa Tâm lý – Tâm thần Trẻ em của Bệnh viện Tâm thần TP.HCM là một địa chỉ uy tín trong việc cung cấp liệu pháp ABA. Với hơn 24 năm kinh nghiệm, khoa đã hỗ trợ nhiều trẻ em cải thiện kỹ năng sống và hòa nhập cộng đồng. Các chương trình điều trị được cá nhân hóa và kết hợp với sự tận tình của đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm.

• Khoa Tâm lý – Bệnh viện Nhi Đồng 2:

Khoa Tâm lý – Bệnh viện Nhi Đồng 2 được biết đến là một trong những địa chỉ hàng đầu cung cấp trị liệu ABA cho trẻ tự kỷ. Tại đây, các bé sẽ được điều trị trong môi trường chuyên nghiệp với đội ngũ chuyên gia luôn sẵn sàng giúp đỡ phát triển kỹ năng giao tiếp, hòa nhập xã hội.

• Trung tâm Tâm lý Giáo dục Chuyên biệt NHC Việt Nam:

NHC Academy cung cấp liệu trình trị liệu ABA được nghiên cứu khoa học cho từng trẻ tự kỷ. Mỗi bé đều được đánh giá kỹ lưỡng để lựa chọn chương trình phù hợp với điểm mạnh và điểm yếu của mình. Với sự tận tâm của đội ngũ chuyên gia, Trung tâm luôn đồng hành cùng các bé để khai thác tiềm năng và mang lại cơ hội hòa nhập tốt nhất.

Phương pháp ABA ngày càng phát triển và phổ biến trong việc chữa trị bệnh tự kỷ. Đã có nhiều trường hợp thành công và chứng minh rằng phương pháp này mang lại những hiệu quả nhất định. Gia đình nên quan tâm và theo dõi trẻ nếu có dấu hiệu của tự kỷ để can thiệp và điều trị kịp thời nhằm có khả năng hồi phục cao hơn.

Có thể bạn quan tâm:

• 2 bài test trẻ tự kỷ từ 16 – 36 tháng tuổi (kiểm tra online)
• Hội chứng Asperger (Tự kỷ chức năng cao): Điều cần biết
• Chữa tự kỷ bằng phương pháp tâm lý trị liệu có hiệu quả?

Nguồn tham khảo:

• https://www.verywellhealth.com/aba-applied-behavioral-analysis-therapy-autism-259913
• https://autismlearningpartners.com/aba-and-autism/