Hội chứng sợ độ sâu (Batophobia): Biểu hiện và giải pháp

Hội chứng sợ độ sâu là một dạng của rối loạn lo âu với đặc trưng là nỗi sợ quá mức kéo dài dai dẳng đối với độ sâu. Nếu bạn cảm thấy vô cùng lo lắng, bất an, hoảng sợ tột độ khi nghĩ về việc bản thân sẽ tắm trong một hồ nước sâu hoặc nhìn mọi vật thì tòa nhà cao thì nhiều khả năng bạn đang mắc phải hội chứng này. 

Thế nào là hội chứng sợ độ sâu (Batophobia)?

Hội chứng sợ độ sâu hay còn có tên là Batophobia là một trong các chứng rối loạn lo âu với nỗi sợ hãi phi lý về độ sâu. Những người mắc phải hội chứng này sẽ vô cùng lo sợ, kinh hoàng, bất an khi phải đối diện với những tình huống liên quan đến độ sâu như nhìn xuống giếng, tắm ở hồ bơi sâu, biển, đại dương, leo lên cầu thang và nhìn xuống, ngắm nhìn thành phố trên những tòa nhà cao tầng,…

Mặc dù đã xuất hiện từ rất lâu nhưng cho đến hiện nay, Sổ tay chẩn đoán và thống kê các rối loạn tâm thần (DSM-5) vẫn chưa công nhận chính thức đây là một chứng rối loạn tâm lý. Tuy nhiên, mức độ phổ biến của chứng sợ hãi này cũng rất cao và gây ảnh hưởng đến nhiều đối tượng khác nhau, từ trẻ nhỏ cho đến người già cao tuổi.

Trong thực tế, nỗi sợ hãi về độ sâu cũng là một trong các trạng thái bình thường mà nhiều người gặp phải. Tuy nhiên, ở những trường hợp mắc chứng Batophobia lại biểu hiện nỗi sợ một cách quá mức, sự sợ hãi kéo dài dai dẳng tối thiểu 6 tháng và gây nên những ảnh hưởng nhất định đối với đời sống và sức khỏe của người bệnh. Đặc biệt là đôi lúc bản thân bệnh nhân sẽ hiểu rõ về sự phi lý trong nỗi sợ của mình những không thể nào kiểm soát và khống chế được nó.

Ngoài ra, các biểu hiện của hội chứng sợ độ sâu cũng khá tương tự giống như hội chứng sợ biển hoặc hội chứng sợ độ cao. Chính vì thế nhiều người thường nhầm lẫn giữa các nỗi sợ phi lý này. Một số trường hợp còn có khả năng mắc phải đồng thời các nỗi sợ khác nhau.

Biểu hiện của hội chứng sợ độ sâu

Có không ít các tình huống liên quan đến độ sâu khiến con người phải cảm thấy sợ hãi và lo lắng. Nỗi sợ này hoàn toàn là điều tự nhiên và nó được xem như phản ứng, chức năng thích ứng của mỗi người. Tuy nhiên, đối với những trường hợp mắc phải hội chứng sợ độ sâu thì nỗi sợ lại biểu hiện thái quá, đột ngột và kéo dài dai dẳng gây ảnh hưởng đến cảm xúc, hành vi của người bệnh.

Một số biểu hiện thường gặp ở người Batophobia như:

• Luôn cảm thấy lo lắng, bất an và sợ hãi tột độ đối với những sự việc, tình huống có liên quan đến độ sâu, ví dụ như hồ bơi dành cho người lớn, biển, đại dương, vực thẳm, giếng,…
• Có xu hướng né tránh và lẩn trốn khỏi các tình huống gây sợ hãi như đứng trên tòa nhà cao tầng nhìn xuống, tắm ở hồ bơi, biển lớn, leo núi, nhìn xuống giếng nước,….
• Người bệnh tin rằng những tình huống có liên quan đến độ sâu đều sẽ nguy hiểm và nếu tiếp xúc với nó sẽ có nguy cơ gây ra những hậu quả nghiêm trọng.
• Nỗi sợ gây ảnh hưởng đến đời sống, khiến người bệnh bị hạn chế trong các sinh hoạt, mất tập trung, mất ngủ, suy giảm trí nhớ, thu mình, tách biệt xã hội.

Đặc biệt, khi phải đối diện với những yếu tố gây sợ hãi, người bệnh Batophobia sẽ xuất hiện ngay các triệu chứng thực thể như sau:

• Nhịp đập nhanh, đập liên hồi
• Tăng huyết áp
• Hơi thở gấp gáp, khó thở, hụt hơi.
• Tăng trương lực cơ
• Chóng mặt, choáng váng
• Buồn nôn, nôn
• Đau dạ dày
• Tức ngực
• Ớn lạnh
• Tay chân run rẩy, ra nhiều mồ hôi
• Mất kiểm soát, rối loạn hành vi
• Chạy trốn

Các biểu hiện về thể chất sẽ dần thuyên giảm khi tình huống gây sợ hãi biến mất. Tuy nhiên, cũng còn phải tùy thuộc vào mức độ bệnh và sức chịu đựng của mỗi người mà các triệu chứng sẽ biểu hiện khác nhau. Một số trường hợp chỉ cảm thấy lo sợ khi phải đối diện với những tình huống có độ sâu lớn nhưng cũng có nhiều người chỉ khi nghĩ và liên tưởng đến độ sâu cũng cảm thấy hoảng loạn.

Nguyên nhân gây ra hội chứng sợ độ sâu

Dù đã được phát hiện từ rất lâu nhưng hội chứng sợ độ sâu vẫn chưa thể xác định được cụ thể về nguyên nhân gây ra nỗi sợ vô lý này. Theo một số kết quả nghiên cứu nhận thấy, Batophobia có thể liên quan đến những trải nghiệm tồi tệ trong quá khứ hoặc có sự góp mặt của yếu tố di truyền, môi trường sống.

Một vài yếu tố có thể được nhắc đến như:

• Trải nghiệm tiêu cực từng có trong quá khứ: Đây có thể được xem là một trong các nguyên do thuyết phục nhất có thể dẫn đến nỗi sợ phi lý về độ sâu. Nếu trong quá khứ bạn đã từng trải qua những điều tồi tệ liên quan đến độ sâu như từng rơi xuống vách núi, té xuống giếng, đuối nước, hụt chân khi đi cầu thang, tai nạn nghiêm trọng trên đèo thì nhiều khả năng bạn sẽ bị ám ảnh bởi những tình huống tương tự và hình thành chứng sợ độ sâu.
• Do di truyền: Tuy rằng hiện nay vẫn chưa thể tìm thấy các loại gen có khả năng gây ra hội chứng sợ độ sâu nhưng các chuyên gia cho biết rằng tỉ lệ mắc bệnh sẽ cao hơn so với bình thường nếu trong gia đình có người thân mắc phải chứng sợ hãi này hoặc các rối loạn lo âu có liên quan. Trong quá trình phát triển và trưởng thành, con người sẽ dần hình thành các nỗi sợ với những tình huống, sự việc, đối tượng nhất định mà họ cho là nguy hiểm. Do đó, nếu những người xung quanh có nỗi sợ về độ sâu thì bản thân họ cũng sẽ được tiếp nhận những thông tin về mối đe dọa đó và hình thành nên nỗi sợ này.
• Căng thẳng, stress kéo dài: Liên tục rơi vào trạng thái căng thẳng quá mức có thể làm gia tăng nguy cơ mắc phải những rối loạn ám ảnh sợ hãi, trong đó có cả hội chứng sợ độ sâu. Khi não bộ luôn phải đối diện với stress khiến dần khiến hoạt động của nó không được đảm bảo, con người trở nên nhạy cảm hơn về dễ dàng lo sợ với những thứ xung quanh.
• Phim ảnh, báo đài: Với thời đại công nghệ 4.0 hiện nay, con người dễ dàng cập nhật các thông tin chỉ với một chiếc điện thoại di động. Tuy nhiên, khi liên tục nhìn thấy các hình ảnh, các vụ tai nạn thảm khốc liên quan đến độ sâu, vực thẳm hoặc xem những bộ phim ám ảnh về độ sâu có thể khiến một người hình thành nỗi sợ phi lý.
• Tác động từ một số vấn đề sức khỏe: Hội chứng sợ độ sâu có thể liên quan đến những vấn đề sức khỏe thể chất (tiểu đường, bệnh mãn kinh, tuyến giáp,…) hoặc tâm thần (trầm cảm, rối loạn ám ảnh cưỡng chế, rối loạn lo âu hoặc các chứng ám ảnh sợ hãi khác).

Batophobia có nguy hiểm không?

Mặc dù vẫn chưa được công nhận chính thức là một chứng rối loạn tâm thần nhưng không thể phủ nhận được những ảnh hưởng nghiêm trọng mà hội chứng sợ độ sâu gây ra. Nỗi sợ phi lý này tuy không đe dọa trực tiếp đối với tính mạng của con người nhưng lại có tác động tiêu cực đối với chất lượng cuộc sống.

Nỗi sợ hãi sẽ kéo dài và xâm chiếm lấy tâm trí của người bệnh khiến họ bị hạn chế rất nhiều trong các sinh hoạt đời sống. Như đã chia sẻ ở trên, do sự sợ hãi về độ sâu quá lớn khiến cho nhiều người có xu hướng né tránh việc tiếp xúc và rơi vào các tình huống liên quan đến độ sâu, ví dụ như đi thang bộ, đứng ở ban công của các tòa nhà cao tầng,  đi tắm biển, ngắm nhìn đại dương, leo núi,…

Điều này khiến họ bị hạn chế các trải nghiệm thú vị trong cuộc sống, thậm chí nhiều trường hợp còn từ chối việc đi du lịch bởi họ sợ phải chứng khiến các khung cảnh liên quan đến độ sâu hoặc nhìn thấy đại dương, biển cả, vách núi cheo leo. Người bệnh thường chọn cách ở nhà, hạn chế ra đường và đến những nơi có nguy cơ khiến họ sợ hãi.

Đặc biệt là khi người bệnh rơi vào các tình huống liên quan đến độ sâu, những sự việc mang tính chất nguy hiểm thực sự sẽ càng khiến bọ bị bối rối, sợ hãi, hoảng loạn tột độ. Nhiều trường hợp từ chối việc đi cầu thang, di chuyển bằng các phương tiện cứu hộ từ ban công khi bị hỏa hoạn tại các tòa nhà cao tầng. Điều này có thể gây nguy hiểm đối với tính mạng của bản thân.

Bên cạnh đó, nỗi sợ quá lớn về những tình huống liên quan đến độ sâu khiến cho người bệnh khó có thể duy trì tốt các mối quan hệ xã hội. Những người mắc phải hội chứng sợ độ sâu sẽ liên tục né tránh các tình huống mà họ cho là nguy hiểm, vì thế họ ít khi ra ngoài, giao tiếp với bạn bè, thậm chí là tự tách biệt bản thân với xã hội bởi sự mặc cảm về nỗi sợ phi lý của mình.

Ngoài ra, khi nỗi sợ liên tục xuất hiện, nó sẽ khiến người bệnh dần bị suy kiệt về mặt sức khỏe như mất ngủ, mất tập trung, suy giảm trí nhớ, buồn bã, chán nản, tuyệt vọng,…Nếu Batophobia không được khắc phục tốt sẽ khiến cho người bệnh bị dồn nén cảm xúc tiêu cực, nguy cơ lạm dụng chất hoặc phát triển các chứng rối loạn tâm thần nguy hiểm hơn.

Làm sao để khắc phục hội chứng sợ độ sâu?

Không có tiêu chí chẩn đoán riêng cho hội chứng sợ độ sâu, hầu hết các chứng ám ảnh sợ hãi cụ thể đều được chẩn đoán chung là rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi. Thông thường, bác sĩ sẽ thăm khám sức khỏe lâm sàng và đặt ra một số câu hỏi liên quan đến tiền sử bệnh lý của gia đình và cá nhân người bệnh. Sau đó, bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện một vài xét nghiệm cần thiết nhằm mục đích loại trừ các nguy cơ có liên quan đến bệnh lý khác.

Tuy rằng, hội chứng sợ độ sâu không được công nhận chính thức nhưng vẫn có khả năng được cải thiện bằng nhiều phương pháp khác nhau, phổ biến nhất đó chính là trị liệu tâm lý. Tùy vào từng tình trạng bệnh lý khác nhau mà bác sĩ chuyên khoa sẽ tư vấn để lựa chọn liệu trình cải thiện phù hợp nhất, giúp bệnh nhân dễ dàng khống chế và vượt qua nỗi sợ của mình.

Cụ thể một số phương pháp thường được áp dụng như sau:

1. Tâm lý trị liệu

Đối với hầu hết các trường hợp bị rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi đều sẽ được ưu tiên áp dụng liệu pháp tâm lý để cải thiện sức khỏe tinh thần. Đây là biện pháp sử dụng ngôn ngữ giao tiếp để có thể tác động vào sâu tâm trí và tiềm thức của con người, giúp họ dần thay đổi được những cảm xúc, suy nghĩ chưa phù hợp.

Thông thường thì đối với hội chứng sợ độ sâu, chuyên gia tâm lý sẽ sử dụng các liệu pháp sau:

• Liệu pháp tiếp xúc: Người bệnh sẽ được hướng dẫn tiếp xúc và đối diện với những yếu tố gây sợ hãi, cụ thể đối với Batophobia là nỗi sợ về độ sâu. Khi mới bắt đầu, bệnh nhân có thể được quan sát và xem những hình ảnh, đoạn video có liên quan đến biển cả, vực thẳm, những cái nhìn từ trên cao. Chuyên gia sẽ hướng dẫn cho họ về những biện pháp thư giãn, đối phó và vượt qua nỗi sợ hãi phi lý của mình. Sau đó cấp độ sẽ được tăng dần lên, người bệnh sẽ được tiếp xúc trực tiếp và trải nghiệm nỗi sợ để có thể khống chế được nó.
• Liệu pháp nhận thức và hành vi (CBT): Phần lớn các vấn đề về sức khỏe tâm lý đều cần có sự góp mặt của CBT. Mục đích chính của phương pháp này đó chính là giúp cho người bệnh hiểu rõ về những suy nghĩ lệch lạc của mình và dần điều chỉnh chúng theo chiều hướng tích cực, đúng đắn hơn. Nhờ đó mà các hành vi cũng được thay đổi một cách phù hợp.
• Liệu pháp thôi miên: Người bệnh sẽ được đưa vào trạng thái dễ ám thị và tạm thời không nhận thức rõ về mọi thứ xung quanh. Lúc này chuyên gia sẽ đi sâu vào tiềm thức và khai thác các thông tin về sự kiện gây sang chấn trong quá khứ, đồng thời giúp người bệnh điều chỉnh là nhận thức và suy nghĩ của mình để thoát khỏi nỗi sợ vô lý từ độ sâu.

2. Dùng thuốc

Hội chứng sợ độ sâu không được công nhận là bệnh nên vẫn chưa có thuốc để điều trị triệt để. Và đối với chứng sợ hãi này cũng không nhất thiết phải sử dụng đến thuốc. Tuy nhiên, đối với một số trường hợp đặc biệt, sự lo lắng và nỗi sợ biểu hiện quá mức gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống thì sẽ được bác sĩ cân nhắc chỉ định dùng một số loại thuốc hỗ trợ.

Những loại thuốc nhóm chống trầm cảm, chống lo âu, thuốc chẹn beta, thuốc an thần có tác dụng kiểm soát và làm thuyên giảm sự căng thẳng, lo lắng, sợ hãi. Tuy nhiên, thuốc cũng có nhiều khả năng gây tác dụng phụ nên bệnh nhân cần nghiêm chỉnh tuân thủ đúng theo các chỉ định dùng thuốc của bác sĩ để tránh gây ra những tác hại ngoài ý muốn.

3. Tự chăm sóc tại nhà

Bên cạnh việc áp dụng tốt các phương pháp điều trị theo chỉ định của bác sĩ thì việc thay đổi các thói quen hàng ngày cũng góp phần tích cực trong việc cải thiện hội chứng sợ độ sâu. Nếu có được một lối sống lành mạnh, cải thiện tốt những thói quen tiêu cực và cởi mở hơn trong cuộc sống sẽ giúp người bệnh dần kiểm soát và thoát khỏi nỗi sợ vô lý của mình.

Nếu đang trong quá trình điều trị Batophobia thì bạn hãy nên áp dụng các cách đơn giản sau:

• Chủ động hơn trong việc chia sẻ, tâm sự và trò chuyện với những người xung quanh. Đừng cố gắng chịu đựng và đối diện với nỗi sợ một mình, bạn hãy cởi mở hơn trong việc chia sẻ với người thân, bạn bè để họ có thấu hiểu và hỗ trợ tốt hơn cho bạn. Hoặc nếu cảm thấy khó khăn khi nói ra thì bạn có thể thử viết nhật kí, ghi lại những cảm xúc, suy nghĩ và hành vi của bản thân.
• Tăng cường tập luyện thể dục thể thao, mỗi ngày chỉ cần dành ra khoảng 15 đến 30 phút vận động lành mạnh cũng đủ giúp cơ thể và tinh thần được mạnh khỏe. Nếu cảm thấy lo lắng, căng thẳng quá mức, bạn cũng có thể thử áp dụng các bài tập như yoga, chạy bộ, đi bộ, bơi lội vừa giúp nâng cao thể chất vừa hỗ trợ giảm stress, cải thiện tinh thần.
• Bổ sung nhiều dưỡng chất qua thực phẩm ăn uống hàng ngày, tăng cường ăn nhiều rau xanh, các loại hoa củ quả, thịt cá tươi ngon, giàu dinh dưỡng. Đồng thời hạn chế các món ăn cay nóng, thực phẩm đóng gói, chế biến sẵn chứa nhiều chất bảo quản.
• Cải thiện chất lượng giấc ngủ, ngủ đủ 7 đến 8 tiếng mỗi ngày và tập trung giấc ngủ vào ban đêm. Nếu cảm thấy khó ngủ, bạn có thể thử áp dụng các mẹo thư giãn trước giấc ngủ như ngâm chân với nước ấm, sử dụng tinh dầu thơm, nghe nhạc, ngồi thiền, uống trà thảo mộc để dễ ngủ và ngủ sâu hơn.
• Tích cực tham gia nhiều hoạt động xã hội, các trò chơi ngoài trời để gia tăng sự kết nối với cộng đồng. Hoặc đăng kí vào các hội nhóm dành cho những người mắc hội chứng ám ảnh sợ để được đồng cảm và chia sẻ các bí quyết khắc phục hiệu quả.

Hội chứng sợ độ sâu gây nên nhiều ảnh hưởng đối với đời sống hàng ngày của người bệnh nên cần được can thiệp và khắc phục càng sớm càng tốt. Mong rằng qua thông tin của bài viết này bạn đọc sẽ hiểu hơn về nỗi sợ phi lý này và có cách vượt qua nó hiệu quả.

Tham khảo thêm:

• Technophobia (Chứng sợ công nghệ) gây ra ảnh hưởng gì?
• Hội chứng sợ tốc độ (Tachophobia): Chẩn đoán và khắc phục
• Thanatophobia: Nỗi sợ về cái chết vượt qua bằng cách nào?