Trầm cảm ở người cao tuổi: Nguyên nhân và cách phòng ngừa

Trầm cảm ở người cao tuổi gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến cả sức khỏe tinh thần, thể chất và chất lượng cuộc sống. Số liệu thống kê cho thấy, có khoảng 15% đối tượng người già gặp phải các triệu chứng trầm cảm, cần được quan tâm kịp thời để giảm thiểu các hệ lụy.

Thực trạng trầm cảm ở người cao tuổi

Nhiều người hay nghĩ rằng những đối tượng cao tuổi thường lẩm cẩm hoặc suy nghĩ nhiều đến những điều tiêu cực, bi quan là một chuyện hết sức bình thường. Tuy nhiên, các chuyên gia cho biết rằng, những sự mặc cảm, tự đánh giá thấp chính mình hoặc thậm chí có những suy nghĩ buộc tội của một số người già lại có thể là dấu hiệu cảnh báo về một vấn đề sức khỏe tinh thần nào đó, cụ thể đó chính là trầm cảm.

Thực chất tuổi tác không phải là yếu tố nguy cơ chính gây ra chứng bệnh này nhưng khi càng về già con người dần bị suy giảm hệ miễn dịch và dễ mắc phải các bệnh đa khoa mãn tính, từ đó là gia tăng khả năng rơi vào trầm cảm. Tình trạng trầm cảm ở người cao tuổi sẽ có tỉ lệ tái phát rất cao và diễn biến rất phức tạp.

Trong thực tế nhận thấy rằng, có khoảng 15% các đối tượng người cao tuổi sinh sống trong cộng đồng hoặc trong nhà nuôi dưỡng có xuất hiện các triệu chứng của bệnh trầm cảm. Theo thống kê cho biết, tỉ lệ người cao tuổi ở cộng đồng bị trầm cảm chiếm đến hơn 10%. Con số này thậm chí còn cao hơn so với những trường hợp sống trong các hoàn cảnh đặc biệt như người già neo đơn, các trung tâm điều dưỡng.

Đặc biệt hơn, các nhà nghiên cứu còn cho biết thêm tỉ lệ tự sát do trầm cảm ở các đối tượng từ 80 đến 85 tuổi còn cao gấp đôi so với tổng dân số. Viện Sức khỏe Tâm thần Quốc gia Hoa Kỳ cũng đã nhận định rằng, tình trạng trầm cảm ở người cao tuổi (cụ thể là từ 65 tuổi trở lên) đang là một trong các vấn đề nan giải đối với sức khỏe cộng động.

Dấu hiệu nhận biết trầm cảm ở người cao tuổi

Trầm cảm sẽ làm cho người cao tuổi thường xuyên rơi vào trạng thái buồn chán, tuyệt vọng không xác định được rõ nguyên nhân. Các triệu chứng lâm sàng của bệnh thường sẽ kéo dài ít nhất 2 tuần và gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến tâm trạng và sức khỏe thể chất của người bệnh. Nếu không thể kịp thời nhận biết và điều trị đúng phương pháp sẽ làm gia tăng nguy cơ dẫn đến những hệ lụy nguy hiểm.

Sau đây là một số dấu hiệu giúp bạn có thể nhận biết được chứng trầm cảm ở người già cao tuổi.

• Khí sắc trầm buồn, chán nản, tuyệt vọng.
• Không còn hứng thú đối với bất kì hoạt động, sự kiện nào xảy ra xung quanh, ngay cả những việc mà bản thân từng yêu thích trước đây.
• Cơ thể mệt mỏi, thiếu sức sống, không muốn làm bất cứ công việc gì.
• Rối loạn ăn uống, có thể chán ăn, ăn không ngon miệng, thường xuyên bỏ bữa hoặc một số trường hợp thèm ăn quá mức, ăn mất kiểm soát. Điều này sẽ làm cho cân nặng thay đổi nhanh chóng.
• Luôn cảm thấy khó chịu, không thoải mái dù làm bất cứ việc gì.
• Cảm thấy lo lắng, bất an, bồn chồn nhưng không xác định được cụ thể nguyên nhân. Thường xuyên lo lắng đối với những sự việc nhỏ nhặt, không cần thiết.
• Ngại giao tiếp, tự thu mình lại và không muốn gặp gỡ, trò chuyện với bất kì ai.
• Trở nên nhạy cảm, dễ kích động, hay cáu gắt hoặc khóc lóc vô cớ.
• Rối loạn giấc ngủ, mất ngủ, ngủ không sâu giấc, thường xuyên tỉnh giấc giữa đêm hoặc mơ gặp ác mộng. Một số đối tượng sẽ cảm thấy buồn ngủ liên tục cả ngày lẫn đêm.
• Mất tự tin vào bản thân, cảm thấy tội lỗi, cho rằng mình vô dụng, không có ích.
• Mất tập trung, không thể hoàn thành tốt được việc gì.
• Thường xuyên có cảm giác hoảng sợ.
• Cảm thấy mọi việc luôn xảy ra tồi tệ và không theo ý muốn, thường xuyên phóng đại mọi việc một cách thái quá.
• Suy nghĩ về cái chết và có ý định muốn tự sát

Nhìn chung các biểu hiện trầm cảm ở người cao tuổi khá dễ nhầm lẫn với một số bệnh lý khác hoặc nhiều người thường cho rằng đây là các triệu chứng bình thường của người già. Tuy nhiên, khi nhận thấy các triệu chứng này thường xuyên xuất hiện và biểu hiện ở mức độ bất thường thì cần đưa người bệnh đến thăm khám và chẩn đoán chính xác tại các cơ sở, bệnh viện chuyên khoa.

Các chuyên gia thường khuyến khích người già nên thường xuyên tiến hành thăm khám định kì để sàng lọc bệnh tốt nhất. Điều này không chỉ giúp cho họ nắm rõ tình trạng sức khỏe của bản thân mà còn có thể kịp thời ngăn chặn các bệnh lý nguy hiểm thường gặp khi về già.

Nguyên nhân gây ra trầm cảm ở người cao tuổi

Dựa vào số liệu thống kê nhận thấy, trầm cảm chỉ có xu hướng trẻ hóa vào những năm trở lại đây, thực chất căn bệnh này sẽ phổ biến hơn đối với những trường hợp người cao tuổi. Đặc biệt hơn là phụ nữ có tỉ lệ mắc bệnh cao hơn nam giới đến 2 lần. Nguy cơ mắc bệnh cũng sẽ gia tăng nếu đối tượng mắc phải các chứng bệnh về thần kinh, tim mạch có kèm theo chứng Parkinson, đột quỵ,….

Các chuyên gia cho biết rằng, đối với người cao tuổi thì những sự kiện làm đảo lộn cuộc sống chính là nguyên nhân có thể tác động mạnh mẽ đến người bệnh. Điển hình như về hưu, mất tài sản, thay đổi chỗ ở, gia đình ly tán, con cái không quan tâm, sống neo đơn, nguy cơ chết chóc,….

Bên cạnh đó, trầm cảm ở người cao tuổi cũng có thể xuất phát từ các nguyên nhân sau đây:

• Yếu tố sinh hóa, sinh lý: Trong một số nghiên cứu nhận thấy rằng, sự thay đổi và mất cân bằng sinh hoá các chất bên trong cơ thể người già cũng có thể là yếu tố là gia tăng nguy cơ bị trầm cảm.
• Lạm dụng thuốc: Thông thường những người cao tuổi phải đối mặt với rất nhiều bệnh tật, do đó họ phải sử dụng nhiều loại thuốc khác nhau để kiểm soát tốt sức khỏe của bản thân. Tuy nhiên các loại thuốc an thần, thuốc chữa cao huyết áp, thuốc gây ngủ, thuốc giảm đau,…có thể gây ra một số tác dụng phụ. Việc sử dụng cùng lúc nhiều loại thuốc chữa bệnh có thể dẫn đến việc tương tác thuốc và nhiều nguy cơ gây ra các triệu chứng trầm cảm.
• Sử dụng nhiều rượu bia, các chất kích thích: Đây cũng là một trong các nguyên nhân tác động mạnh đến việc khởi phát bệnh trầm cảm. Rượu bia, thuốc lá gây ảnh hưởng đến não bộ, hệ thần kinh, nếu sử dụng quá mức sẽ làm cho tình trạng trầm cảm càng trở nên nghiêm trọng hơn.
• Một số bệnh lý về cơ thể: Như đã nói trên, những đối tượng người già gặp phải một số bệnh về cơ thể như đái đường, tai biến mạch máu não, trĩ, cao huyết áp, tuyến giáp,….sẽ có khả năng cao mắc phải bệnh trầm cảm. Ngược lại, căn bệnh trầm cảm cũng là yếu tố khiến cho các bệnh cơ thể chuyển biến nghiêm trọng hơn.
• Chế độ ăn uống không được đảm bảo cũng có thể được xem là một trong các lý do gây ra tình trạng trầm cảm ở người cao tuổi.
• Yếu tố di truyền: Theo nghiên cứu thì ADN cũng là một trong các yếu tố nguy cơ dẫn đến các bệnh về tâm thần, đặc biệt là trầm cảm. Những người có người thân trong gia đình từng mắc bệnh trầm cảm thì sẽ có khả năng khởi phát bệnh ở nhiều độ tuổi khác nhau.
• Gặp phải biến cố: Sức chịu đựng của người già sẽ kém hơn so với bình thường, vì thế khi gặp phải những biến cố như mất người thân, phá sản, con cái lạnh nhạt, bị bạo lực,…sẽ khiến cho họ dễ mắc phải bệnh trầm cảm hơn so với bình thường.

Tác hại của trầm cảm đối với người cao tuổi

Trầm cảm ở người cao tuổi nếu không được sớm phát hiện và điều trị đúng phương pháp sẽ gây rất nhiều ảnh hưởng đến sức khỏe và đời sống của người bệnh. Một số tác hại mà trầm cảm có thể gây ra như:

• Các triệu chứng của trầm cảm kéo dài liên tục sẽ khiến cho người bệnh mất dần cảm giác ngon miệng, họ trở nên chán ăn, thường xuyên bỏ bữa dẫn đến tình trạng sụt cân. Bên cạnh đó, việc ăn uống không đủ chất còn khiến cho cơ thể người già gặp nhiều vấn đề về sức khỏe như thiếu máu, loãng xương, giảm sức đề kháng.
• Người bệnh trầm cảm thường xuyên cảm thấy mệt mỏi, lo lắng, bất an nên dễ dẫn đến tình trạng mất ngủ, giấc ngủ không được ổn định. Nếu giấc ngủ không được đảm bảo trong thời gian dài sẽ làm cơ thể dần  bị suy kiệt, nguy cơ chuyển biến bệnh nghiêm trọng hơn.
• Những triệu chứng như thất vọng, buồn chán, suy nghĩ tiêu cực quá mức sẽ làm gia tăng các áp lực lên tim mạch, từ đó gây ra nhiều bệnh lý liên quan đến tim, hô hấp.
• Tình trạng trầm cảm ở người cao tuổi còn làm cho họ bị suy giảm trí nhớ trầm trọng.
• Nguy cơ tự sát hoặc thực hiện những hành vi gây hại làm tổn thương đến bản thân và những người xung quanh.

Xem thêm: Khủng hoảng tâm lý người cao tuổi và thông tin cần biết

Cách phòng ngừa và điều trị trầm cảm ở người cao tuổi

Các triệu chứng của trầm cảm hoàn toàn có thể cải thiện và khắc phục được nếu người bệnh kịp thời nhận biết và tiến hành điều trị đúng phương pháp. Thông thường đối với những người cao tuổi khi mắc phải chứng bệnh này sẽ được xem xét kỹ lưỡng về nguyên nhân gây ra bệnh. Bởi nếu tình trạng trầm cảm xuất phát từ các bệnh lý thực thể thì quá trình điều trị sẽ dễ dàng và thuận lợi hơn.

Tuy nhiên, đối với những trường hợp do ảnh hưởng tâm lý thì cần phải kiên trì điều trị trong thời gian dài. Tùy vào mức độ bệnh của mỗi bệnh nhân mà các chuyên gia sức khỏe tâm lý sẽ cân nhắc áp dụng một số phương pháp phù hợp. Thông thường đối với những tình trạng bệnh nhẹ sẽ được khuyến khích cải thiện tại nhà. Còn khi bệnh tình đã chuyển biến nghiêm trọng hơn thì cần kết hợp thêm nhiều biện pháp chuyên khoa khác, chủ yếu là sử dụng thuốc và trị liệu tâm lý.

1. Hỗ trợ cải thiện tại nhà

Các chuyên gia cho biết rằng, việc thay đổi và xây dựng một lối sống lành mạnh sẽ góp phần ngăn ngừa và điều trị bệnh trầm cảm hiệu quả hơn. Nếu tình trạng trầm cảm ở mức độ nhẹ, các triệu chứng chưa ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe và đời sống của bệnh nhân thì chỉ cần  nhanh chóng thiết lập lại chế độ sinh hoạt, nghỉ ngơi, ăn uống hàng ngày cũng sẽ giúp đẩy lùi được căn bệnh nguy hiểm.

Để phòng ngừa và điều trị chứng trầm cảm hiệu quả, những người cao tuổi nên áp dụng một số phương pháp sau:

• Ngủ đủ giấc: Giấc ngủ đóng vai trò rất quan trọng đối với sức khỏe của mỗi con người. Việc có được một giấc ngủ chất lượng sẽ giúp bạn cảm thấy thoải mái và tràn đầy năng lượng hơn. Tuy nhiên, các chuyên gia cho biết rằng, càng về già thì giấc ngủ càng ít và trở nên khó khăn hơn. Đặc biệt là đối với những người già đang mắc bệnh trầm cảm. Do đó, bạn nên cố gắng ngủ đủ từ 6 đến 8 tiếng mỗi ngày, hạn chế tình trạng thức khuya. Nếu cảm thấy khó ngủ thì có thể áp dụng thêm một số biện pháp thư giãn như sử dụng tinh dầu thơm, massage, ngồi thiền, ngâm chân với nước ấm,…
• Ăn uống đầy đủ dinh dưỡng: Chế độ ăn uống hàng ngày cũng là một trong các yếu tố có thể làm gia tăng nguy cơ mắc bệnh trầm cảm. Vì thế để phòng ngừa và khắc phục tình trạng bệnh tốt nhất, bạn nên xây dựng cho người già một thực đơn ăn uống cân bằng dưỡng chất. Bên cạnh đó, nên chú ý nấu những món ăn dễ tiêu hóa như cháo, súp, canh,…Nếu người bệnh chán ăn, ăn không ngon miệng thì nên chia nhỏ bữa ăn để họ cảm thấy thoải mái hơn, đồng thời giúp cho cơ thể hấp thu tốt hơn.
• Vận động thường xuyên: Những người cao tuổi nên vận động nhẹ nhàng mỗi ngày để cơ thể được linh hoạt hơn. Mỗi ngày chỉ cần dành ra khoảng 15 đến 30 phút đi bộ cũng giúp cho cơ thể tăng cường sức đề kháng, đồng thời cân bằng được trạng thái tâm lý.
• Cởi mở chia sẻ nhiều hơn: Người bệnh nên chủ động tâm sự, chia sẻ nhiều hơn với những người thân trong gia đình. Việc có thể nói ra những tâm tư, suy nghĩ của bản thân cũng giúp cho bạn cảm thấy thoải mái và dễ chịu hơn.
• Tìm một thú vui mới: Thông thường đối với người cao tuổi thì hầu hết thời gian của họ đều ở nhà và không còn nhiều sở thích như thời trẻ. Việc có thể tạo ra một thú vui mới hàng ngày cũng giúp cho bạn cảm thấy cuộc sống thêm ý nghĩa và hạnh phúc hơn. Một số gợi ý phù hợp như chăm sóc cây cảnh, tập dưỡng sinh, nghe nhạc, tham gia vào hội những người cao tuổi,….
• Suy nghĩ tích cực: Hãy học cách nhìn nhận vấn đề một cách lạc quan và tích cực hơn. Bạn nên dừng ngay việc than trách, tự lẩm bẩm, suy nghĩ vẩn vơ.
• Không lạm dụng các chất kích thích: Người già tuyệt đối không được sử dụng các chất kích thích như rượu bia, thuốc lá, ma túy,….
• Sự hỗ trợ của người thân: Gia đình là một trong các yếu tố quan trọng góp phần giúp người cao tuổi vượt qua được căn bệnh trầm cảm. Những người thân bên cạnh nên dành nhiều thời gian để chăm sóc và chia sẻ với người bệnh nhiều hơn. Sự yêu thương từ những thành viên trong gia đình chính là “liều thuốc” quý giá giúp cho bệnh nhân xoa dịu được những nỗi đau tinh thần.

2. Trị liệu tâm lý

Hiện  nay, trị liệu tâm lý là phương pháp được ưu tiên áp dụng để cải thiện các vấn đề về sức khỏe tinh thần, đặc biệt là bệnh trầm cảm. Liệu pháp này sử dụng ngôn ngữ để giúp bệnh nhân dần khắc phục được các triệu chứng bệnh, ổn định tâm trạng và cân bằng cuộc sống tốt hơn. Thông thường biện pháp này không cần sử dụng đến thuốc điều trị nên đảm bảo được an toàn cho người bệnh, nhờ đó mà có thể áp dụng được cho nhiều đối tượng khác nhau, trong đó có người cao tuổi.

Sau quá trình trị liệu tâm lý người bệnh sẽ nhìn nhận được những vấn đề mà bản thân đang gặp phải, từ đó đưa ra được hướng giải quyết phù hợp nhất. Ngoài ra, sau quá trình trị liệu các chuyên gia tâm lý còn hướng dẫn cho người bệnh cách kiểm soát và cân bằng cảm xúc. Họ sẽ biết được cách đối mặt và khắc phục những khó khăn trong cuộc sống, nhờ đó mà hạn chế được tối đa tình trạng tái phát bệnh về sau.

Thông thường, đối với những trường hợp trầm cảm khởi phát ở người cao tuổi thì các chuyên gia thường khuyến khích người thân cùng tham gia vào quá trình  trị liệu. Cũng bởi người già cần có sự chăm sóc đặc biệt và hỗ trợ nhiều hơn trong cuộc sống. Các thành viên trong gia đình sẽ biết được rõ tình trạng bệnh của người thân và được hướng dẫn cách chăm sóc, hỗ trợ người bệnh tốt nhất.

3. Điều trị bằng thuốc

Đối với một số trường hợp cần thiết như tình trạng bệnh chuyển biến nặng, người bệnh xuất hiện ý định muốn tự sát hoặc không còn khả năng tự chăm sóc bản thân thì sẽ được cân nhắc đến việc điều trị bằng thuốc chống trầm cảm. Các loại thuốc này sẽ hỗ trợ kiểm soát tốt những triệu chứng bệnh, hạn chế được nguy cơ tự sát, đồng thời giúp cho bệnh nhân cảm thấy thoải mái và dễ chịu hơn.

Tuy nhiên, hầu hết những loại thuốc chống trầm cảm đều có thể gây ra rất nhiều các tác dụng phụ không mong muốn như buồn nôn, chóng mặt, đau đầu, nhức mỏi, choáng váng,…Do đó, bệnh nhân cần phải tuân thủ nghiêm ngặt theo các chỉ định dùng thuốc của bác sĩ chuyên khoa. Tuyệt đối không được tự ý thay đổi liều lượng hoặc ngưng sử dụng thuốc đột ngột.

Nếu trong quá trình sử dụng phát hiện các triệu chứng bất thường thì nên thông báo ngay với bác sĩ điều trị để được hướng dẫn cách khắc phục kịp thời. Bên cạnh đó, không phải bệnh nhân nào cũng có thể đáp ứng tốt ngay từ lần đầu tiên sử dụng thuốc. Vì thế nếu bạn đã dùng thuốc đúng theo chỉ định của bác sĩ và duy trì trong thời gian dài nhưng các triệu chứng bệnh không thuyên giảm thì cần trao đổi lại với chuyên gia để được cân nhắc thay đổi liều lượng hoặc chuyển sang điều trị bằng loại thuốc khác.

Thông tin bài viết trên đây đã giúp bạn hiểu thêm về chứng bệnh trầm cảm khởi phát ở người cao tuổi. Nếu trong gia đình có người thân lớn tuổi thì bạn nên chú ý quan sát và dành nhiều thời gian chia sẻ, tâm sự, chăm sóc họ để giúp họ hạn chế được nguy cơ mắc phải căn bệnh nguy hiểm này.

Tham khảo thêm:

• Cách chữa bệnh trầm cảm bằng phương pháp Đông y
• Hậu quả của bệnh trầm cảm ở học sinh cha mẹ nên cảnh giác
• Trầm cảm nặng có triệu chứng loạn thần có chữa được không?