Bệnh trầm cảm có di truyền không? Vai trò của Gen

“Trầm cảm có di truyền không?” là câu hỏi khiến không ít người trăn trở, đặc biệt là những ai có người thân từng mắc chứng bệnh này. Nghiên cứu cho thấy gen có thể ảnh hưởng đến nguy cơ mắc trầm cảm, nhưng không phải ai cũng di truyền bệnh một cách chắc chắn. 

Tổng quan về trầm cảm

Trầm cảm là một chứng rối loạn tâm trạng nghiêm trọng, khiến con người cảm thấy buồn bã, tuyệt vọng và mất dần niềm tin vào cuộc sống. Nó không chỉ ảnh hưởng đến cảm xúc mà còn tác động tiêu cực đến hành vi và khả năng thực hiện các hoạt động thường ngày.

Thực trạng hiện nay cho thấy, tỷ lệ người mắc trầm cảm ngày càng tăng, đặc biệt là ở phụ nữ. Tuy nhiên, có một nghịch lý là nam giới lại có tỷ lệ tử vong cao hơn vì căn bệnh này. Những triệu chứng của bệnh thường gặp bao gồm:

• Luôn có cảm giác buồn bã, chán nản, mất niềm vui
• Cảm giác vô vọng, dễ cáu kỉnh
• Khó tập trung, khó đưa ra quyết định
• Thay đổi về thói quen ăn uống và ngủ
• Mất hứng thú với hoạt động yêu thích
• Có cảm giác mình luôn cô đơn, có tội lỗi
• Mệt mỏi, đau nhức cơ thể thường xuyên
• Luôn có suy nghĩ tiêu cực, thậm chí là tự tử

Trầm cảm được phân loại thành 3 loại khác nhau, tùy theo mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng.

• Trầm cảm nhẹ: Các triệu chứng khá nhẹ, chỉ ảnh hưởng nhỏ đến cuộc sống. Tuy nhiên, nếu không được điều trị sẽ tiến triển thành mức độ nghiêm trọng hơn.
• Trầm cảm vừa: Gây ảnh hưởng rõ rệt đến công việc và sinh hoạt bởi các triệu chứng lúc này có thể làm suy giảm đáng kể chất lượng sống, cần can thiệp kịp thời.
• Trầm cảm nặng: Có những triệu chứng nghiêm trọng ảnh hưởng đến khả năng thực hiện hoạt động cơ bản. Người bệnh khó tự chăm sóc bản thân và có nguy cơ tự tử cao.

Bệnh trầm cảm có di truyền không?

Trầm cảm có thể liên quan đến yếu tố di truyền theo nghiên cứu trên gia đình và các cặp song sinh. Đại học Y Stanford cho biết những người có cha mẹ, anh chị em bị trầm cảm nặng có nguy cơ mắc bệnh cao gấp 2 – 3 lần. Tuy nhiên, không phải ai có người thân mắc bệnh cũng sẽ bị ảnh hưởng.

Cụ thể, khoảng 40% người bị trầm cảm có liên quan đến yếu tố di truyền, theo nhận định từ các chuyên gia. Nếu trong gia đình có thành viên ruột thịt bị bệnh, nguy cơ mắc phải tương tự của những người còn lại cao hơn gấp 4 – 5 lần so với người không có tiền sử gia đình. Tuy vậy, vẫn có rất nhiều người mắc trầm cảm mà không có bất kỳ thành viên gia đình nào bị ảnh hưởng.

Nghiên cứu từ Anh cho thấy ADN có thể ảnh hưởng đến nguy cơ trầm cảm khi phân lập gen trong các gia đình có người mắc bệnh. Kết quả phát hiện nhiễm sắc thể 3p25-26 liên quan đến tình trạng trầm cảm, xuất hiện ở khoảng 800 gia đình. Dữ liệu này cho thấy các biến thể gen góp phần vào nguy cơ mắc bệnh, chứ không chỉ một gen duy nhất.

Bên cạnh di truyền, hormone Serotonin mất cân bằng cũng làm cho khả năng giao tiếp giữa các tế bào thần kinh bị ảnh hưởng, dẫn đến thay đổi bất thường về cảm xúc cùng tâm lý. Điều này góp phần làm tăng nguy cơ rối loạn lo âu, trầm cảm và các vấn đề tâm lý khác.

Nguyên nhân gây ra bệnh trầm cảm

Trầm cảm không chỉ đến từ những yếu tố tinh thần mà còn bắt nguồn từ những nguyên nhân vật lý và sinh lý khác.

• Hóa học não: Mất cân bằng trong chất dẫn truyền thần kinh khiến tâm trạng của bạn bị suy giảm nghiêm trọng.
• Căng thẳng tột độ: Đối mặt với trường hợp gây căng thẳng kéo dài, trầm cảm bắt đầu phát triển. Chấn thương và stress kéo dài chính là môi trường thuận lợi để chứng rối loạn tâm trạng này xuất hiện.
• Thay đổi cấu trúc não: Não bộ có những thay đổi về mặt cấu trúc, chính khác biệt này làm giảm khả năng điều tiết cảm xúc và hành vi, dẫn đến các triệu chứng trầm cảm.
• Sử dụng chất kích thích: Hút thuốc, uống rượu bia, sử dụng ma túy đều làm tổn hại đến chức năng não. Chúng khiến người dùng rơi vào trạng thái trầm cảm khi các chất này gây ra sự thay đổi trong hóa học não.
• Nội tiết tố: Sự thay đổi trong mức độ hormone khi mang thai, mãn kinh đều ảnh hưởng đến tâm trạng. Mức độ hormone mất cân bằng dễ dẫn đến các triệu chứng trầm cảm, đặc biệt là với những người có cơ địa dễ mắc bệnh.

Gen di truyền trong bệnh trầm cảm

Trầm cảm có thể liên quan đến yếu tố di truyền, nhưng không phải gen nào cũng có ảnh hưởng rõ rệt. Một nghiên cứu năm 2017 phát hiện 2 biến thể gen mới có thể liên quan đến căn bệnh này. Tuy nhiên, vẫn chưa có một gen cụ thể nào được xác định là nguyên nhân chính gây ra.

Nghiên cứu của giáo sư Jonathan Flint cùng các cộng sự đã chỉ ra 2 biến thể gen là SIRT và LHPP có liên quan đến trầm cảm. Họ đã lấy mẫu từ hơn 10.500 phụ nữ Trung Quốc và tìm thấy mối liên hệ này trong kết quả phân tích. Điều này càng làm rõ hơn rằng gen có thể đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của trầm cảm.

Các biến thể gen được nghiên cứu có liên quan đến chứng bệnh trầm cảm

Các nghiên cứu tiếp theo cho thấy gen có vai trò quyết định ai sẽ mắc trầm cảm, nhưng không phải ai có gen này cũng sẽ bị bệnh. Một cá nhân có phả hệ gia đình không có vấn đề tâm thần nhưng vẫn mắc chứng trầm cảm, trong khi người khác không gặp vấn đề gì dù có tiền sử gia đình về bệnh lý này.

Gen di truyền trầm cảm có ảnh hưởng tới việc điều trị?

Nghiên cứu cho thấy một số gen nhất định có thể tác động đến khả năng cơ thể hấp thụ và sử dụng thuốc, bao gồm cả thuốc chống trầm cảm. Tuy nhiên, các yếu tố này vẫn cần được nghiên cứu thêm để hiểu rõ hơn về ảnh hưởng của chúng đối với việc điều trị.

Các bác sĩ và nhà nghiên cứu đã nhận biết được rằng một số gen ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa thuốc trong cơ thể. Nó khiến cho thuốc chống trầm cảm hoạt động mạnh hơn hoặc kém hiệu quả đối với một số người. Tuy nhiên, những nghiên cứu này vẫn chủ yếu được giới y học quan tâm, chưa có tác động rõ rệt đến quyết định điều trị.

Trước khi bắt đầu dùng thuốc chống trầm cảm, cần trao đổi với bác sĩ về những loại thuốc, vitamin, thảo dược đang sử dụng. Các sản phẩm này có thể gây tương tác, ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị hoặc gây tác dụng phụ. Hãy luôn duy trì liên lạc với bác sĩ để đảm bảo an toàn và hiệu quả trong suốt quá trình điều trị.

Cần làm gì nếu có người nhà mắc bệnh trầm cảm?

Trầm cảm không chỉ ảnh hưởng đến người bệnh mà còn tác động lớn đến những người xung quanh. Dưới đây là một số điều bạn có thể làm để giúp đỡ người thân trong quá trình vượt qua căn bệnh này.

1. Đưa người nhà đến gặp bác sĩ, chuyên gia

Trị liệu tâm lý là phương pháp hiệu quả giúp người bệnh nhận diện và thay đổi những suy nghĩ tiêu cực. Qua các buổi trò chuyện, chuyên gia giúp bệnh nhân khám phá nguyên nhân sâu xa và học cách kiểm soát cảm xúc.

Phương pháp trị liệu này còn giúp bệnh nhân đối diện với vấn đề nội tâm và thay đổi cách nhìn nhận cuộc sống. Các chuyên gia sẽ hướng dẫn nhận ra hành vi và suy nghĩ sai lệch để tìm ra cách giải quyết vấn đề. Đồng thời giúp cải thiện tâm lý và mang lại kết quả lâu dài.

Trong một số trường hợp, bác sĩ sẽ chỉ định dùng thuốc để hỗ trợ điều trị trầm cảm. Các loại thuốc này giúp giảm các triệu chứng và cải thiện hiệu quả điều trị. Các nhóm thuốc bao gồm:

• Thuốc chống trầm cảm ức chế tái hấp thu serotonin: Fluoxetine (Prozac) giúp cải thiện tâm trạng và giảm lo âu.
• Thuốc chống trầm cảm ức chế tái hấp thu serotonin-norepinephrine: Venlafaxine (Effexor) có tác dụng giảm trầm cảm và lo âu.
• Thuốc chống trầm cảm 3 vòng: Amitriptyline (Elavil) là thuốc làm giảm các triệu chứng trầm cảm nghiêm trọng.

2. Động viên, hỗ trợ tiếp tục trị liệu

Khi người thân có dấu hiệu muốn bỏ trị liệu, bạn có thể khuyến khích tiếp tục bằng cách nói: “Chỉ sau vài buổi trị liệu, con đã cảm thấy tốt hơn rất nhiều nên hãy thử xem những buổi sau có giúp được gì thêm nhé!” Điều này sẽ giúp người bệnh nhận ra hiệu quả tích cực mà trị liệu mang lại. Hãy luôn động viên và tạo động lực để họ kiên trì theo đuổi quá trình trị liệu.

Nếu bệnh nhân muốn dừng thuốc do cảm giác khó chịu, hãy động viên họ trao đổi với bác sĩ như “Chúng ta có thể hỏi bác sĩ xem có loại thuốc khác nhẹ hơn không?”, “Hãy hỏi bác sĩ xem có điều chỉnh lại liều lượng cho phù hợp được hay không?”. Điều này giúp người thân của bạn không cảm thấy mình bị ép buộc và an tâm hơn trong quá trình điều trị.

4. Thường xuyên trò chuyện

Trò chuyện với nhau thường xuyên là cách quan trọng để duy trì sự kết nối, để người thân biết mình vẫn luôn được quan tâm. Dù họ có thể không đáp lại ngay lập tức, nhưng đừng ngại nhắn tin “Tôi đang nghĩ đến bạn”, “Tôi luôn ở đây với bạn”. Những lời này sẽ truyền đạt sự yêu thương và sự hiện diện của bạn.

Để giúp người thân bị trầm cảm, thay vì đưa ra lời khuyên bạn thể hiện sự đồng cảm và lắng nghe. Tuy thỉnh thoảng người bệnh không sẵn sàng thay đổi, tiếp nhận lời khuyên, nhưng việc cảm nhận được sự thấu hiểu từ người khác là rất quan trọng.

Những lời động viên ngắn gọn, nhẹ nhàng có thể tạo động lực lớn cho người bị trầm cảm. Các câu nói như “Bạn đã làm rất tốt rồi”, “Mình luôn ở đây bên cạnh bạn” giúp bệnh nhân thấy mình vững vàng hơn. Chỉ cần một lời an ủi nhẹ nhàng trong khoảnh khắc khó khăn cũng có thể là nguồn động viên tiếp sức cho hành trình hồi phục.

3. Tự chăm sóc bản thân, phòng ngừa bệnh

Việc giữ vững sức khỏe của bản thân tạo điều kiện hỗ trợ tốt hơn cho người khác. Đừng quên, chăm sóc chính mình chính là cách để bạn tiếp tục là điểm tựa vững chắc cho những người xung quanh.

• Xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh, bổ sung nhiều dưỡng chất từ rau quả và thực phẩm giàu vitamin
• Tập thể dục đều đặn, thực hành các bài tập chạy bộ, bơi lội,….
• Duy trì thói quen ngủ đủ giấc, ngủ từ 7 – 8 tiếng mỗi đêm để phục hồi lại năng lượng
• Chăm sóc tinh thần, tránh để bản thân rơi vào tình trạng căng thẳng kéo dài
• Tìm kiếm hoạt động thư giãn như thiền, yoga để giải tỏa stress
• Tham gia vào các hoạt động xã hội để mở rộng mối quan hệ và tìm niềm vui mới
• Đặt mục tiêu nhỏ mỗi ngày để tạo động lực và cảm giác thành công
• Tránh xa các chất kích thích như rượu, bia và thuốc lá để bảo vệ sức khỏe
• Tạo không gian nghỉ ngơi thoải mái, sử dụng nến thơm hay tinh dầu giúp ngủ ngon
• Dành thời gian cho bản thân, chia sẻ cảm xúc với người thân hoặc bạn bè khi cần

5. Đề nghị giúp đỡ hàng ngày

Công việc hàng ngày có thể trở thành gánh nặng đối với người bị trầm cảm, làm họ thấy choáng ngợp. Như vậy, bạn có thể đề nghị giúp đỡ người bệnh cụ thể như hỏi: “Hôm nay em cần anh giúp gì không?”. Một lời đề nghị đơn giản như đi mua sắm cùng nhau, giúp nấu bữa tối có thể làm đối phương cảm thấy nhẹ nhõm hơn rất nhiều.

Để hỗ trợ người thân đang bị trầm cảm, bạn không chỉ nên chờ đợi họ nhờ vả mà nên chủ động giúp đỡ trong một vài công việc hàng ngày. Ví dụ, nếu thấy tủ lạnh của đối phương trống rỗng, hãy đề nghị đi mua sắm cùng nhau. Những hành động nhỏ như vậy sẽ giúp bệnh nhân cảm thấy được quan tâm, đồng thời giảm bớt gánh nặng trong cuộc sống.

Mặc dù di truyền có thể tăng nguy cơ mắc trầm cảm, nhưng nó không phải là yếu tố quyết định duy nhất. Việc hiểu rõ mối liên hệ giữa trầm cảm và di truyền giúp mỗi người có cái nhìn rõ ràng hơn trong việc chăm sóc sức khỏe tinh thần. Qua đó, chúng ta có thể làm chủ cuộc sống và phòng ngừa nguy cơ mắc bệnh hiệu quả.

Có thể bạn quan tâm:

• Cách phân biệt giữa trầm cảm và tự kỷ bạn nên biết
• Phương pháp thực dưỡng chữa bệnh trầm cảm có hiệu quả?
• Nguy cơ trầm cảm do mạng xã hội – Hồi chuông cảnh báo giới trẻ

Nguồn tham khảo:

• https://www.verywellmind.com/is-depression-genetic-1067317
• https://www.health.com/condition/depression/is-depression-genetic