Trầm cảm sau mùa thi ở học sinh – Thực trạng đáng báo động

Qua rất nhiều năm can thiệp tâm lý nhận thấy rằng, tỉ lệ học sinh nhập viện để chăm sóc sức khỏe tâm thần, cải thiện chứng trầm cảm hoặc xử lý các vụ tự sát sau mùa thi càng tăng cao. Rất nhiều trường hợp các học sinh có những hành vi dại dột do sự áp lực, căng thẳng trong và sau khi thi cử nhưng không nhận được sự chia sẻ, đồng cảm của những người xung quanh, nhất là cha mẹ. 

Trầm cảm sau mùa thi ở học sinh – Thực trạng đáng báo động

Theo thống kê nhận thấy, hiện nay tình trạng trầm cảm sau mùa thi ở học sinh ngày càng gia tăng đến kể. Các chuyên gia cho biết rằng có đến khoảng 7% các trường hợp học sinh lớp 12 rơi vào tình trạng bế tắc, tuyệt vọng, trầm cảm sau khi trải qua giai đoạn thi cao đẳng, đại học. Vào những năm trở lại đây, tình trạng học sinh, sinh viên rơi vào trạng thái trầm cảm, nhất là khi trải qua các kì thi đang là một trong các vấn đến đáng báo động đối với nền giáo dục.

Theo kết quả thống kê từ Bộ Y tế và Bộ GD&ĐT vào năm 2011 – 2015 nhận thấy rằng, cứ trong khoảng 5 em học sinh thì sẽ có 1 em xuất hiện các suy nghĩ tiêu cực và có ý định muốn tự tử. Đây cũng được xem là một con số đáng báo động và thu hút sự quan tâm của toàn xã hội. Các chuyên gia còn cho biết thêm, tự tử hiện đang là nguyên nhân xếp thứ 2 trong tổng số các ca tử vong ở giới trẻ, nó chỉ đứng sau các vụ tai nạn giao thông.

Chứng trầm cảm có thể khiến cho các em học sinh rơi vào trạng thái buồn chán, ủ rũ, rối loạn giấc ngủ, tuyệt vọng, mất tập trung, suy nghĩ bi quan, nhạy cảm, nóng giận, khóc lóc không rõ nguyên do. Bệnh nhân có thể trở nên cáu gắt, khó chịu với mọi thứ xung quanh, đôi lúc còn có những lời nói, hành vi làm tổn thương người khác. Tình trạng này không chỉ gây ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe tổng thể của bệnh nhân mà còn tác động xấu đến quá trình học tập, làm suy giảm chất lượng cuộc sống, mất dần các mối quan hệ, thậm chí có thể dẫn đến tử vong.

Làm sao để nhận biết chứng trầm cảm sau mùa thi ở học sinh?

Hiện nay, các em học sinh phải đối mặt với rất nhiều áp lực, căng thẳng đến từ việc học, đặc biệt là những lần kiểm tra, thi cử quan trọng. Bên cạnh đó, nhà trường, các bậc phụ huynh cũng thường xuyên đưa ra mục tiêu hoặc đặt kì vọng quá lớn đối với trẻ, nhất là những học sinh đang đang đối diện với những kì thi lớn như thi vào cấp 3, đại học.

Tình trạng này gây sức ép rất lớn đối với các em, đồng thời khiến cho tâm lý của trẻ luôn lo lắng, bồn chồn, nhất là giai đoạn sau khi chờ kết quả thi. Trong thực tế đã có rất nhiều trường hợp học sinh rơi vào trạng thái trầm cảm sau thi cử với rất nhiều biểu hiện bất thường. Cụ thể như sau:

• Khí sắc trầm buồn, chán nản: Người bệnh sẽ luôn trong trạng thái lo lắng, buồn bã, chán nản, thiếu sức sống.
• Rối loạn ăn uống: Thói quen ăn uống của những học sinh bị trầm cảm sau mùa thi có thể thay đổi một cách bất thường. Người bệnh có thể chán ăn, ăn không ngon miệng, thường xuyên bỏ bữa, thói quen ăn uống đảo lộn. Một số trường hợp người bệnh có thể thèm ăn và ăn uống quá mức.
• Cảm thấy tội lỗi, vô dụng: Đối tượng bệnh luôn có cảm giác tội lỗi với người khác, đặc biệt là những người đã đặt kì vọng vào họ. Bên cạnh đó họ cảm thấy bản thân vô dụng, không có ích.
• Cho rằng bản thân bị bỏ rơi, không có ai quan tâm: Người bệnh có xu hướng không muốn làm phiền người khác và thường xuyên từ chối sự giúp đỡ của những người xung quanh. Tuy nhiên họ lại có cảm giác như mọi người đang cố tình xa lánh và không chú ý đến mình.
• Rối loạn giấc ngủ: Những trẻ mắc phải chứng bệnh trầm cảm thường hay lo lắng, căng thẳng, suy nghĩ tiêu cực nên rất dễ rơi vào tình trạng mất ngủ, ngủ không sâu giấc, mơ gặp ác mộng…Một số trường hợp sẽ cảm thấy buồn ngủ mọi lúc mọi nơi nhưng cơ thể vẫn mệt mỏi, chán chường.
• Mất tập trung, trí nhớ suy giảm: Đây cũng là một trong các biểu hiện điển hình của người bệnh trầm cảm. Bạn sẽ dễ nhận thấy bệnh nhân khó có thể tập trung quá lâu vào bất kì việc gì, hay quên trước quên sau và không thể hoàn thành tốt các nhiệm vụ được giao.
• Không còn hứng thú với mọi thứ: Hầu hết những học sinh mắc phải chứng trầm cảm sau thi đều cảm thấy không còn hứng thú hay yêu thích bất kì điều gì. Họ có xu hướng muốn ngồi yên một chỗ, lười vận động và chán ghét cuộc sống  bên ngoài.
• Suy nghĩ đến cái chết và có ý định muốn tự sát: Đối với những trường hợp bệnh nặng, các em học sinh có thể thường xuyên nghĩ về cái chết và lên kế hoạch cho ý định tự sát của mình.

Tùy vào mức độ bệnh của mỗi người mà các triệu chứng sẽ được biểu hiện khác nhau. Nếu có thể sớm phát hiện ở giai đoạn bệnh nhẹ sẽ giúp các em học sinh mau chóng thoát khỏi trạng thái bệnh lý nguy hiểm này và dần ổn định hơn về tâm trạng lẫn sức khỏe.

Tại sao học sinh lại dễ bị trầm cảm sau mùa thi?

Tình trạng trầm cảm sau mùa thi ở học sinh có thể khởi phát từ rất nhiều lý do khác nhau. Tuy nhiên qua số liệu thống kê nhận thấy các áp lực về thành tích, điểm số sau thi là nguyên nhân chiếm tỉ lệ cao nhất. Bởi một số gia đình, nhà trường lại đặt ra mục tiêu và kì vọng quá lớn đối với các em học sinh, điều này làm gia tăng các áp lực, khiến trẻ luôn hồi hộp, lo lắng trong suốt thời gian đợi kết quả thi.

Hơn thế, một số bậc phụ huynh lại khá thờ ơ và không dành nhiều thời gian để quan tâm, chia sẻ với con gây nên những tổn thương sâu sắc về mặt tâm lý. Đôi lúc cha mẹ lại hay so sánh thành tích học tập của con với các bạn khác hoặc thường xuyên chê trách, la mắng con khi con không đạt được thành tích như mong đợi. Điều này làm cho trẻ cảm thấy bị tổn thương và mất dần sự tự tin, lâu dài sẽ gây nên các suy nghĩ tiêu cực và làm gia tăng nguy cơ mắc bệnh trầm cảm.

Bên cạnh đó, quá trình học tập, thi cử chiếm quá nhiều thời gian của các em học sinh khiến cho não bộ lúc nào cũng trong trạng thái áp lực, căng thẳng quá mức, lâu dần sẽ dẫn đến tình trạng trầm cảm sau khi kết thúc kì thi. Bên cạnh đó, tâm trạng lo lắng chờ đợi kết quả thi khiến cho nhiều học sinh ăn ngủ không đầy đủ làm cho cơ thể suy kiệt và mệt mỏi. Khi đó  nếu không được quan tâm và cải thiện kịp thời sẽ làm cho trẻ dần trở nên chán nản, không còn hứng thú với cuộc sống, từ đó gia tăng nguy cơ gặp phải các vấn đề về sức khỏe tâm thần.

Cách khắc phục tình trạng trầm cảm sau mùa thi ở học sinh

Trầm cảm sau mùa thi được ví như “con dao tử thần” đối với các em học sinh. Cũng bởi nếu không được phát hiện kịp thời và áp dụng đúng các biện pháp điều trị sẽ gây ra rất nhiều hậu quả nghiêm trọng ảnh hưởng đến sức khỏe của các em. Các chuyên gia cho biết rằng nếu có thể phát hiện bệnh ở những giai đoạn đầu thì việc khắc phục các triệu chứng bệnh sẽ trở nên dễ dàng hơn. Ngược lại khi tình trạng bệnh trở nên nghiêm trọng hơn thì quá trình chữa bệnh cần phải kiên trì trong thời gian dài và áp dụng đồng thời nhiều biện pháp khác nhau.

Ngay khi nhận thấy các triệu chứng của bệnh, các bậc phụ huynh nên nhanh chóng đưa trẻ đến thăm khám và chẩn đoán tại các cơ sở uy tín. Sau khi nắm rõ được tình trạng bệnh, các bác sĩ sẽ hướng dẫn một số biện pháp cải thiện như sau:

1. Trò chuyện, tâm sự với người thân

Việc có thể trò chuyện và chia sẻ nhiều hơn đối với những người thân bên cạnh sẽ giúp cho các em học sinh cảm thấy thoải mái, giảm bớt các áp lực, căng thẳng sau khi vừa thi xong. Người bệnh có thể tìm đến những người mà mình thực sự yêu thương và tin tưởng, có thể là cha mẹ, anh chị em, bạn bè, thầy cô,….Khi nói ra được những những khúc mắc, trăn trở trong lòng sẽ giúp bạn cảm thấy dễ chịu hơn. Đồng thời những người bên cạnh có thể hiểu và đồng cảm hơn với bạn, đôi lúc họ sẽ đưa ra một số lời khuyên, lời động viên để bạn có thêm động lực để vượt qua giai đoạn khủng hoảng này.

2. Ngồi thiền

Ngồi thiền là một trong các phương pháp luôn được khuyến khích áp dụng cho những trường hợp đang cảm thấy căng thẳng, buồn phiền hoặc gặp phải một số vấn đề về sức khỏe tâm thần. Quá trình ngồi thiền sẽ giúp cho bạn tĩnh tâm hơn và cảm thấy thư thái hơn. Đối với những người lần đầu tiếp xúc với bộ môn này thì chỉ cần ngồi thiền theo cách đơn giản đó chính là lựa chọn không gian yên tĩnh, ngồi trong tư thế thoải mái nhất, thở đều và tập trung tâm trí hoàn toàn vào từng hơi thở, gác lại những muộn phiền, lo âu.

Trong một số nghiên cứu khoa học nhận thấy rằng, nếu có thể duy trì được thói quen ngồi thiền từ 15 đến 30 phút mỗi ngày sẽ giúp bạn có được một tinh thần thoải mái, phòng ngừa và cải thiện tốt tình trạng bệnh trầm cảm. Đặc biệt là đối với lứa tuổi học sinh, nếu trong quá trình học tập cảm thấy căng thẳng, mệt mỏi thì các em có thể dành ra ít phút để thư giãn bằng các ngồi thiền. Việc này không chỉ giúp xua tan các cảm giác tiêu cực mà còn gia tăng được sự tập trung, giúp trẻ có thể nâng cao được hiệu suất học tập.

3. Thường xuyên vận động

Lời khuyên tốt nhất dành cho các em học sinh đang mắc phải chứng trầm cảm sau mùa thi đó chính là rèn luyện thói quen vận động, tập luyện thể dục thể thao mỗi ngày. Việc vận động không chỉ giúp cho máu huyết lưu thông tốt, não bộ tăng cường chức năng và hoạt động hiệu quả mà còn hỗ trợ cân bằng cảm xúc, đẩy lùi các cảm giác mệt mỏi, bi quan.

Tuy nhiên người bệnh cũng không nên vận động quá sức, tốt nhất chỉ nên rèn luyện thể thao khoảng 15 đến 30 phút mỗi ngày. Thời gian lý tưởng để tập thể dục đó chính là vào những buổi sáng sớm, lúc này thời tiết mát mẻ, ánh sáng dịu nhẹ sẽ giúp cho tinh thần bạn cảm thấy dễ chịu hơn. Một số bộ môn mà các em học sinh có thể áp dụng như bơi lội, đánh cầu lông, đi bộ, chạy bộ, đạp xe đạp, yoga,…..

4. Loại bỏ các áp lực từ nhà trường, gia đình

Sự kì vọng quá lớn của nhà trường, gia đình đối với các em học sinh cũng là một trong những nguyên nhân chủ yếu có thể gây ra tình trạng trầm cảm sau mùa thi. Một số bậc phụ huynh luôn mong muốn con cái mình có được thành quả học tập thật tốt, đôi lúc phải vượt trội hơn hẳn các bạn cùng trang lứa.

Từ đó cha mẹ thường hay đặt ra mục tiêu quá lớn, họ luôn có xu hướng muốn bắt ép con cái phải tập trung toàn bộ thời gian cho việc học tập và không cho con bất kì thời gian rảnh nào để vui chơi, thư gian đúng lứa tuổi. Bên cạnh đó, họ còn thường xuyên so sánh, dành nhiều lời chê bai, trách móc cho con cái khi con không đạt được những gì mà họ mong muốn. Điều này sẽ khiến cho trẻ luôn phải đối mặt với những áp lực, căng thẳng, đôi lúc học tập, điểm số trở thành nỗi ám ảnh to lớn của trẻ.

Vì thế, để giúp cho trẻ đẩy lùi được những triệu chứng mà bệnh trầm cảm gây ra, các bậc phụ huynh phải giúp trẻ loại bỏ hết những áp lực vốn có. Cha mẹ nên dành thời gian để lắng nghe và tâm sự với trẻ nhiều hơn. Đồng thời thường xuyên khích lệ, động viên trẻ để trẻ cảm thấy thoải mái và dễ dàng đón nhận kết quả thi cử. Hãy cho con biết rằng con đã cố gắng rất nhiều và luôn tạo điều kiện phát triển theo ý muốn của con.

5. Dành thời gian để thư giãn

Trầm cảm khởi phát chủ yếu là do những căng thẳng, áp lực kéo dài và không được giải tỏa. Do đó, để thoát khỏi tình trạng này các em học sinh nên dành nhiều thời gian để nghỉ ngơi và thư giãn thoải mái. Trẻ có thể xem một bộ phim mang ý nghĩa tích cực hoặc nghe những thể loại nhạc sôi động để cảm thấy dễ chịu hơn.

Trong một số nghiên cứu khoa học nhận thấy, âm nhạc là một trong các yếu tố có khả năng mang đến cảm xúc tích cực cho con người, nhất là những đối tượng đang bị trầm cảm. Đồng thời để phòng tránh được các triệu chứng của bệnh trầm cảm, các em học sinh cũng nên nghe nhạc trong những thời gian rảnh rỗi hoặc những khi học tập quá căng thẳng.

6. Đảm bảo giấc ngủ

Hầu hết những trường hợp bị trầm cảm sau mùa thi đều khiến cho các em học sinh rơi vào tình trạng rối loạn giấc ngủ, ngủ không ngon giấc, mất ngủ kéo dài. Tuy nhiên, giấc ngủ lại là yếu tố góp phần quan trọng đối với sức khỏe thể chất và tinh thần của mỗi người. Các chuyên gia cũng cho biết rằng, trầm cảm và mất ngủ là hai vấn đề sức khỏe có mối quan hệ vô cùng mật thiết với nhau. Tình trạng mất ngủ triền miên có thể làm gia tăng nguy cơ mắc bệnh trầm cảm và khiến cho các triệu chứng bệnh chuyển biến nghiêm trọng hơn.

Do đó, để khắc phục được các triệu chứng của bệnh trầm cảm, trước hết người bệnh cần phải vệ sinh lại giấc ngủ của bản thân. Tốt nhất nên đảm bảo giấc ngủ từ 7 đến 8 tiếng và rèn luyện thói quen ngủ trước 23 giờ. Nên ngủ và thức dậy cùng một thời điểm trong ngày, kể cả những ngày được nghỉ. Nếu cảm thấy khó ngủ thì nên áp dụng thêm một số biện pháp hỗ trợ như sử dụng tinh dầu thơm, uống trà thảo mộc, ngâm chân với nước ấm, massage, uống sữa ấm, thiền định, nghe nhạc,… trước khi ngủ.

7. Ăn uống đủ chất

Các bậc phụ huynh nên chú ý bổ sung đầy đủ dinh dưỡng trong chế độ ăn hàng ngày của trẻ. Việc học tập căng thẳng kèm theo áp lực thi cử khiến cơ thể mất đi nguồn năng lượng đáng kể. Điều này cũng có thể dẫn đến tình trạng suy kiệt thể chất hoặc trầm cảm sau khi thi. Do đó, để phòng tránh và cải thiện tốt các vấn đề về sức khỏe tinh thần, cha mẹ nên cho trẻ ăn đầy đủ các thực phẩm dinh dưỡng trước, trong và sau khi thi. Khi cơ thể được dung nạp đầy đủ khoáng chất, vitamin cần thiết sẽ giúp nâng cao sức đề kháng, ổn định tinh thần và nhanh chóng đẩy lùi được các triệu chứng trầm cảm, nhờ đó mà não bộ được phục hồi được chức năng hoạt động.

8. Tham vấn tâm lý

Nếu đã áp dụng hầu hết các biện pháp cải thiện nêu trên nhưng chứng trầm cảm sau mùa thi vẫn chưa có dấu hiệu cải thiện thì các bậc phụ huynh nên cân nhắc đến việc cho trẻ gặp trực tiếp các chuyên gia tâm lý. Việc được trò chuyện và chia sẻ với các bác sĩ tâm lý sẽ giúp cho trẻ cảm thấy thoải mái và dễ chịu hơn. Bằng những kỹ thuật chuyên môn của mình các các nhà trị liệu sẽ dần tháo gỡ các khó khăn, trăn trở trong lòng của người bệnh. Đồng thời các chuyên gia còn hướng dẫn cho bệnh nhân biết được cách kiểm soát tốt cảm xúc của mình. Các em học sinh cũng sẽ được hỗ trợ những phương pháp đối mặt và vượt qua các vấn đề khó khăn trong cuộc sống, đặc biệt là những mùa thi cử.

9. Sử dụng thuốc Tây

Nếu các triệu chứng của bệnh trầm cảm chuyển biến nặng hơn, các em học sinh bắt đầu có những suy nghĩ và hành vi tiêu cực thì sẽ được cân nhắc đến việc điều trị bằng thuốc. Hầu hết các loại thuốc chống trầm cảm đều có công dụng kiểm soát các triệu chứng bệnh và ngăn ngừa được những hành vi, suy nghĩ bi quan của người bệnh, đặc biệt là ý định muốn tự sát.

Thế nhưng những loại thuốc này có nhiều khả năng gây ra các tác dụng phụ không mong muốn. Do đó người bệnh cần phải cẩn trọng trong việc sử dụng và nên tuân thủ đúng theo hướng dẫn dùng thuốc của bác sĩ. Tuyệt đối không được tự ý mua thuốc hoặc thay đổi liều lượng khi chưa có chỉ định của chuyên gia. Trong quá trình sử dụng nếu nhận thấy cơ thể xuất hiện các biểu hiện lạ thì nên thông báo với bác sĩ điều trị để được hướng dẫn các xử lý kịp thời.

Hiện nay, tỉ lệ mắc phải chứng trầm cảm sau mùa thi ở học sinh càng tăng cao và tiềm ẩn nhiều hậu quả nguy hiểm. Do đó, các bậc phụ huynh không nên gây áp lực quá lớn đối với việc học tập của trẻ. Đồng thời ngay khi nhận thấy các triệu chứng của bệnh thì nên nhanh chóng đưa trẻ đến thăm khám và điều trị tại những cơ sở chuyên khoa uy tín và chất lượng.

Tham khảo thêm:

• Trầm cảm ở học sinh: Nguyên nhân, hậu quả và cách phòng ngừa
• Dấu hiệu nhận biết trầm cảm ở tuổi dậy thì và cách chữa trị
• Trầm cảm ở trẻ vị thành niên: Cách nhận biết và phòng tránh