Rối loạn cảm xúc tuổi dậy thì: Nguyên nhân và cách vượt qua

Rối loạn cảm xúc tuổi dậy thì là tình trạng không hề hiếm gặp bởi những thay đổi lớn về hormone, khiến suy nghĩ, hành vi của trẻ cũng thay đổi theo. Cảm xúc rối loạn có thể khiến con có những hành vi thiếu phù hợp với lứa tuổi. Cha mẹ lúc này cần đóng vai trò vừa là người hướng dẫn, vừa là người chăm sóc, vừa là người bạn luôn lắng nghe và giúp con hiểu hơn về chính mình.

Rối loạn cảm xúc tuổi dậy thì là gì?

Dậy thì là một cột mốc quan trọng đánh dấu sự chuyển biến lớn của mỗi đứa trẻ, về cả mặt thể chất hay tâm sinh lý. Trẻ ở tuổi dậy thì không hẳn là “người lớn” mà cũng chẳng còn phải là “trẻ con”, do đó nếu phụ huynh không biết cách chăm sóc, hỗ trợ trẻ hợp lý ở giai đoạn này rất dễ khiến con rơi vào trạng thái rối loạn cảm xúc.

Hiểu đơn giản, rối loạn cảm xúc tuổi dậy thì là tình trạng rối nhiễu tâm lý, trẻ có các hành vi, suy nghĩ bất ổn, dễ có xu hướng hành độc bốc đồng khó kiểm soát. Những thay đổi của trẻ được biểu hiện rõ trên rất nhiều khía cạnh tuy nhiên phụ huynh thường có xu hướng chủ quan, cho rằng đó là những điều bình thường dẫn đến con ngày càng có những cảm xúc, tư duy tiêu cực hơn.

Một số biểu hiện điển hình của rối loạn cảm xúc tuổi dậy thì ở trẻ như:

• Hay suy diễn và đánh giá vấn đề theo hướng tiêu cực quá mức. Chẳng hạn bị cha mẹ la mắng trẻ có thể cảm thấy là cha mẹ ghét mình và đau khổ
• Cảm xúc thay đổi thất thường, có lúc con rất vui vẻ hào hứng, liên tục nói chuyện với cha mẹ nhưng cũng có lúc trở nên chán nản, xa cách cha mẹ, luôn muốn ở một mình và có thể khóc bất cứ lúc nào
• Tự hạ thấp bản thân, luôn cho rằng mình kém cỏi, vô dụng nhưng cũng có lúc đánh giá bản thân cao quá mức, tự tin thái quá
• Rối loạn cảm xúc tuổi dậy thì khiến con dễ cáu kỉnh, khó chịu với những người xung quanh, thậm chí có thể có những lời nói hay hành vi vô lễ với những người xung quanh, đặc biệt là cha mẹ
• Có xu hướng trở nên tách biệt với mọi người, đặc biệt là cha mẹ. Chẳng hạn trẻ đi học về không muốn nói chuyện, đi chơi với cha mẹ như trước mà chỉ muốn trốn tránh trong phòng một mình
• Cảm xúc dễ bùng nổ, kích động, đặc biệt khi con cảm thấy không được tôn trọng, không được coi là “người lớn”. Chẳng hạn nếu cha mẹ vào phòng con mà không gõ cửa, động vào đồ của con mà không thông báo đều có thể làm trẻ trở nên tức giận, giận dỗi cha mẹ
• Rối loạn cảm xúc tuổi dậy thì cũng khiến trẻ trở nên mất tập trung, lơ đãng trong mọi hoạt động và khiến cho kết quả học tập có phần sa sút
• Chán ăn, thường xuyên bỏ ăn hoặc cũng có thể thèm ăn,  ăn nhiều quá mức
• Giảm chất lượng giấc ngủ, khó ngủ, thiếu ngủ, ngủ dễ bị giật mình gặp ác mộng
• Cơ thể lúc nào cũng mệt mỏi, nặng nề như không có sức lực
• Chán nản kéo dài, không có hứng thú làm bất cứ việc gì, kể cả việc ngoài chơi
• Dễ gặp vấn đề với các mối quan hệ, bao gồm cả với bạn bè, cha mẹ hay thầy cô giáo
• Cảm xúc thay đổi bất thường, dễ đẩy lên trạng thái cao trào và rất khó kiểm soát

Thực tế việc trẻ trong độ tuổi dậy thì có những thay đổi về tính cách, cảm xúc, hành vi như ương bướng hơn, hay làm trái ý cha mẹ, không muốn trò chuyện với phụ huynh thường được coi là bình thường. Tuy nhiên rối loạn cảm xúc là một tình trạng có liên quan đến các yếu tố tâm thần và cần sớm điều chỉnh lại để tránh những hệ lụy đáng tiếc không mong muốn có thể xuất hiện.

Nguyên nhân rối loạn cảm xúc tuổi dậy thì

Sự thay đổi về mặt hormone trong cơ thể có liên quan chính đến nguyên nhân gây rối loạn cảm xúc tuổi dậy thì. Hormone được coi như là con đường giao tiếp chính giữa cơ thể và não bộ nên bất cứ sự thay đổi nào của nó cũng gây ra các vấn đề về thể chất hay tinh thần. Không chỉ ở thời điểm dậy thì mà bất cứ thời điểm nào sự tăng/ giảm của các hormone bất thường cũng làm ảnh hưởng rất nhiều đến tinh thần, cảm xúc, cơ thể.

Ở tuổi dậy thì, sự thay đổi hormone được biểu hiện bằng việc nữa bắt đầu có kinh nguyệt, ngực phát triển hơn; nam bắt đầu mọc ria mép hay xuất tinh. Tất cả sự thay đổi này nếu không được chuẩn bị từ sớm chắc chắn sẽ khiến trẻ cảm thấy hoang mang và rối loạn. Cụ thể, một số yếu tố có liên quan đến tình trạng rối loạn cảm xúc bao gồm

• Sự thay đổi các hormone nội tiết tố thường kéo theo sự gia tăng của hormone cortisol (hormone căng thẳng) khiến trẻ dễ trở nên khó chịu, tiêu cực và kích động hơn
• Ảnh hưởng từ các yếu tố môi trường, chẳng hạn gia đình không hạnh phúc, bạo lực gia đình, bị bạn bè bắt nạt hay cô lập, thiếu sự quan tâm của gia đình nên không ai giúp trẻ chuẩn bị tinh thần cho những giai đoạn bước vào tuổi dậy thì
• Trong gia đình nếu có người thân có tiền sử về các rối loạn tâm thần, chẳng hạn như trầm cảm hay rối loạn lo âu thì nguy cơ trẻ bị rối loạn cảm xúc tuổi dậy thì sẽ cao hơn
• Những áp lực quá mức từ gia đình, học tập mà trẻ phải đối mặt mỗi ngày. Chẳng hạn như cha mẹ luôn bắt con cái phải học giỏi, sắp xếp lịch học dày đặc; môi trường học tập quá sức với năng lực của bản thân
• Không có sự đồng cảm và thấu hiểu từ những người xung quanh, đặc biệt dễ gặp ở những trẻ có xu hướng ít nói, sống nội tâm, thiếu tự tin… Nhiều trẻ luôn bị cha mẹ la mắng, chì chiết mỗi ngày
• Một yếu tố làm gia tăng nguy cơ rối loạn cảm xúc tuổi dậy thì hiện nay chính là việc trẻ quá phụ thuộc, quá lạm dụng mạng xã hội. Không thể phủ nhận các nền tảng mạng xã hội như Facebook hay Tiktok có thể cung cấp cho con người nhiều thông tin, nội dung hữu ích nhưng cũng gây ra rất nhiều rối nhiễu về tâm lý. Trẻ ở tuổi dậy thì vẫn chưa có đủ năng lực nhận thức hành vi, vẫn chưa có nhiều trải nghiệm thực tế nên nếu tiếp xúc quá nhiều với các thông tin tiêu cực, không phù hợp với lứa tuổi dễ hình thành tâm lý lệch lạc, nếu không sớm điều chỉnh sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến cảm xúc của con

Hầu hết bất cứ ai cũng từng trải qua một giai đoạn tâm lý rối loạn, khó khăn khi bước vào tuổi dậy thì, tuy nhiên tùy những tác động của môi trường mà việc điều chỉnh cảm xúc sẽ khác nhau, các nhìn nhận sẽ khác nhau. Trẻ càng thiếu sự quan tâm của gia đình, cha mẹ thiếu tinh tế càng có nguy cơ rối loạn cảm xúc tuổi dậy thì cao hơn.

Rối loạn cảm xúc tuổi dậy thì có nguy hiểm không?

Rối loạn cảm xúc tuổi dậy thì là một khía cạnh liên quan đến sức khỏe tâm lý, tâm thần nguy hiểm tuyệt đối không nên chủ quan. Nhiều phụ huynh luôn mặc định cho rằng việc tâm lý thay đổi khi đến tuổi thiếu niên là điều bình thường, thậm chí cho rằng một thời gian nữa sẽ con sẽ tự trở lại trạng thái bình thường và tự để con vượt qua giai đoạn này.

Tuy nhiên những tác động tiêu cực từ trạng thái rối loạn cảm xúc tuổi dậy thì kéo dài có thể khiến trẻ thay đổi về mặt tư duy, nhận thức, làm suy giảm chất lượng đời sống nghiêm trọng. Chẳng hạn

• Trẻ học hành sa sút do tinh thần luôn uể oải, mệt mỏi, không thể tập trung, thiếu ngủ
• Xa rời các mối quan hệ, dễ gây xung đột với những lý do vô lý, đặc biệt là với cha mẹ. Trong lúc tinh thần không ổn định trẻ có thể có những lời nói hay hành vi làm tổn thương những người xung quanh
• Sức khỏe suy giảm do ăn uống thiếu khoa học, không ngủ đủ giấc làm cơ thể luôn mệt mỏi uể oải, gia tăng nguy cơ mắc các bệnh lý về dạ dày, huyết áp
• Tư duy và nhìn nhận các vấn đề một cách tiêu cực, luôn cảm thấy như cả thế giới đang quay lưng với mình, luôn than trách và đau khổ thay vì tìm cách giải quyết vấn đề
• Căng thẳng, stress, tiêu cực kéo dài cùng với sự thay đổi hormone khiến trẻ có nguy cơ cao bị trầm cảm, rối loạn lo âu cùng rất nhiều vấn đề tâm lý, tâm thần khác
• Tăng nguy cơ các hành vi tiêu cực tự hại bản thân hoặc tấn công những người xung quanh trong lúc tinh thần không ổn định. Nhiều trẻ cũng có thể rơi vào vòng lao lý, có các hành vi thiếu lành mạnh, không phù hợp với lứa tuổi hay đạo đức
• Trẻ bị rối loạn cảm xúc tuổi dậy thì cũng có xu hướng sử dụng bia rượu, thuốc lá hay chất kích thích để giải tỏa cảm xúc. Nhiều trẻ thực hiện điều này chính bởi ảnh hưởng từ những người xung quanh, từ những nội dung trên mạng thiếu lành mạnh mà con tiếp xúc quá nhiều
• Tinh thần tiêu cực, thiếu tỉnh táo cũng cũng là nguyên nhân khiến nhiều trẻ có các hành vi tự hủy hoại bản thân, thậm chí là tự sát nếu không được chăm sóc và hỗ trợ kịp thời

Có rất nhiều trường hợp đáng tiếc đã xảy ra ở những trẻ bị rối loạn cảm xúc do cha mẹ và những người xung quanh không phát hiện sớm những bất ổn trong tâm lý của con. Chằng hạn chuyện một trẻ 13 tuổi, vì bị mẹ la mắng vì chơi game quá nhiều đã tự rưới răng và châm lửa đốt mình; hay có những trẻ đột ngột nhảy lầu chỉ vì những xung đột rất nhỏ với cha mẹ.

Tình trạng trẻ có các hành vi tiêu tự, tự làm đau hay tự sát hiện nay có xu hướng cao hơn rất nhiều do ảnh hưởng từ chính những nội dung tiêu cực xuất hiện dày đặc trên mạng xã hội mỗi ngày. Thậm chí nhiều trẻ còn lên mạng tìm cách tự tử, tìm cách tự hành hạ bản thân mà cha mẹ không hề hay biết.

Rối loạn cảm xúc tuổi dậy thì làm sao để vượt qua?

Sự thay đổi các hormone ở tuổi dậy thì là nguồn gốc chính cho những rối loạn và cảm xúc tiêu cực trong tâm trí, tuy nhiên nguyên nhân này lại liên quan đến các quá trình phát triển tự nhiên của cơ thể nên không thể nào thay đổi được. Tuy nhiên việc điều lại lối sống, chế độ sinh hoạt, đặc biệt là sự hỗ trợ từ cha mẹ và những người xung quanh có thể giúp ích trong việc cân bằng lại tâm trạng, cảm xúc cho trẻ.

Bản thân trẻ thường khó tự nhận ra những bất thường trong cách hành xử hay cảm xúc của mình nên cha mẹ cần chính là người nhận diện và sớm đưa trẻ đi khám tại các bệnh viện có chuyên khoa về tâm thần hay các trung tâm tâm lý. Hãy theo dõi các biểu hiện của trẻ để trao đổi với bác sĩ, chuyên gia để có những chẩn đoán chính xác nhất.

Trị liệu tâm lý

Việc trò chuyện và hỗ trợ từ gia đình là rất cần thiết, tuy nhiên khi con đang ở trong giai đoạn rối loạn cảm xúc sẽ rất khó để có thể kết nối hay trò chuyện để giúp con hiểu rõ vấn đề bản thân đang gặp phải. Do đó trị liệu tâm lý sẽ là giải pháp tốt nhất cho những trẻ ở tuổi dậy thì đang rơi vào tình trạng rối loạn cảm xúc, tinh thần bất ổn khó kiểm soát.

Nhà trị liệu sẽ là người khơi gợi, giúp trẻ có thể chia sẻ những cảm xúc lo lắng, khó khăn trong tâm trí, nhưng suy nghĩ của con về những gì diễn ra xung quanh. Từ những gì con chia sẻ, nhà trị liệu mới có thể tìm cách giải đáp, tháo gỡ những khúc mắc trong tâm trí, xoa dịu những cảm xúc mơ hồ, điều chỉnh những tư duy sai lệch theo hướng đúng đắn hơn.

Rối loạn cảm xúc tuổi dậy thì nhìn chung đều có thể điều chỉnh trạng thái đáng kể nếu áp dụng đúng cách các biện pháp trị liệu. Trẻ không chỉ học được cách giải tỏa căng thẳng, điều chỉnh cảm xúc, hòa hợp các mối quan hệ mà còn nhìn nhận rõ hơn các hành vi của bản thân là đúng đắn hay sai lầm. Đặc biệt với trẻ đang có nguy cơ mắc các vấn đề tâm lý khác như trầm cảm thì càng cần sớm gặp gỡ nhà trị liệu.

Các chuyên gia tâm lý cũng có thể xây dựng các buổi trị liệu nhóm để trẻ có thể chia sẻ vấn đề của bản thân với những người có cùng tình trạng, cùng độ tuổi, điều này giúp con tự tin và thoải mái hơn. Các buổi trị liệu gia đình nhằm hòa hợp các mối quan hệ giữa các thành viên để cha mẹ và con cái thấu hiểu nhau hơn cũng được thiết lập nếu có liên quan đến các nguyên nhân rối loạn cảm xúc tuổi dậy thì.

Sự hỗ trợ của gia đình

Rối loạn cảm xúc tuổi dậy thì thường chịu ảnh hưởng lớn từ các yếu tố môi trường, đặc biệt là cách ứng xử của gia đình, cha mẹ. Việc phụ huynh càng hay la mắng, áp đặt, tạo áp lực dù chỉ muốn tốt cho con nhưng vô tình càng khiến trẻ bức bối, khó chịu hơn. Đặc biệt trẻ dậy thì đang có chuyển biến lớn về tâm lý, cực kỳ nhạy cảm nên nếu phụ huynh không chú ý cách ứng xử sẽ gây ra rất nhiều ảnh hưởng tiêu cực đến con.

Để hỗ trợ con sớm vượt qua những rối nhiễu trong tâm trí, lấy lại tinh thần vui tươi, hồn nhiên đúng lứa tuổi, phụ huynh cần chú ý đến những điều sau:

• Dành thời gian trò chuyện, chia sẻ với trẻ nhiều hơn để hiểu rõ về những suy nghĩ, cảm xúc của con. Tuy nhiên cần hiểu rằng tránh việc ép buộc con phải trò chuyện hay chia sẻ về tâm tư của mình, hãy để con thực sự thoải mái, chủ động chia sẻ.
• Tạo không gian sinh hoạt, học tập, vui chơi, nghỉ ngơi thoải mái, tránh xa mọi tiêu cực trong giai đoạn điều trị rối loạn cảm xúc tuổi dậy thì
• Cùng con tập thể dục, chạy bộ, hay tham gia các hoạt động vận động mà con có hứng thú. Vận động có thể tiết ra rất nhiều hormone tích cực, giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ, tăng cường thể chất hiệu quả
• Hướng con đến các hoạt động thư giãn, cân bằng cảm xúc lành mạnh như thiền, yoga, đọc sách, leo núi…
• Phụ huynh cần luôn giữ tinh thần bình tĩnh trong mọi trường hợp, tránh nổi nóng, tức giận càng làm các cảm xúc của trẻ bùng nổ hơn và dễ phát sinh các hành vi bốc đồng mất kiểm soát. Khi con đang chia sẻ hoặc thậm chí là tranh cãi về bất cứ vấn đề gì, phụ huynh cũng nên đợi con nói hết câu, trọn vẹn vấn đề rồi mới bắt đầu phân tích. Nhìn nhận vấn đề và đưa ra lời khuyên theo nhiều góc nhìn chứ không nên chỉ áp đặt con theo cách mà cha mẹ suy nghĩ và bắt buộc con phải làm theo
• Xây dựng chế độ ăn uống khoa học, lành mạnh, tăng cường dinh dưỡng hợp lý để hỗ trợ quá trình phát triển toàn diện về mọi mặt của con. Chú ý nên cân bằng chế độ dưỡng chất, tăng cường rau xanh, trái cây, sữa, thịt nạc, cá béo thay thế cho các nhóm thực phẩm đóng hộp, thức ăn nhanh, thực phẩm chế biến sẵn, đồ ăn vặt..
• Tôn trọng quyết định và sở thích của con, tránh quá áp đặt con phải làm theo ý kiến của cha mẹ
• Phụ huynh cũng nên trao đổi với nhà trường, thầy cô giáo hay bạn bè nếu

Để vượt qua rối loạn cảm xúc tuổi dậy thì không chỉ ngày 1 ngày 2 mà là cả một hành trình dài cần có sự đồng hành của cha mẹ, các chuyên gia mới có hiệu quả. Trẻ khi hiểu về bản thân mình, điều chỉnh tư duy tích cực sẽ không còn cảm thấy quá tiêu cực, ấm ức, dần cởi mở hơn khi cần chia sẻ cảm xúc. Sự đồng hành, thấu hiểu của cha mẹ chính là nguồn năng lượng lớn mạnh nhất để con chiến thắng giai đoạn này.

Phòng tránh nguy cơ rối loạn cảm xúc tuổi dậy thì

Tuổi dậy thì vốn là độ tuổi ẩm ương, nửa là người lớn, nửa là trẻ con. Trẻ thì luôn muốn được những người xung quanh, đặc biệt là cha mẹ coi mình là người lớn, có quyền tự quyết; cha mẹ hay thầy cô lại vẫn coi con là đứa trẻ cần được bảo bọc, cần phải nghe theo sự sắp xếp của người lớn, bởi thế nên mới thường gây ra những xung đột giữa hai thế hệ này.

Chăm sóc sức khỏe cho con người, đặc biệt là lứa tuổi thanh thiếu niên đang là một trong những vấn đề nhận được rất nhiều sự quan tâm hiện nay từ tất cả mọi người. Bởi thanh thiếu niên chính là mầm non của đất nước, là người xây dựng kinh tế xã hội ở tương lai. Bởi thế bất cứ ai cũng mong muốn các con được trưởng thành một cách vui vẻ, hạnh phúc, toàn diện về mọi mặt.

Để phòng tránh nguy cơ rối loạn cảm xúc tuổi dậy thì, cần nhanh chóng thực hiện các biện pháp sau

• Phụ huynh cần hình thành thói quen trò chuyện, chia sẻ với con trẻ hằng ngày. Trẻ dậy thì vẫn coi cha mẹ là điểm tựa vững chắc nhất, vì thế nếu cha mẹ khéo léo sẽ dễ dàng có thể làm bạn, chia sẻ và hiểu được suy nghĩ của con, nhanh chóng gỡ bỏ các vướng mắc tâm lý nếu có
• Cha mẹ cần là tấm gương để để con noi theo, vì thế cần phải chú ý đến các hành vi, lời nói của bản thân trước mặt con để trẻ không học hỏi hay bắt chước những điều xấu
• Để phòng tránh Rối loạn cảm xúc tuổi dậy thì , gia đình cũng cần xây dựng chế độ sinh hoạt, học tập hay nghỉ ngơi phù hợp, tránh đặt quá nhiều áp lực lên con
• Trẻ dù ở độ tuổi nào cũng xứng đáng được tham gia các hoạt động vui chơi, sinh hoạt lành mạnh phù hợp với lứa tuổi, chẳng hạn như đến công viên, tham gia sinh hoạt đoàn đội chứ không thể lúc nào cũng chỉ biết học tập. Những trải nghiệm vui chơi thực tế cũng giúp trẻ hình thành và xây dựng rất nhiều kỹ năng cần thiết trong cuộc sống
• Nhà trường hay các đơn vị về giáo dục cần xây dựng kế hoạch học tập phù hợp, tránh các chương trình học quá dày đặc, nặng nề khiến trẻ luôn căng thẳng mỗi khi đến trường
• Xây dựng các phòng tư vấn tâm lý học đường cũng đang là một trong những mục tiêu trọng điểm của giáo dục hiện nay. Nhiệm vụ của tư vấn học đường không chỉ là phát hiện và giải quyết sớm những vướng mắc, căng thẳng trong tâm trí mà còn giúp trẻ có những định hướng phù hợp ở cả hiện tại và tương lai
• Sớm cung cấp và giáo dục đầy đủ về về giới tính cũng như các biện pháp cần thiết để bảo vệ bản thân mình cũng là điều rất cần thiết với nhóm trẻ dậy thì
• Để hạn chế nguy cơ rối loạn cảm xúc tuổi dậy thì, gia đình cũng cần kiểm soát việc sử dụng mạng xã hội của con. Mạng xã hội là nơi ẩn chứa rất nhiều thông tin tiêu cực, thiếu lành mạnh ảnh hưởng trực tiếp đến tâm lý, tư duy của trẻ nên phụ huynh nếu cho con sử dụng sớm cần phải đảm bảo con tiếp xúc với những nội dung phù hợp

Rối loạn cảm xúc tuổi dậy thì có xu hướng tăng dần trong giai đoạn gần đây bởi rất nhiều yếu tố tác động. Cha mẹ cần tinh tế hơn, học cách làm bạn với con để tránh các nguy cơ này xảy ra. Ngay khi phát hiện con có những bất ổn trong tâm lý, phụ huynh cần sớm dành thời gian nói chuyện, chia sẻ, tìm kiếm nguyên nhân để giúp con giải quyết các vướng mắc ngay từ ban đầu.

Có thể bạn quan tâm:

• Bị Bạn Bè Trêu Chọc: Sự ảnh Hưởng Và Cách Giúp Trẻ Vượt Qua
• 9 Cách Cai Nghiện Game Cho Trẻ Ngay Tại Nhà Cha Mẹ Nên Thử
• Áp Lực Từ Bạn Bè Là Gì? Ảnh Hưởng Như Thế Nào Đến Tâm Lý Trẻ?