Rối Loạn Điều Chỉnh: Nguyên Nhân, Dấu Hiệu Và Điều Trị

Rối loạn điều chỉnh (Adjustment Disorders) là phản ứng quá mức trước một tác nhân gây căng thẳng trong cuộc sống. Các triệu chứng của tình trạng này có xu hướng thuyên giảm dần theo thời gian. Tuy nhiên sự hỗ trợ của chuyên gia tâm lý sẽ rất cần thiết để làm giảm mức độ ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất và tinh thần.

Rối loạn điều chỉnh là gì?

Rối loạn điều chỉnh (Adjustment Disorders) đôi khi còn được gọi là trầm cảm do tình huống. Nó đề cập đến một phản ứng tiêu cực kéo dài, bất thường và quá mức trước một tác nhân gây căng thẳng trong cuộc sống.

Phản ứng này nghiêm trọng hơn so với dự kiến bình thường. Hơn nữa còn có thể dẫn tới suy giảm đáng kể các chức năng xã hội, nghề nghiệp hay học tập. Rối loạn điều chỉnh đặc trưng bởi các triệu chứng như lo lắng, trầm cảm và hành vi liều lĩnh.

Phản ứng thái quá có thể liên quan tới một sự kiện duy nhất hoặc với sự đồng thời của nhiều sự kiện. Yếu tố gây căng thẳng đôi khi là những sự kiện có tính lặp đi lặp lại.

Ngoài các triệu chứng của bệnh trầm cảm, lo lắng và hành vi liều lĩnh thì rối loạn điều chỉnh còn có thể liên quan tới việc tăng nguy cơ tự tử và lạm dụng chất kích thích. Tình trạng này kéo dài còn có thể dẫn tới các vấn đề tâm thần nghiêm trọng hơn, chẳng hạn như rối loạn trầm cảm nặng.

Số liệu thống kê cho thấy, rối loạn điều chỉnh ảnh hưởng đến khoảng 2 – 8% dân số thế giới. Tình trạng này có thể ảnh hưởng tới bất cứ ai ở mọi lứa tuổi. Trong đó, nữ giới có nguy cơ gặp phải nhiều gấp đôi so với nam giới.

Các dạng rối loạn điều chỉnh thường gặp

Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần (DSM-5) liệt kê 6 loại rối loạn điều chỉnh khác nhau. Mặc dù rất cả chúng đều liên quan đến nhau nhưng mỗi loại sẽ có các dấu hiệu và triệu chứng riêng biệt.

Các loại rối loạn điều chỉnh thường thấy bao gồm:

• Dạng trầm cảm: Các triệu chứng chủ yếu là cảm thấy buồn bã, rơi nước mắt và tuyệt vọng. Đồng thời sẽ không còn niềm vui hay sự hứng thú với những thứ mà bạn từng thích.
• Dạng lo lắng: Các triệu chứng chủ yếu bao gồm hồi hộp, lo lắng, khó tập trung và ghi nhớ mọi thứ. Đôi khi còn cảm thấy choáng ngợp trước những thứ mà người khác cho là bình thường. Trẻ em bị rối loạn điều chỉnh kèm theo lo âu có thể rất sợ bị chia cắt khỏi bố mẹ và những người thân yêu của chúng.
• Dạng trầm cảm xen lẫn lo âu: Xuất hiện các triệu chứng bao gồm sự kết hợp giữa cả trầm cảm và lo lắng.
• Dạng rối loạn hành vi: Triệu chứng chủ yếu liên quan tới các vấn đề về hành vi. Chẳng hạn như đánh nhau hay lái xe liều lĩnh. Trẻ em và thanh thiếu niên có thể trốn học hay phá hoại tài sản.
• Dạng rối loạn cả cảm xúc và hành vi: Các triệu chứng kết hợp giữa trầm cảm, lo lắng cùng với các vấn đề hành vi.
• Không xác định: Các triệu chứng không phù hợp với những loại rối loạn điều chỉnh khác. Nó có thể bao gồm các vấn đề về thể chất, vấn đề với gia đình, bạn bè, công việc hoặc trường học.

Nguyên nhân gây rối loạn điều chỉnh

Tình trạng rối loạn điều chỉnh có thể do nhiều nguyên nhân gây ra. Nói chung, chúng có thể là bất cứ tình huống nào mà bạn cho là căng thẳng hay gây ra các vấn đề đáng kể trong công việc, cuộc sống gia đình và xã hội. Bao gồm cả những sự kiện tích cực và tiêu cực.

Di truyền đóng một số vai trò trong tình trạng này bởi nó có thể ảnh hưởng tới cách mà một các nhân phản ứng với căng thẳng. Tuy nhiên, rối loạn điều chỉnh không phải do di truyền đơn thuần. Thay vào đó, nó là sự tương tác khá phức tạp giữa các yếu tố môi trường, tâm lý và sinh học.

Các yếu tố rủi ro

Một số yếu tố có thể làm tăng khả năng mắc chứng rối loạn điều chỉnh ở một người. Bao gồm:

Sự kiện căng thẳng:

Các sự kiện căng thẳng trong cuộc sống, bao gồm cả tích cực và tiêu cực đều có thể khiến bạn phát triển chứng rối loạn điều chỉnh. Chẳng hạn như:

• Ly hôn hay các vấn đề về hôn nhân
• Các vấn đề về mối quan hệ giữa các cá nhân
• Những thay đổi trong cuộc sống như đi học xa, sinh con, nghỉ hưu…
• Các tình huống bất lợi như mất việc làm, gặp vấn đề tài chính hay mất người thân
• Các vấn đề trong trường học hay ở nơi làm việc
• Trải nghiệm đe dọa tính mạng như thiên tai, chiến tranh, bị tấn công…
• Các yếu tố căng thẳng đang diễn ra, ví dụ như mắc bệnh hay sống trong khu vực có nhiều tội phạm

Kinh nghiệm sống:

Trải nghiệm cuộc sống cũng có thể ảnh hưởng tới các bạn đối phó với căng thẳng. Nguy cơ phát triển chứng rối loạn điều chỉnh của bạn sẽ tăng lên nếu:

• Trải qua căng thẳng đáng kể ở thời thơ ấu
• Có một số hoàn cảnh khó khăn xảy ra đồng thời
• Có các vấn đề sức khỏe tâm thần khác

Triệu chứng của tình trạng rối loạn điều chỉnh

Mỗi người sẽ trải qua chứng rối loạn điều chỉnh theo một cách khác nhau. Triệu chứng có thể tùy thuộc vào cường độ của tình huống và ý nghĩa cá nhân mà nó mang lại cho bạn.

Tuổi tác có thể ảnh hưởng đến sự khác biệt được tìm thấy trong các triệu chứng đã trải qua. thời gian chúng kéo dài, mức độ mạnh mẽ và tác động của chúng. Các triệu chứng rối loạn ở tuổi vị thành niên có thể mang tính hành vi nhiều hơn. Trong khi đó, người lớn lại thường có biểu hiện của các triệu chứng trầm cảm, lo lắng.

Chung quy lại, các triệu chứng rối loạn điều chỉnh có thể bao gồm:

• Cảm thấy buồn bã, tuyệt vọng, không thích những thứ mà trước đây bạn từng thích
• Thường xuyên khóc lóc
• Lo lắng hay cảm thấy căng thẳng, bồn chồn
• Khó ngủ
• Chán ăn
• Khó tập trung
• Cảm thấy choáng ngợp
• Mất hứng thú với các hoạt động hằng ngày
• Tránh những việc quan trọng như đi làm hay thanh toán hóa đơn
• Mệt mỏi, tim đập nhanh, đau nhức cơ thể
• Thay đổi thói quen ăn uống
• Hành động nổi loạn, phá hoại hoặc bốc đồng
• Lạm dụng rượu, chất kích thích, ma túy
• Có suy nghĩ hay hành vi tự sát

Các triệu chứng thường bắt đầu trong vòng 3 tháng sau một sự kiện căng thẳng. Chúng sẽ kéo dài không quá 6 tháng sau khi sự kiện căng thẳng kết thúc. Tuy nhiên các rối loạn điều chỉnh dai dẳng hay mãn tính có thể tiếp tục kéo dài hơn 6 tháng. Nhất là khi các tác nhân căng thẳng đang tiếp diễn, chẳng hạn như mất việc làm.

Khi nào cần đến gặp bác sĩ?

Thông thường, các tác nhân gây căng thẳng chỉ là tạm thời. Bạn có thể học cách đối phó với chúng theo thời gian. Các triệu chứng của rối loạn điều chỉnh sẽ tốt dần lên khi căng thẳng đã giảm bớt.

Tuy nhiên, ở một số trường hợp, sự kiện căng thẳng vẫn là một phần trong cuộc sống của bạn. Hay một tình huống căng thẳng mới xuất hiện và bạn lại phải đối mặt với các cuộc đấu tranh cảm xúc như cũ.

Nên tìm gặp chuyên gia tư vấn tâm lý nếu bạn tiếp tục phải vật lộn hay gặp khó khăn trong việc vượt qua căng thẳng mỗi ngày. Bạn có thể cần được điều trị để đối phó với các sự kiện căng thẳng và cảm thấy tốt hơn trong cuộc sống.

Rối loạn điều chỉnh có nguy hiểm không?

Rối loạn điều chỉnh không phải là một căn bệnh tâm thần nghiêm trọng. Nó về cơ bản chỉ là một phản ứng cảm xúc trước một sự kiện căng thẳng. Tuy nhiên nếu không có biện pháp kiểm soát, tình trạng này có thể gây ra nhiều mối đe dọa cho cuộc sống của thân chủ.

Các chuyên gia nhận định, nếu không được điều trị, rối loạn điều chỉnh có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới cuộc sống của một người. Đặc biệt nhất là đối tượng trẻ em và thanh thiếu niên, có thể sẽ phải đối mặt lâu dài với các biến chứng lâu dài của tình trạng này.

Một số tác động phổ biến nhất của rối loạn điều chỉnh bao gồm:

• Tình trạng khó ngủ, mất ngủ kéo dài khiến cho cơ thể bị uể oải, suy nhược. Từ đó làm giảm hiệu suất công việc, học tập cũng như các hoạt động thường ngày.
• Các triệu chứng lo lắng, buồn bã, chán nản kéo dài sẽ làm tăng nguy cơ mắc các chứng rối loạn tâm thần khác. Điển hình nhất là bệnh trầm cảm và rối loạn lo âu.
• Thân chủ có xu hướng tự làm hại bản thân. Suy nghĩ tự sát luôn thường trực và đôi khi có thể biến thành hành động.
• Việc tìm đến các chất kích thích để giải tỏa có thể gây nghiện rượu, ma túy… Từ đó tác động ngược lại, khiến bệnh tình ngày càng nghiêm trọng hơn.

Có thể thấy rằng, chứng rối loạn điều chỉnh không được điều trị gây ra rất nhiều ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe thể chất và tinh thần. Thậm chí trong một số trường hợp còn cướp đi cả tính mạng khi thân chủ tìm đến tự sát.

Chẩn đoán rối loạn điều chỉnh

Để chẩn đoán chứng rối loạn điều chỉnh, cần dựa trên việc xác định các yếu tố gây căng thẳng, triệu chứng và cách chúng tác động đến cuộc sống của bạn. Bác sĩ có thể hỏi về tiền sử bệnh tật, sức khỏe tâm thần hay các vấn đề khác trong cuộc sống.

Các bác sĩ thường sẽ sử dụng các tiêu chí trong Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần (DSM-5) để đưa ra chẩn đoán. Các tiêu chí được đề cập bao gồm:

• Có các triệu chứng về cảm xúc hay hành vi trong vòng 3 tháng kể từ khi xuất hiện 1 tác nhân gây căng thẳng cụ thể xảy ra trong cuộc sống của bạn.
• Trải qua nhiều căng thẳng hơn mức bình thường dự kiến. Hoặc căng thẳng gây ra các vấn đề đáng kể trong các mối quan hệ ở nơi làm việc hay trường học.
• Các triệu chứng không phải do kết quả của một rối loạn sức khỏe tâm thần khác hay một phần của cảm xúc đau buồn bình thường.

Điều trị rối loạn điều chỉnh

Việc điều trị là rất cần thiết và hữu ích khi một người gặp phải chứng rối loạn điều chỉnh. Một số người chỉ phải điều trị ngắn hạn, các triệu chứng có xu hướng giảm nhanh khi tác nhân căng thẳng kết thúc. Trong khi đó, những người khác lại phải điều trị lâu hơn, nhất là khi bị rối loạn điều chỉnh dai dẳng hay các tác nhân gây căng thẳng liên tục.

Các phương pháp điều trị rối loạn điều chỉnh có thể bao gồm:

1. Tâm lý trị liệu

Tâm lý trị liệu (liệu pháp trò chuyện) hiện đang là phương pháp điều trị chính cho các chứng rối loạn điều chỉnh. Tùy vào từng trường hợp cụ thể mà bác sĩ có thể cung cấp dưới dạng liệu pháp cá nhân, nhóm hay gia đình. Các liệu pháp cụ thể như sau:

• Liệu pháp tâm lý cá nhân: Sử dụng các phương pháp tiếp cận nhận thức – hành vi để cải thiện kỹ năng giải quyết vấn đề phù hợp với lứa tuổi. Đồng thời cải thiện kỹ năng giao tiếp, kỹ năng quản lý cơn giận, quản lý căng thẳng và kiểm soát xung động.
• Liệu pháp gia đình: Thường tập trung vào việc thực hiện các thay đổi cần thiết trong hệ thống gia đình. Chẳng hạn như cải thiện kỹ năng giao tiếp và tương tác trong gia đình. Ngoài ra còn tăng cường sự hỗ trợ giữa các thành viên trong gia đình với nhau.
• Liệu pháp nhóm: Tập trung vào việc phát triển và sử dụng các kỹ năng xã hội cũng như kỹ năng giao tiếp giữa các cá nhân.

2. Thuốc men

Thuốc men mặc dù có giá trị rất hạn chế trong việc điều trị rối loạn điều chỉnh nhưng trong một số trường hợp bác sĩ có thể chỉ định. Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc chỉ là sự bổ sung thêm vào liệu pháp tâm lý.

Thuốc có thể hữu ích trong việc làm giảm bớt các triệu chứng trầm cảm hay lo lắng quá độ liên quan đến rối loạn điều chỉnh. Thuốc chống lo âu (benzodiazepine) là loại thuốc chính được sử dụng. Ngoài ra, bác sĩ có thể chỉ định thêm thuốc chống trầm cảm hay các chất ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc.

Cần nhớ rằng, bất cứ loại thuốc nào cũng phải dùng đúng chỉ định của bác sĩ cả về liều lượng, tần suất và thời gian. Tuyệt đối không tùy ý mua thuốc về dùng hay đột ngột ngừng dùng nếu chưa nói chuyện với bác sĩ.

3. Lối sống và giải pháp tại nhà

Ngoài việc can thiệp điều trị y tế thì bạn được khuyên là cần tự biết cách chăm sóc sức khỏe tinh thần tốt hơn. Đặc biệt cần thực hiện các mẹo để làm tăng khả năng thích ứng tốt với căng thẳng, bi kịch hay nghịch cảnh.

Việc xây dựng khả năng phục hồi có thể khác nhau ở mỗi người. Tuy nhiên một số biện pháp dưới đây sẽ giúp ích:

• Giữ kết nối với những hỗ trợ xã hội lành mạnh, chẳng hạn như những người thân yêu hay bạn bè tích cực.
• Làm điều gì đó mang lại cho bạn cảm giác thích thú, sống có mục đích mỗi ngày.
• Thiết lập và duy trì một lối sống lành mạnh. Bao gồm ngủ đúng giờ đủ giấc, chế độ ăn uống khoa học và hoạt động thể chất thường xuyên.
• Biết học hỏi từ những kinh nghiệm trong quá khứ để cải thiện kỹ năng đối phó với những sự kiện căng thẳng trong cuộc sống.
• Giữ hy vọng về tương lai và luôn cố gắng để có một thái độ sống tích cực.
• Nhận ra và phát triển các điểm mạnh của cá nhân bạn.
• Dám đối mặt với nỗi sợ hãi của bản thân và chấp nhận thực hiện các thử thách trong cuộc sống.
• Lập kế hoạch để giải quyết các vấn đề khi chúng xảy ra thay vì tìm cách né tránh.
• Tham gia các hoạt động yêu thích hay những câu lạc bộ bổ ích để tìm kiếm sự giúp đỡ khi gặp phải trở ngại.
• Chia sẻ những áp lực, căng thẳng và lo lắng với người thân hay bạn bè để giải tỏa, động viên và cho lời khuyên.

Phòng ngừa chứng rối loạn điều chỉnh

Không có cách nào để ngăn ngừa hoàn toàn rối loạn điều chỉnh. Tuy nhiên việc phát triển các kỹ năng đối phó lành mạnh và học cách kiên cường sẽ giúp bạn rất nhiều trong thời gian căng thẳng quá độ.

Nếu bạn biết một tình huống căng thẳng sắp xảy ra, ví dụ như chuyển nhà, mất việc, ly hôn… thì hãy thật bình tĩnh để đối mặt với nó. Hãy tăng cường thói quen lành mạnh trong cuộc sống. Đồng thời tìm kiếm sự ủng hộ của người thân, bạn bè.

Bạn hãy luôn nhắc nhở bản thân rằng chỉ cần có thời gian là bạn sẽ vượt qua tất cả mọi lo lắng, căng thẳng. Ngoài ra, có thể cân nhắc tìm gặp chuyên gia tư vấn tâm lý để xem xét các cách lành mạnh giúp kiểm soát căng thẳng.

Rối loạn điều chỉnh mặc dù không phải là tình trạng quá nghiêm trọng nhưng cần có sự quan tâm đúng mức. Tốt nhất nên chủ động tìm đến sự giúp đỡ từ chuyên gia tâm lý để được tư vấn cách vượt qua tình trạng này nhanh chóng. Từ đó tránh được các mối đe dọa cho sức khỏe tinh thần và thể chất.

Có thể bạn quan tâm:

• Rối Loạn Phân Ly Là Gì? Biểu Hiện Và Hướng Điều Trị
• Ngoại Tình Trong Tư Tưởng Đúng Hay Sai? Có Nên Tha Thứ?
• La Mắng Con Cái Thường Xuyên Ảnh Hưởng Thế Nào Đến Tâm Lý Trẻ?