Rối Loạn Nhân Cách Ái Kỷ: Chuyên Gia Tâm Lý Nguyễn Thị Sơn Ca Chia Sẻ Góc Nhìn Chuyên Môn

Rối loạn nhân cách ái kỷ là một trong những chủ đề được quan tâm nhiều trong lĩnh vực tâm lý học. Đây là một dạng rối loạn nhân cách phổ biến, ảnh hưởng đến suy nghĩ, hành vi và cách tương tác của một cá nhân với người khác. Chuyên gia Tâm lý Nguyễn Thị Sơn Ca – Phó Trưởng ban Kết nối yêu thương Trung tâm Tâm lý trị liệu NHC Việt Nam, đã có những chia sẻ sâu sắc về chủ đề này.

Rối loạn nhân cách ái kỷ là gì?

Theo chuyên gia Nguyễn Thị Sơn Ca, rối loạn nhân cách ái kỷ có hai dạng chính: Rối loạn nhân cách ái kỷ tự tin và rối loạn nhân cách ái kỷ tự ti. Cả hai dạng này đều xuất phát từ những tổn thương tâm lý sâu xa, nhưng cách biểu hiện ra bên ngoài lại khác nhau.

Người mắc rối loạn ái kỷ tự tin thường có xu hướng phóng đại giá trị bản thân, luôn cảm thấy mình đặc biệt, nổi trội hơn người khác, và có nhu cầu được ngưỡng mộ. Trong khi đó, những người mắc rối loạn ái kỷ tự ti lại có xu hướng rụt rè, sợ sệt, tự ti về bản thân nhưng vẫn mong muốn nhận được sự công nhận từ người khác.

Nhận diện rối loạn nhân cách ái kỷ

Chuyên gia Nguyễn Thị Sơn Ca đã chỉ ra một số dấu hiệu giúp nhận diện hai dạng rối loạn nhân cách ái kỷ:

1. Cách thể hiện ra bên ngoài

• Ái kỷ tự tin: họ thường hay tự cao về bản thân mình, có sự phóng đại những giá trị bản thân lên cao.
• Ái kỷ tự ti: hay rụt rè, sợ sệt, không dám thể hiện bản thân mình, những biểu hiện về sự nhút nhát thấy rõ.

2. Cách ứng xử trong các mối quan hệ

• Ái kỷ tự tin: Dễ thao túng tâm lý người khác, họ luôn biết cách trao đổi nói chuyện như thế nào để những   người xung quanh mình phải làm theo ý mình.
• Ái kỷ tự ti: Thường hay bị những mối quan hệ xung quanh của mình bắt chẹp bắt ép và luôn cảm giác như là mình đang bị đe dọa và phải làm theo ý kiến của người khác, bị người khác thao túng tâm lý.

3. Khả năng đồng cảm với người khác

• Ái kỷ tự tin: thường thiếu đồng cảm cho những người xung quanh mình. Họ không có quan tâm đến cảm xúc của người khác, hay người khác nghĩ gì mà họ thường chỉ quan tâm đến việc là họ muốn được gì và họ sẽ thể hiện điều đó ra. 
• Ái kỷ tự ti: thường rất là nhạy cảm với những sự tổn thương. Họ thường sẽ có cảm giác là vấn đề nào cũng là lỗi của mình và nhận mọi trách nhiệm về bản thân. Có thể nói họ thường có những sự nhạy cảm một cách nó quá mức bình thường 

4. Phản ứng trước thất bại

• Ái kỷ tự tin: Những   người ái kỷ tự tin thường hay biểu hiện ra là họ không chấp nhận bị người khác nói về điểm sai của mình, họ có thể phản ứng một cách gay gắt như làm nạt nộ, to tiếng để phủ nhận lỗi lầm của bản thân. 
• Ái kỷ tự ti: Thường hay cảm thấy là bản thân mình làm sai, thấy xấu hổ, thấy tự trách bản thân và trở nên rụt rè, không dám thể hiện bản thân mình với những người xung quanh. 

5. Cảm xúc nội tại bên trong 

• Ái kỷ tự tin: Những  người ái kỷ tự tin thường hay có những niềm tin giả vờ. Tức là bản thân họ không giỏi đến mức độ đó nhưng luôn phóng đại lên rằng bản thân tự tin về việc đó. Họ nghĩ là mình đã làm rất là tốt nhưng mà đâu đó, sâu thẳm bên trong lại không hề tự tin như vậy. Vậy nên khi bắt đầu bắt tay vào làm, họ thường hay tìm cách thoái thác và chối bỏ. Họ thường hay lấy lý do là không thích làm như thế này, thế kia, cảm thấy không thích những việc mình đang làm, phải làm. 

• Ái kỷ tự ti: Những bạn trẻ có sự biểu hiện của rối loạn ái kỷ tự ti thường không có thể hiện ra ngoài những tổn thương hay sự tự ti của mình. Họ nghĩ là mình không làm và từ đó khép kín bản thân mình lại trong một không gian riêng. 

Nguyên nhân dẫn đến rối loạn nhân cách ái kỷ

Chuyên gia Nguyễn Thị Sơn Ca cho rằng rối loạn nhân cách ái kỷ dù chia thành hai loại khác nhau nhưng vẫn được hình thành từ những nguyên nhân chung, bao gồm:

• Yếu tố di truyền

Những người có tiền sử gia đình mắc các rối loạn tâm lý có nguy cơ cao bị ảnh hưởng, bởi đây là một chứng rối loạn có thể bị di truyền từ gen. 

• Môi trường xã hội: 

Chúng ta đang sống trong một bối cảnh xã hội – nơi mà mọi người thường thích thể hiện và đề cao những  thành tích cá nhân. Từ đó, tạo nên những áp lực vô hình lên các bạn trẻ từ thầy cô, nhà trường, xã hội và đặc biệt là từ gia đình. 

Theo chuyên gia Sơn Ca chia sẻ, bố mẹ nuôi dạy con cái được chia thành ba nhóm khác nhau: 

Nhóm thứ nhất: Bố mẹ quá chiều chuộng, yêu thương và bao bọc con. Biểu hiện ở những người bố mẹ này là luôn khen ngợi con một cách khoa trương, dẫn tới đứa trẻ đó có một niềm tin về bản thân vượt ngoài thực tế. 

Nhóm thứ hai: Bố mẹ luôn áp đặt con cái phải nghe theo mọi mệnh lệnh của mình, không cho con được quyền quyết định bất cứ việc gì trong cuộc sống. Đó cũng là một trong những nguyên nhân dẫn tới những rối loạn trong tâm lý của con được hành thành. 

Nhóm thứ ba: Bố mẹ đứng ở phe trung lập, trở thành những người huấn luyện viên khách quan trong chặng hành trình của con. Bố mẹ có thể nhìn nhận ra những tài năng của con, đồng hành, dẫn dắt và tạo điều kiện để con phát huy những tài năng riêng biệt của bản thân. 

Những đứa trẻ được nuôi dạy trong môi trường cha mẹ thuộc nhóm thứ nhất và thứ hai rất dễ rơi vào trạng thái rối loạn nhân cách ái kỷ. Và đây cũng là nguyên nhân dẫn tới hai kiểu rối loạn ái kỷ tự tin và tự ti. 

Khen ngợi con quá mức, tôn vinh con một cách khoa trương, thiếu thực tế có thể dẫn tới trẻ dễ gặp các vấn đề về rối loạn nhân cách ái kỷ tự tin. Những lời khen ngợi của cha mẹ dần hình thành nên trong con một trạng thái tự tin thái quá về bản thân, khiến con luôn trong suy nghĩ bản thân là số một, bản thân thật hoàn hảo. Do đó, khi gặp những lời nói khiển trách, những lời góp ý về sai lầm của bản thân, các con dễ dàng trở nên khó chịu, khó chấp nhận. Bởi các con chưa một lần được dạy như thế nào là hành vi đúng đắn khi luôn sống trong lời khen ngợi. Vậy nên, như một phản ứng tự nhiên, con sẽ phản kháng lại những gì đang chống lại con.  

Còn khi trẻ được nuôi dạy trong gia đình áp đặt con quá mức sẽ dễ hình thành nên trạng thái tự ti, không dám thể hiện chính mình, không dám nói ra chính kiến cá nhân. Khi đặt con trong một môi trường cần phải bày tỏ ý kiến cá nhân, các con dễ rơi vào trạng thái bối rối, rối loạn bởi nó đã đi ngược lại với những gì con được dạy dỗ, được tiếp cận từ nhỏ. 

Tác hại của rối loạn nhân cách ái kỷ

Theo chuyên gia Nguyễn Thị Sơn Ca, rối loạn nhân cách ái kỷ có thể gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống cá nhân và xã hội của người mắc phải:

• Khó khăn trong các mối quan hệ: Các bạn rối loạn nhân cách ái kỷ rất khó để hòa nhập với cộng đồng dù là ái kỷ tự tin hay tự ti. Với những bạn rối loạn ái kỷ tự tin, các bạn luôn ở trong tâm thế là người đứng đầu, một người hoàn hảo, luôn đúng và phớt lờ những giá trị của mọi người xung quanh. Điều này tạo nên khoảng cách giữa bản thân và người khác. Còn với những bạn rối loạn ái kỷ tự ti, các bạn thường im lặng, rụt rè trong đám đông, hay phải đối diện với người khác. Song, sâu bên trong nội tâm các bạn lại luôn khao khát được thể hiện chính mình, muốn được người khác công nhận mình. Chính sự mâu thuẫn nội tâm này đã cản trở các bạn kết nối với những mối quan hệ bên mình. 
• Dễ mắc các rối loạn tâm lý khác: Khi gặp trở ngại trong việc hòa hợp với các mối quan hệ xung quanh, các bạn có thể trở nên bị cô lập. Từ đó, nảy sinh những căng thẳng, lo âu trong tâm trí. Tới một thời điểm những lo âu ấy vượt quá mức kiểm soát của các bạn, sẽ có thể dẫn tới những sự hoang tưởng và cuối cùng là trầm cảm. 

Trầm cảm là một trạng thái tâm lý, nhưng nguy hiểm hơn cả là từ trạng thái tâm lý bất ổn định, các bạn có thể tự làm đau chính mình ở mặt thể chất, thậm chí là mất dần ý nghĩa, ý định muốn tiếp tục cuộc sống. 

Vậy làm thế nào phòng ngừa và ngăn chặn trường hợp đó xảy ra với các bạn trẻ ngày nay? Điều này đã được chuyên gia Sơn Ca chia sẻ rất cụ thể trong phần tiếp theo. 

Giải pháp và cách phòng ngừa

Chuyên gia Nguyễn Thị Sơn Ca cho rằng cách khắc phục chứng rối loạn nhân cách ái kỷ rất cần có sự hỗ trợ từ gia đình, môi trường giáo dục và chuyên gia tâm lý:

1. Công nhận đúng về con 

Không khen ngợi hoặc chỉ trích quá mức, thay vào đó, hãy biết công nhận đúng về những hành vi của con, để con có cơ hội được thể hiện bản thân, bộc lộ tài năng của chính mình. Dù những cách thể hiện ấy là đúng đắn hay không, vẫn hãy tạo điều kiện cho trẻ được là chính mình trước tiên. 

Chuyên gia Sơn Ca đã chia sẻ một nguyên tắc rất hữu hiệu dành cho các bậc phụ huynh trong việc làm sao để có thể công nhận hành vi của con một cách đúng đắn nhất – Nguyên tắc Bánh mì kẹp thịt. 

Lớp vỏ giòn bên ngoài đầu tiên: Chúng ta cần công nhận những mặt đúng đắn, điểm tốt trong hành vi của con trẻ trước khi đưa ra lời bình luận, phán xét hay chê bai những điểm chưa tốt, sai lầm của con. 

Lớp thịt mềm mại bên trong: Sau khi qua lớp vỏ bánh mì có vẻ cứng rắn bên ngoài bằng những lời công nhận, tán dương đúng mực, chúng ta mới bắt đầu nhẹ nhàng khuyên bảo và điều chỉnh hành vi của con bằng cách chỉ ra những chỗ chưa được hoàn hảo, cần phải điều chỉnh để giúp con tốt hơn. 

Lớp vỏ giòn cuối cùng bên ngoài: Đây là lớp kết lại vấn đề đã nói, đồng thời động viên, khích lệ con có thể thực hiện tốt hơn trong lần tới. 

Với phương pháp chiếc bánh mì kẹp thịt này, các bậc phụ huynh sẽ dễ dàng hơn trong việc đồng hành cùng con phát triển bản thân một cách tự tin, biết mình cần gì và làm gì để tốt hơn mỗi ngày. 

Hành vi của con không phải con người con. Chúng ta nên tách biệt những hành vi của các con, dù sai, dù đúng cũng không đồng nhất với con người, bản chất của con là như vậy. Xác định như vậy để trong quá trình nuôi dạy trẻ, chúng ta chỉ dừng lại ở việc khen chê đúng hành vi của trẻ, không chê bai hay tôn vinh quá đứa trẻ ấy, giúp trẻ có cơ hội để phát triển, hoàn thiện hơn trong tương lai.

2. Hạn chế áp lực thành tích, tập trung vào quá trình hơn là kết quả.

 Theo Chuyên gia Sơn Ca chia sẻ, cha mẹ không nên đặt nặng áp lực thành tích lên con trẻ, thay vào đó hãy nhìn vào quá trình nỗ lực của con, cách con ứng xử và học được bài học gì trong chặng đường đã đi. 

3. Tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên môn

Cuối cùng, Chuyên gia gửi lời khuyên rằng: Nếu thấy các con đã xuất hiện dấu hiệu của rối loạn nhân cách ái kỷ trong một thời gian dài mà chưa có biện pháp ngăn ngừa hoặc đang trong trạng thái phân vân, các cha mẹ nên tìm tới những nơi có chuyên môn để được giúp đỡ kịp thời. 

Một trong số những biện pháp giúp con vượt qua triệu chứng này là nhờ sự can thiệp từ phía chuyên gia tâm lý để giúp cho con và phụ huynh sẽ tìm ra được những phương pháp đồng hành một cách đúng đắn và hiệu quả nhất. Bởi việc điều trị và hỗ trợ các vấn đề tâm lý nói chung, rối loạn ái kỷ nói riêng là một quá trình dài. 

Rối loạn nhân cách ái kỷ có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Chuyên gia Nguyễn Thị Sơn Ca nhấn mạnh rằng việc giáo dục đúng cách và hỗ trợ tâm lý từ sớm sẽ giúp trẻ phát triển một nhân cách lành mạnh, tự tin mà không rơi vào trạng thái ái kỷ.

Nếu bạn hoặc người thân có dấu hiệu của rối loạn nhân cách ái kỷ, đừng ngần ngại tìm đến chuyên gia tâm lý để được hỗ trợ và điều trị kịp thời.

Có thể bạn quan tâm:

Loại bỏ thói quen trì hoãn cùng chuyên gia Nguyễn Thị Sơn Ca

5 bước chuyển hóa vấn đề tiêu cực thành kim cương | chuyên gia Nguyễn Thị Sơn Ca

Chuyên gia tâm lý trị liệu Nguyễn Thị Sơn Ca: Kết nối thân tâm – Nâng tầm cuộc sống