Hội chứng cai rượu: Dấu hiệu nhận biết và điều trị

Hội chứng cai rượu được đặc trưng bằng các trạng thái mê sảng, lo lắng, run rẩy, thậm chí xuất hiện cả các ảo thanh, ảo giác sau khi một người ngưng hoặc giảm lượng rượu đột ngột, trong khi trước đó tiêu thụ lượng cao trong một thời gian dài. Trong một số trường hợp, người bệnh có thể phải nhập viện và điều trị nội trú để kiểm soát được các hành vi nguy hiểm khi tinh thần không tỉnh táo.

Hội chứng cai rượu là gì?

Hội chứng cai rượu có tên quốc tế là Alcohol Withdrawal Syndrome (AWS) là thuật ngữ dùng để miêu tả những triệu chứng bất thường xuất hiện trên những người ngưng hoặc giảm lượng tiêu thụ rượu đột ngột trong khi trước đó nghiện rượu nặng trong thời gian dài. Các triệu chứng này được biểu hiện trên cả thể chất lẫn tinh thần, thậm chí có thể nguy hiểm đến cả tính mạng nếu không kiểm soát kịp thời.

Theo các chuyên gia, ở người nghiện rượu lâu ngày sẽ làm suy giảm dần chức năng của hệ thần kinh (do đó cả khi uống rượu hoặc không được uống rượu họ rơi vào trạng thái thiếu tỉnh táo, dễ kích động). Việc uống rượu đã trở thành thói quen hằng ngày và dường như họ phụ thuộc hoàn toàn vào loại thức uống này. Những người mắc hội chứng cai rượu thường là người cai rượu nhưng không có kế hoạch, chuyên môn phù hợp nên mới khiến cơ thể và thần kinh không thích ứng kịp với các thay đổi quá lớn này.

Cần chú ý rằng Alcohol Withdrawal Syndrome (AWS)  không phải với loạn thần do nhiễm độc rượu cấp tính dù có một vài triệu chứng khá tương tự nhau. AWS là do bỏ rượu đột ngột trong khi loạn thần do rượu lại là trạng thái nhiễm độc thần kinh sau một thời gian dài sử dụng rượu quá mức. Hội chứng cai rượu còn là nguyên nhân khiến nhiều người cảm thấy nhụt chí khi bỏ rượu, khiến họ tự cho rằng rượu là “thuốc bổ” với bản thân.

Tất nhiên hội chứng cai rượu sẽ có xu hướng gặp nhiều ở nam giới, đặc biệt lại xuất hiện nhiều hơn ở nhóm người có kinh tế thấp, tài chính khó khăn do họ thường xuyên phải sử dụng các loại rượu kém chất lượng, rượu không tinh khiết, nồng độ aldehyde cao, thậm chí chứa cả chứa cả methanol. Chính do đó các triệu chứng về thể chất cũng có thể xuất phát cùng lúc khiến người bệnh rơi vào nguy kịch.

Triệu chứng cai rượu

Các triệu chứng cai rượu xuất hiện rất đa dạng trên cả mặt tinh thần lẫn thể chất với mức độ khác nhau. Các biểu hiện đầu tiên có thể xuất hiện trong khoảng 6- 24 tiếng tính từ thời điểm ngưng uống rượu. Triệu chứng có thể kéo dài đến vài ngày với mức độ nặng dần trong 3 ngày đầu và có thể nhẹ hơn trong 48 – 96 giờ tiếp theo. Tuy nhiên nếu không được cấp cứu kịp thời cũng có thể xuất hiện rất nhiều triệu chứng nguy kịch khác.

Các biểu hiện thường xuất hiện trong khoảng 6 – 36 giờ tính thời thời điểm uống rượu cuối cùng như sau ( Thường có ít nhất 2 triệu chứng).

• Lo lắng quá mức
• Run rẩy, đi đứng loạng choạng không vững
• Đau đầu
• Chán ăn, không muốn ăn, ăn uống không ngon
• Vã mồ hôi
• Mất ngủ, khó ngủ, ngủ dễ gặp ác mộng
• Tim đập nhanh lên tới 100 nhịp/ phút, huyết áp tăng 180-200mmHg hoặc cũng có thể giảm bất thường
• Rối loạn tiêu hóa, ăn uống không tiêu, nôn hết thức ăn (trừ rượu)
• Tinh thần vẫn ổn định
• Thèm rượu mãnh liệt, tất cả mọi suy nghĩ chỉ tập trung đến rượu

Biểu hiện co giật trong 6 – 48 giờ cai rượu

• Xuất hiện cơn co giật cục bộ hoặc toàn thể
• Cơn co giật kiểu động kinh cực kỳ nguy hiểm tuy nhiên khá hiếm gặp

Các biểu hiện ảo giác do rượu xuất hiện sau 12 – 48 giờ cai rượu

• Hoang tưởng và ảo giác: có đến 85% bệnh nhân gặp các triệu chứng này khiến tinh thần của họ luôn trong trạng thái kích động, mất bình tĩnh, hung hăng không thể kiểm soát. Chẳng hạn họ có thể nghe thấy những âm thanh xúi giục, nhìn thấy ma quỷ, nhìn thấy có người đang tấn công hoặc hãm hại mình.
• Xúc giác bất thường: có cảm giác ngứa, rát hoặc tê khiến họ gãi khắp người nhưng không tìm được nguyên nhân chính xác
• Sảng rượu: là một trong những biểu hiện nguy hiểm của hội chứng cai rượu, thậm chí nếu không được cấp cứu kịp thời có thể dẫn đến tử vong với tỉ lệ khá cao, 2- 10%.
• Sốt cao: thân nhiệt tăng vọt, toàn thân nóng ran cũng là yếu tố khiến nhiều người rơi vào mê sảng, co giật nếu không được cấp cứu kịp thời.

Nếu có hướng kiểm soát kịp thời, các biểu hiện của hội chứng cai rượu có thể giảm dần sau đó, người bệnh dần ổn hơn. Tuy nhiên một số bệnh nhân tự ý cai rượu ( đặc biệt ở những người nghiện rượu nặng, thường xuyên sử dụng rượu với liều lượng cao trong một thời gian dài trước đó) thường không vượt qua được các triệu chứng ban đầu và họ tìm lại rượu để đáp ứng được các ham muốn của mình.

Cai nghiện rượu cũng giống như cai nghiện ma túy, không có rượu khiến họ vật vã, trở nên thất thần, vô hồn, không đủ tỉnh táo để làm một việc gì khác để quên đi cơn thèm rượu của bản thân. Nếu không có đủ ý chí và quyết tâm cũng như một chương trình cai nghiện khoa học thì việc tái nghiện là điều tất yếu.

Nguyên nhân hội chứng cai rượu

Theo các chuyên gia, người nghiện rượu sẽ khiến cho hệ thống thần kinh bị suy yếu, đặc biệt đặc biệt làm suy giảm hoặc mất chứng năng của chất ức chế thần kinh Gamma aminobutyric acid (GABA). Khi GABA giảm cũng làm dẫn truyền thần kinh glutamate, adrenaline, noradrenaline… Khi ngừng hoặc giảm uống rượu cơ thể không kịp thích nghi và làm ức chế receptor NMDA nên kết quả là hàng loạt triệu chứng của hội chứng cai rượu xảy ra.

Một nguyên nhân khác cũng  có liên quan đến sự tăng dẫn truyền dopaminergic – một yếu tố gây hoang tưởng và làm giảm các hoạt động quá ngưỡng. Hoạt động của trục dưới đồi – tuyến yên – thượng thận giảm cũng làm tăng tiết cortisol,… gây căng thẳng và các phản ứng quá khích khác.

Các chuyên gia cũng cho rằng rượu là một loại thức uống có hại cho não bộ và khiến nhiễu loạn quá trình gửi tín hiệu của  các dây thần kinh. Dần dần khi một người uống rượu quá nhiều thì hệ thống dây thần kinh trung ương sẽ phải điều chỉnh lại dựa theo sự tác động của rượu để cho não bộ có thể tỉnh táo hơn và các dây thần kinh cũng có thể làm tốt nhiệm vụ truyền thông tin. Tuy nhiên nếu lượng rượu này đột ngột sẽ khiến não bộ không kịp điều chỉnh mà vẫn trong trạng thái phấn khích nên xuất hiện các dấu hiệu của triệu chứng cai rượu.

Với những người nghiện rượu không quá nặng thì các triệu chứng cũng không quá nghiêm trọng và cũng giảm thiểu nhanh chóng. Tuy nhiên với những người nghiện rượu nặng và đã kéo dài trong thời gian dài thì mức độ của hội chứng cai rượu sẽ gây ra rất nhiều triệu chứng nặng do mất điều hòa của hệ GABA.

Mức độ nguy hiểm của hội chứng cai rượu

Thực tế những người mắc hội chứng cai rượu đều là những người đã nghiện rượu lâu ngày, họ bỏ rượu đột ngột vì một lý do nào đó nhưng không hề có kế hoạch.Thường một người cai rượu đột ngột khi họ mắc các vấn đề sức khỏe cần phải ngừng việc uống rượu ngay lập tức hoặc có một sự cố nào đó kích động các quyết tâm bỏ rượu. Thống kê cho thấy chỉ khoảng 5% người tự ý cai rượu.

Rượu có chứa chất ethanol (C2H5OH) gây nghiện, tuy không nguy hiểm như ma túy nhưng việc đột ngột loại bỏ nó ra khỏi chế độ sống hằng ngày chắc chắn sẽ gây ra một số vấn đề trên cả mặt tinh thần lẫn thể chất.thậm chí có thể gây nguy hiểm cho cả tính mạng người đó. Cụ thể

• Tăng nguy cơ gặp các vấn đề viêm phổi, bệnh cơ tim, rối loạn nhịp tim nếu không được kiểm soát các triệu chứng nhanh chóng
• Trong trạng thái hoang tưởng và ảo giác có thể xuất hiện các hành vi kích động gây hại cho bản thân và những người xung quanh
• Tỷ lệ tử vong lên tới 2 – 10% thường gặp ở những người nghiện rượu nặng trong thời gian dài
• Tăng nguy cơ gặp các vấn đề về tâm lý – tâm thần, kể cả sau khi đã điều trị khỏi
• Giảm tỷ lệ cai nghiện rượu thành công ở rất nhiều người

Thực tế ở những người nghiện rượu cũng đã gặp rất nhiều vấn đề về thể chất và tinh thần. Họ thường gặp các bệnh xơ gan, ung thư gan, bệnh thận, loét dạ dày, đau đầu.. Tinh thần của họ cũng dễ dàng kích động và có các hành vi bốc đồng hơn nếu không được uống rượu. Do đó hội chứng cai rượu càng làm trầm trọng hơn mức độ nghiệm trọng của các vấn đề này và khiến sức khỏe ngày càng xuống dốc hơn.

Tìm hiểu thêm: Phỏng vấn tạo động lực là gì? Ứng dụng trong trị liệu tâm lý

Hướng điều trị hội chứng cai rượu

Tùy mức độ của hội chứng cai rượu mà mỗi bệnh nhân sẽ có hướng điều trị khác nhau. Thường bác sĩ cần nắm bắt rõ trạng thái nghiện rượu của bệnh nhân thông qua một số câu hỏi đồng thời làm xét nghiệm kiểm tra độc tố, Rối loạn điện giải, đường huyết.. từ đó mới đưa ra kết quả chẩn đoán và hướng điều trị cuối cùng.

Với các bệnh nhân mắc hội chứng cai rượu nhẹ có thể được điều trị tại nhà, tuy nhiên cần đảm bảo được chế độ dinh dưỡng, nghỉ ngơi để phục hồi, tuy nhiên với những bệnh nhân có các dấu hiệu nặng có thể được yêu cầu điều trị nội trú tại các chuyên khoa tâm thần để kiểm soát được trong các trạng thái kích động.

Điều trị khẩn cấp

Điều trị khẩn cấp cho bệnh nhân hội chứng cai rượu là giai đoạn cực kỳ quan trọng để hạn chế các biến chứng nguy hiểm khác có thể xuất hiện. Các biện pháp cần thực hiện khẩn cấp ngay lúc này gồm

• Theo dõi các triệu chứng tại nhà
• Nếu người bệnh có dấu hiệu không tỉnh táo, hãy nhanh chóng liên hệ với bác sĩ
• Khuyến khích bệnh nhân uống nhiều nước để cân bằng chất điện giải
• Có thể cho bệnh nhân uống một chút rượu để giảm các triệu chứng thiếu rượu nghiêm trong, tuy nhiên chỉ áp dụng cho các ca nặng đồng thời cần có sự kiểm soát của các bác sĩ hay chuyên gia, không được tự ý thực hiện tạo nhà
• Theo dõi điện giải hằng ngày
• Bổ sung đầy đủ dinh dưỡng thông qua việc sử dụng các loại vitamin bổ sung hay chế độ ăn uống. Trong đó nên ưu tiên chế độ ăn lành mạnh, các món dễ tiêu như rau xanh, trái cây, cháo súp..
• Nhập viện nhanh chóng nếu có các triệu chứng nghiêm trọng hơn

Điều trị rối loạn tâm thần

Hầu hết các bệnh nhân đều được chỉ định dùng thuốc để kiểm soát trạng thái rối loạn tâm thần, hạn chế các hành vi bốc đồng bộc phát có thể gây nguy hiểm cho những người xung quanh. Tùy mức độ và tình trạng mà bệnh nhân hội chứng cai rượu được chỉ định các loại thuốc khác nhau với liều lượng khác nhau.

Cụ thể, những loại thuốc được sử dụng phổ biến bao gồm

• Nhóm Benzodiazepin (diazepam, chlordiazepoxide và lorazepam): được dùng để chống co giật, mê sảng, hạn chế nguy cơ kích động tâm thần và có thể phải dùng với liều cao. Thông thường có thể chỉ định dùng 20mg Diazepam /1-2h đầu tiên để ổn định tinh thần bệnh nhân, sau đó giảm còn 5 – 10mg Diazepam trong 4 – 6h với 1-3 ngày tiếp theo và giảm tiếp trong 4 – 7 tiếp theo. Người có dấu hiệu co giật hay sảng rượu cũng có thể được chỉ định tiêm benzodiazepine qua đường tĩnh mạch để hấp thụ và kiểm soát tình trạng nhanh chóng hơn.
• Nhóm Phenytoin:  thường chỉ định cho các bệnh nhân có cơn cơn giật liên tục hoặc co giật cục bộ hoặc người có tiền sử từng bị chấn thương sọ não và động kinh. Tuy nhiên với các bệnh nhân của hội chứng cai rượu có trạng thái này không nên dùng an thần mà dùng oxazepam hoặc lorazepam thay thế để tránh nguy cơ làm tổn thương gan.
• Nhóm Thiamin: thường dùng để ngăn ngừa nguy cơ mắc hội chứng não Wernicke với liều dùng tối thiểu khoảng 1g/24h.
• Một số loại thuốc khác: Thuốc chẹn beta dùng cho người có tiền sử mắc bệnh mạch vành, thuốc  hạ huyết áp Clonidine nhằm cải thiện tình trạng tự chủ của bệnh nhân trong quá trình cai nghiện.
• Uống haloperidol hoặc carbamazepine trong trường hợp xuất hiện tình trạng co giật
• Bổ sung các nhóm vitamin B1, B6, B12 cho bệnh nhân hội chứng cai rượu cũng được đánh giá là rất cần thiết

Bên cạnh đó nếu các bệnh nhân có các triệu chứng nặng, có dấu hiệu các vấn đề tâm lý – tâm thần nghiêm trọng khác sẽ được chỉ định điều trú nội trú tại bệnh viện. Tại đây các bác sĩ và y tá sẽ hỗ trợ theo dõi các triệu chứng, kiểm soát được các hành vi kích động có thể gây hại cho bản thân hay những người xung quanh bệnh nhân đồng thời hỗ trợ quá trình cai rượu đạt kết quả tốt hơn.

Chăm sóc và phục hồi tâm lý

Thực tế việc nghiện rượu cũng có liên quan đến rất nhiều yếu tố, đồng thời cai rượu cũng chưa bao giờ là một quá trình dễ dàng. Nghiện rượu cũng nghiêm trọng không kém việc nghiện các chất kích thích khác nên cũng rất cần được chăm sóc, phụ hồi tâm lý, gia tăng khả năng đối diện với căng thẳng, củng cố lòng quyết tâm để vượt qua những cám dỗ này.

Nghiện rượu trong thời gian dài dễ làm gia tăng nguy cơ mắc các vấn đề tâm thần, tuy nhiên trong quá trình cai rượu những người này cũng có thể gặp phải các vấn đề như rối loạn lo âu, trầm cảm, rối loạn lưỡng cực. Các biện pháp chăm sóc cho người mắc hội chứng cai rượu vừa nhằm mục đích hỗ trợ quá tình cai rượu đạt kết quả tốt, hạn chế nguy cơ mắc các vấn đề tâm lý đồng thời ngăn ngừa tình trạng những người này có thể tái nghiện rượu.

Các biện pháp trị liệu nhận thức hành vi CBT, liệu pháp thư giãn, điều trị cá nhân hay điều trị nhóm đều mang đến cho bệnh nhân nhiều kết quả tích cực nếu đáp ứng tốt. Bệnh nhân dần nhìn nhận được các hành vi của bản thân là không phù hợp và đã gây tác động xấu đến sức khỏe như thế nào, từ đó dần điều chỉnh nhận thức, hành vi theo hướng đúng đắn và tích cực hơn.

Trị liệu tâm lý còn giúp nâng cao tinh thần cho bệnh nhân mắc hội chứng cai rượu để tạo động lực, quyết tâm giúp bệnh nhân sớm vượt qua giai đoạn khó khăn này, không bỏ cuộc giữa chừng. Thiền hay yoga cũng là các biện pháp giúp bệnh nhân duy trì trạng thái tinh thần ổn định, hạn chế các hành vi quá khích gây hại cho bản thân và những người xung quanh.

Một nhiệm vụ quan trọng khác mà các liệu pháp tâm lý có thể đem lại chính là phục hồi các kỹ năng xã hội, đặc biệt là kỹ năng giao tiếp, nâng cao nhận thức để người bệnh dần hòa nhập trở lại với cộng đồng. Các suy nghĩ tiêu cực trong mỗi người cũng có thể được giải tỏa bằng nhiều biện pháp tích cực chứ không cần phải tìm đến bia rượu như trước đây.

Nói chung, để bệnh nhân mắc hội chứng cai rượu có thể phục hồi hoàn toàn quan trọng nhất là cần có sự quyết tâm của mỗi người cùng sự giúp sức của gia đình. Tạo một không gian sống lành mạnh, duy trì thói quen luyện tập thể dục thể thao, ăn uống khoa học cũng có thể đem đến nhiều giá trị lâu dài cho mỗi người bệnh.

Hội chứng cai rượu có thể gây ra rất nhiều hệ lụy xấu cho sức khỏe nếu không được kiểm soát. Rượu không phải là một thức uống tốt nên mỗi người cần hạn chế tối đa. Bên cạnh đó, với những người đã nghiện rượu muốn cai rượu cần phải có chu trình giảm lại lượng rượu mỗi ngày kết hợp với chế độ sống lành mạnh, tránh việc chấm dứt đột ngột sẽ có thể gây ra rất nhiều hệ lụy không mong muốn cho sức khỏe.

Có thể bạn quan tâm:

• Hội chứng Rett: Nhận biết, nguyên nhân và hướng điều trị
• Trầm cảm thể thao – Mặt trái đằng sau những kỉ lục đỉnh cao
• Cười nhiều là dấu hiệu của bệnh gì? Có phải bệnh Tâm Thần?