Rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ: Dấu hiệu nhận biết và Điều trị

Rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ là tình trạng cực kỳ phổ biến, chiếm đến 80% trường hợp. Việc thiếu ngủ, khó ngủ có thể làm gia tăng mức độ cáu kỉnh, khó chịu, tức giận và gây khó khăn cho chính gia đình trong quá trình chăm sóc. Thiết lập thời gian biểu khoa học, khuyến khích trẻ vận động kết hợp các kỹ thuật giảm căng thẳng sẽ giúp trẻ tự kỷ dần ổn định giấc ngủ hằng ngày.

Rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ – nguyên nhân vì đâu?

Một thống kê trên thực tế cho thấy tình trạng rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ chiếm đến 80%, gấp 2 lần trẻ bình thường. Trẻ tự kỷ bẩm sinh thường rất khó chìm vào giấc ngủ, dễ tỉnh giấc, thời gian ngủ không đồng nhất, ngủ gián đoạn và thường ngủ rất ít. Điều này sẽ càng làm tăng mức độ bứt rứt, khó chịu, dễ cáu kỉnh vào ban ngày.

Các chuyên gia đã đưa ra những giả thuyết về những yếu tố làm tăng mức độ rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ bao gồm:

• Các vấn đề từ hormone melatonin: theo nghiên cứu, hormone melatonin là loại hormone có liên quan trực tiếp đến chu kỳ giấc ngủ. Hormone này được sản sinh từ tryptophan (axit amin) và sẽ tăng lên vào buổi tối để kích thích sự buồn ngủ, đồng thời giảm xuống vào ban ngày để tinh thần tỉnh táo hơn. Tuy nhiên với trẻ tự kỷ, nồng độ hormone melatonin lại có xu hướng tiết ra nhiều vào ban ngày, ít hơn vào ban đêm khiến trẻ không có cảm giác buồn ngủ.
• Rối loạn giác quan : một đặc điểm nổi bật ở trẻ tự kỷ chính là các giác quan cực kỳ nhạy cảm, đây cũng được cho là nguyên nhân khiến trẻ bị bị mất ngủ. Chẳng hạn như quá nhiều ánh sáng lọt vào phòng, tiếng ồn bên ngoài, mùi hương khó chịu.. Thậm chí chỉ một tiếng chó sủa, tiếng xe cộ đi qua dưới nhà cũng đủ làm trẻ khó chịu và trằn trọc suốt cả đêm.
• Rối loạn cảm xúc: một số chuyên gia cho rằng, rối loạn cảm xúc, cụ thể là sự căng thẳng, lo lắng, khó chịu cũng khiến trẻ khó ngủ hơn bình thường.
• Sự thay đổi môi trường xung quanh: trẻ tự kỷ thường rất khó thích nghi với những sự thay đổi mới, dù là nhỏ nhất. Do đó nếu có bất cứ sự khác thường nào như giường ngủ, không phải chiếc gối, chiếc nệm thường ngày, mùi hương trong phòng, đổi lịch sinh hoạt hay không có các đồ vật quen thuộc như gấu bông .. đều là các tác nhân khiến trẻ không ngủ được.
• Các vấn đề tiểu niệu: Rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ cũng được cho là có liên quan đến vấn đề tiểu niệu, cụ thể là trẻ bị thức giấc đi tiểu đêm, bàng quang đầy khiến con khó chịu, dần làm suy giảm chất lượng giấc ngủ.
• Các vấn đề về sức khỏe: Thống kê cho thấy trẻ tự kỷ rất dễ gặp các vấn về thể chất như viêm tai, hen suyễn.. và những điều này có thể khiến con khó ngủ. Mặt khác, các nhóm thuốc hỗ trợ điều trị cho tự kỷ cũng có thể chứa một số thành phần gây mất ngủ cho trẻ trong quá trình sử dụng.
• Các vấn đề trong giao tiếp: Trẻ tự kỷ thường gặp rất nhiều khó khăn khi giao tiếp, đôi khi giữa con và cha mẹ chưa thể có sự thấu hiểu nhu cầu của nhau. Chẳng hạn con không hiểu những yêu cầu của cha mẹ là lên giường đi ngủ hay nếu con thấy những người xung quanh chưa ngủ, trẻ cũng không ngủ theo.

Việc phát hiện sớm và chính xác nguyên nhân gây rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ đóng vai trò cực kỳ quan trọng với sức khỏe thể chất cũng như khía cạnh tinh thần của các con. Trẻ tự kỷ càng bị thiếu ngủ, thói quen ngủ không ổn định càng dễ cáu giận hơn, tiêu cực hơn, khó tham gia các hoạt động tương tác can thiệp phát triển ở hiện tại và tương lai.

Biểu hiện rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ

Rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ có các biểu hiện cực kỳ rõ ràng thông qua chu kỳ ngủ của con hằng ngày. Mỗi độ tuổi thường sẽ có nhu cầu ngủ khác nhau và có xu hướng giảm dần theo từng năm. Cụ thể:

• Trẻ từ 1 đến 3 tuổi cần ngủ từ 12 đến 14 tiếng/ ngày
• Trẻ trên 6 tuổi cần ngủ từ 10 đến 12 tiếng/ ngày
• Trẻ trên 12 tuổi cần ngủ đủ từ 10 đến 11 tiếng/ ngày
• Trẻ trên 16 tuổi cần ngủ từ 8 đến 8,5 tiếng/ ngày.

Với trẻ tự kỷ, nhu cầu và thời lượng ngủ của con cũng tương tự như vậy, có thể tăng/ giảm tùy từng trẻ. Trong đó thời gian ngủ chiếm nhiều nhất sẽ vào ban đêm. Lịch trình ngủ của con thường nằm trong một khung giờ nhất định, nếu có sự thay đổi thường xuyên, thời gian ngủ tăng/ giảm bất thường thì đó chính là biểu hiện rõ ràng của tình trạng rối loạn giấc ngủ.

Bên cạnh đó, một số biểu hiện bất thường khác do rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ bao gồm:

• Bồn chồn, bứt rứt, khó chịu khi đến giờ đi ngủ
• Dễ bị tỉnh giấc, ngủ gián đoạn và rất khó để vào giấc lại
• Khó khăn khi tự ngủ, có thể phải cần có sự hỗ trợ của ai đó, thậm chí là thuốc
• Có xu hướng thức giấc sớm vào buổi sáng
• Xuất hiện những hành động vô thức trong khi ngủ như lắc đầu, xoay người..
• Rơi vào trạng thái mệt mỏi, uể oải, buồn ngủ, không thể tập trung,  dễ cáu gắt vào ngày hôm sau do ngủ không đủ giấc

Rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ và những hậu quả

Rõ ràng có thể thấy ngay bản thân chúng ta, khi bị rối loạn giấc ngủ trong thời gian dài sẽ thấy sức khỏe tinh thần và thể chất đều bị xuống cấp. Trẻ tự kỷ rất đặc biệt nên tình trạng thiếu ngủ, ngủ không ngon giấc nếu kéo dài liên tục, không có hướng điều chỉnh sớm sẽ có thể gây ra rất nhiều hậu quả nghiêm trọng, nhất là trong khía cạnh cảm xúc, tinh thần.

Có thể thấy rõ nhất ở trẻ tự kỷ bị rối loạn giấc ngủ thường dễ trở nên cáu kỉnh, tức giận hơn với xung quanh. Trẻ có thể ném đồ đạc, bứt tóc, cào cấu tay nếu gặp phải một tình huống nào đó không vừa ý. Thiếu ngủ khiến não và cơ thể không được nạp đủ năng lượng nên càng làm trẻ thiếu tập trung hơn, không còn hào hứng hay kiên nhẫn trong bất cứ việc nào.

Các nghiên cứu cũng đã đưa ra các bằng chứng, rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ càng làm hạn chế về nhận thức, ngôn ngữ, khả năng tương tác với xung quanh. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả can thiệp hành vi cho trẻ tự kỷ bởi con chỉ thích làm theo ý mình, không giao tiếp hay kết nối với xung quanh, dù đó là cha mẹ hay thầy cô, bạn bè.

Mặt khác, chất lượng giấc ngủ suy giảm kéo dài cũng làm gia tăng nguy cơ mắc các bệnh lý về tim mạch, đái tháo đường, ADHD – rối loạn tăng động giảm chú ý ở trẻ tự kỷ. Các cơ quan khác trong cơ thể như hệ tiêu hóa, gan, hệ thần kinh cũng bị tác động rất nhiều qua quá trình trao đổi chất, phục hồi năng lượng không được thực hiện đầy đủ thông qua giấc ngủ.

Một vấn đề khác luôn song song với tình trạng rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ chính là sức khỏe thể chất và tinh thần của cha mẹ hay chính là những người chăm sóc cũng đi xuống rất nhiều. Bởi trẻ tự kỷ dù ở độ tuổi vị thành viên vẫn chưa hoàn toàn kiểm soát hay có đủ nhận thức về hành vi của bản thân, nếu gia đình không theo sát vô tình có thể xảy ra nhiều trường

Làm thế nào để chăm sóc giấc ngủ cho trẻ tự kỷ?

Phụ huynh sau khi theo dõi và ghi chép nhật ký giấc ngủ của trẻ tự kỷ nên trao đổi trực tiếp với bác sĩ và các chuyên gia để biết chính xác con có đang rơi vào rối loạn giấc ngủ không và nguyên nhân là gì. Bên cạnh thời lượng ngủ, gia đình cũng có gắng quan sát các biểu hiện trước/ sau/ trong khi ngủ, môi trường xung quanh để có thể xác định chính xác các yếu tố làm giảm chất lượng giấc ngủ của bé, từ đó đưa ta phương án giải quyết thích hợp nhất.

Để điều chỉnh lại thời gian ngủ sinh học phù hợp với trẻ tự kỷ đòi hỏi phụ huynh cần thực sự kiên trì bởi hành trình này sẽ không hề dễ dàng. Gia đình nên phối hợp trực tiếp với bác sĩ, chuyên gia, giáo viên chuyên về can thiệp cho trẻ tự kỷ để được hỗ trợ tốt nhất.

Điều chỉnh không gian phòng ngủ

Giác quan của trẻ tự kỷ rất đặc biệt nên để ổn định lại giấc ngủ cho các con, phụ huynh cần chú trọng đến không gian ngủ hằng ngày của con. Chính các chuyên gia cũng đã khuyến khích cha mẹ cần chú ý đến môi trường sinh hoạt, nghỉ ngơi nếu muốn con có những thay đổi tích cực về cảm xúc, tinh thần và thể chất trong đời sống hằng ngày.

Để cải thiện rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ , phụ huynh nên điều chỉnh không gian nghỉ ngơi cho trẻ như sau:

• Đảm bảo không gian phòng ngủ yên tĩnh, không có tiếng động lọt vào khi con đang ngủ, đặc biệt hạn chế tối đa tiếng ồn lớn từ máy móc hay đôi khi chỉ là tiếng nhạc từ điện thoại, TV phát ra với âm lượng nhỏ nhất
• Che rèm kín khi bé đang ngủ để tránh ánh sáng vô tình lọt vào khiến bé khó ngủ
• Điều chỉnh nhiệt độ với mức độ phù hợp để thân nhiệt của trẻ luôn ở trạng thái dễ chịu nhất
• Sử dụng các loại đèn với ánh sáng phù hợp, có thể dùng đèn ngủ dịu nhẹ nếu con đã quen với ánh sáng này
• Dọn dẹp phòng ốc sạch sẽ, không gây ra mùi khó chịu hay tự ý sử dụng nến thơm, xịt thơm cho phòng
• Đảm bảo sử dụng cùng loại chăn, ga, gấu bông quen thuộc với trẻ hằng ngày

Điều chỉnh thời gian sinh hoạt phù hợp

Trẻ tự kỷ luôn hoạt động theo một lịch trình, quy tắc nhất định. Việc vô tình hay hữu ý là lệch thời gian biểu của con sẽ vừa làm trẻ bứt rứt, vừa khó để quay lại lịch trình cũ. Tất nhiên mỗi độ tuổi sẽ có thời gian sinh hoạt, học tập, vui chơi nghỉ ngơi khác nhau nhưng sự thay đổi này cần diễn ra có kế hoạch, không nên thực hiện một cách đột ngột.

Xây dựng thói quen sinh hoạt lành mạnh chính là tiền đề quan trọng để điều chỉnh rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ. Chẳng hạn, tạo thói quen đi ngủ lúc 9h tối và thức dậy vào 7h sáng. Thời lượng ngủ vào ban ngày cũng cần cắt giảm kết hợp với việc vận động để tạo cảm giác trẻ buồn ngủ hơn vào buổi tối.

Để quy trình này có hiệu quả, chính gia đình cũng cần tham gia vào việc thực hành lối sống lành mạnh, ăn ngủ cùng giờ với bé. Phụ huynh cũng có thể tạo ra một số tín hiệu đặc trưng để con biết rằng đã đến thời gian ngủ, chẳng hạn tắt TV, đi đánh răng, uống nước ấm, lên giường và ngủ. Như thế chỉ cần thấy một thành viên nào đứng dậy đi đánh răng con có thể hiểu đã đến lúc đi ngủ và chủ động thực hiện theo.

Một vài hoạt động trước khi đi ngủ phụ huynh cũng có thể thực hiện để cải thiện rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ hiệu quả hơn rất nên thực hiện như matxa, xoa bóp tay chân; đọc truyện, tập yoga..

Vận động nhiều hơn

Nhiều phụ huynh thường cảm thấy bất an khi đưa con ra ngoài do không thể kiểm soát hết hành vi, cảm xúc của con, lo lắng con gặp nguy hiểm nên thường chỉ giữ con trong nhà. Tuy nhiên chính việc thiếu vận động cũng khiến trẻ chậm chạp hơn, thụ động hơn, kém hơn hẳn trong việc tương tác và nhận thức với thế giới xung quanh.

Rất nhiều nghiên cứu đã chứng minh rằng thói quen vận động có thể mang đến một chất lượng giấc ngủ tuyệt vời với tất cả mọi người, kể cả trẻ tự kỷ. Trẻ vận động vào ban ngày sẽ dễ đi sâu vào giấc ngủ hơn, ngủ ngon hơn. Mặt khác, thói quen vận động cũng góp phần làm tăng cường sức đề kháng, tăng chiều cao, tốt cho sự phát triển của não bộ.

Gia đình nên trực tiếp cùng con tham gia các hoạt động như bơi lội, chạy bộ, đạp xe, chơi thể thao đồng đội.. Phụ huynh cũng nên tạo điều kiện để trẻ tham gia các hoạt động vui chơi với các bạn bè đồng trang lứa để cải thiện khả năng tương tác, trò chuyện, giao tiếp với thế giới xung quanh.

Dành 15 -10p tập luyện thể dục dưới ánh nắng mặt trời tròn khoảng 7-9h sáng còn là một cách tăng hormone melatonin tự nhiên  – rất hữu ích với tình trạng rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ.

Sử dụng thuốc

Trên thực tế, việc dùng thuốc không phải là một lựa chọn hàng đầu bởi các thành phần thuốc có thể gây ra rất nhiều ảnh hưởng đến sức khỏe, tinh thần và thể chất của trẻ, thậm chí có thể khiến giấc ngủ của trẻ phụ thuộc vào thuốc. Mặc dù hầu hết các loại thuốc dùng trong rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ đều là thuốc bổ sung melatonin hoặc vitamin, tuy nhiên vẫn rất hạn chế.

Tuy nhiên trong trường hợp rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ đã kéo dài, bác sĩ vẫn cần xem xét chỉ định một số loại thuốc cần thiết để sớm điều chỉnh lại chu kỳ giấc ngủ sinh học, tránh các hệ lụy tiêu cực khác. Việc dùng thuốc tuyệt đối phải do bác sĩ có chuyên môn chỉ định, không được tự ý sử dụng với bất cứ loại thuốc hay thực phẩm chức năng nào.

Rối loạn giấc ngủ ở trẻ tự kỷ là tình trạng gặp phổ biến, tuy nhiên cần tìm hướng khắc phục càng sớm càng tốt. Phụ huynh có con mắc hội chứng tự kỷ nên sớm tìm đến sự hỗ trợ từ bác sĩ, chuyên gia, trường lớp về can thiệp cho trẻ VIP để được hỗ trợ tốt nhất, mang đến cho con ánh sáng hy vọng cho tương lai.

Có thể bạn quan tâm:

• Phương pháp ABA chữa tự kỷ có hiệu quả không? Cách ứng dụng
• Chữa tự kỷ bằng phương pháp tâm lý trị liệu có hiệu quả không?
• Hướng dẫn cách phân biệt chậm nói đơn thuần và chậm nói tự kỷ