Sang chấn tâm lý xuất hiện vào giai đoạn nào? Ai nào dễ mắc?

Sang chấn tâm lý là một trong các phản ứng tâm lý khá phổ biến đối với những từng phải trải qua một biến cố, sự kiện chấn thương nào đó trong quá khứ. Vậy cụ thể sang chấn tâm lý xuất hiện vào giai đoạn nào? Đối tượng nào dễ mắc bệnh nhất?

Sơ lược về tình trạng sang chấn tâm lý

Sang chấn tâm lý còn được gọi với tên khác là rối loạn stress sau sang chấn. Phản ứng tâm lý này sẽ xuất hiện khi một người phải chứng kiến hoặc trải qua các biến cố, sự kiện, hoạt động kinh hoàng gây tổn thương nặng nề về mặt tâm lý, cảm xúc. Người bệnh sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng về mặt cảm xúc, biến đổi cả về hành vì. Lâu dần sẽ gây cản trở nhiều đối với sức khỏe, công việc, đời sống sinh hoạt hàng ngày và nghề nghiệp của họ.

Dựa vào số liệu thống kê nhận thấy, hiện có từ 1 đến 3% dân số trên toàn thế giới đang rơi vào tình trạng sang chấn tâm lý, con số này đang ngày càng gia tăng đáng kể. Tình trạng này được chia thành 5 loại cụ thể theo phân loại của Elliot và Eisdorfer. Cụ thể là:

• Yếu tố sang chấn tự nhiên ngắn (brief naturalistic stressor)
• Yếu tố sang chấn kéo dài (chronic stressor)
• Yếu tố sang chấn thời gian giới hạn cấp thời (acute time-limited stressor)
• Chuỗi sự kiện sang chấn (stressful event sequence)
• Yếu tố sang chấn từ xa ( distant stressor)

Người bị sang chấn tâm lý sẽ đặc trưng bởi cảm giác sợ hãi, lo lắng, bất an về những thứ xảy ra xung quanh. Họ sẽ cảm thấy hoang mang, hoảng loạn, căng thẳng khi phải đối diện với những tình huống, hình ảnh gợi nhớ đến các sự kiện sang chấn trong quá khứ. Cụ thể một số dấu hiệu nhận biết của người bệnh như:

• Có cảm giác nghi ngờ, lo lắng và sợ hãi với mọi thứ xung quanh.
• Cơ thể luôn trong trạng thái mệt mỏi, suy nhược, thiếu sức sống, nhịp tim không ổn định.
• Bị rối loạn giấc ngủ, ngủ không sâu giấc, khó ngủ, thường xuyên mơ gặp ác mộng, đặc biệt là những kí ức xưa cũ, hay tỉnh giấc nhiều lần trong đêm.
• Dần không còn hứng thú hay đam mê với những hoạt động, sự kiện xảy ra xung quanh, thậm chí là những ham muốn về quan hệ tình dục.
• Có xu hướng sống tách biệt với xã hội, ngại giao tiếp, không muốn gặp gỡ hay trò chuyện với bất kì ai, ngay cả những người thân thiết.
• Xuất hiện các hành vi cưỡng chế, ám ảnh.
• Luôn cố gắng tránh né, chạy trốn khỏi những sự kiện có liên quan đến những hình ảnh gây sang chấn, tổn thương.
• Mất dần khả năng tập trung, suy giảm sự chú ý, trí nhớ kém, hay quên, lú lẫn.
• Khi phải đối diện hay chứng kiến các hình ảnh, sự kiện, đồ vật gợi nhớ sẽ trở nên hoảng loạn, tim đập nhanh, chân tay run rẩy, đổ nhiều mồ hôi,…
• Có xu hướng muốn lạm dụng bia rượu, hút thuốc, sử dụng các chất gây nghiện nhằm mục đích giải tỏa căng thẳng, áp lực.
• Suy nghĩ nhiều về cái chết và có những hành vi tự làm tổn thương hoặc tự sát để giải thoát cho bản thân.

Nếu đã từng trải qua các sự kiện gây tổn thương và nhận thấy bản thân có những triệu chứng nêu trên thì bạn cần nhanh chóng tiến hành thăm khám và điều trị thật sớm. Việc cố gắng che giấu và kéo dài tình trạng này sẽ gây ảnh hưởng rất nặng nề đối với sức khỏe tinh thần lẫn thể chất, đồng thời làm cản trở đến sinh hoạt và tương lai của chính bạn.

Sang chấn tâm lý xuất hiện vào giai đoạn nào? Đối tượng nào dễ mắc?

Nhiều người hay nghĩ rằng sang chấn tâm lý thường chỉ xuất hiện ở những người lính vừa trở về sau các cuộc chiến tranh tàn khốc và đẫm máu. Tuy nhiên trong thực tế cho thấy bất kì ai trong chúng ta đều có thể phải phải hội chứng này khi phải trải qua những biến cố gây tổn thương trong quá khứ. Các trường hợp gây tổn thương có thể xuất hiện bởi nhiều hình thức khác nhau. Nó có thể là hậu quả việc đột ngột mất đi một người thân, bị quấy rối tình dục, phá sản, bạo lực gia đình, thiên tai, bệnh tật,….Họ có thể là người trực tiếp chịu những tổn thương đó hoặc có thể là người chứng kiến những sự việc đau lòng.

Vậy cụ thể sang chấn tâm lý xuất hiện vào giai đoạn nào? Đây cũng là thắc mắc của rất nhiều người, đặc biệt là các đối tượng đã từng chứng kiến hoặc trải nghiệm các sự kiện làm ảnh hưởng đến tâm lý. Theo nghiên cứu của các chuyên gia sức khỏe tâm thần thì tình trạng sang chấn tâm lý sẽ xuất hiện sau khi một người gặp phải các sự kiện căng thẳng, khủng hoảng nghiêm trọng hoặc thường xuyên phải chứng kiến các hình ảnh gây căng thẳng kéo dài dai dẳng.

Một sự kiện chấn thương có thể khiến cho bạn rơi vào trạng thái sang chấn tâm lý nếu:

• Sự kiện đó xuất hiện trong thời thơ ấu
• Sự kiện đó liên tục xảy ra và kéo dài dai dẳng
• Sự kiện kinh hoàng xảy ra một cách đột ngột không thể dự đoán trước.
• Bản thân bạn không đủ khả năng hoặc trở nên bất lực trước việc ngăn chặn sự kiện đó.

Những sự kiện xảy ra sẽ có mối liên quan đến sự đe dọa về mặt sức khỏe tâm lý lẫn thể chất của con người, cụ thể:

• Cái chết của người thân hoặc sự ra đi đột ngột của những người thân thiết.
• Bị đổ vỡ trong tình yêu, ly hôn, gia đình không hạnh phúc.
• Thiên tai như sạt lở, động đất, sóng thần, lũ lụt, lốc xoáy,…
• Các vụ tai nạn trầm trọng, thảm khốc.
• Tình trạng bạo lực như bị lạm dụng tình dục, lạm dụng trẻ em, bạo hành gia đình, bạo lực học đường, sự kiện tự sát của người thân,….

Theo nhận định của các chuyên gia thì bất kì đối tượng nào cũng có nguy cơ cao rơi vào tình trạng sang chấn tâm lý, đặc biệt là trẻ em. Tuy nhiên, nguy cơ mắc bệnh cũng sẽ phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố khác nhau như tính cách, nhân cách, tiền sử sức khỏe tâm thần, mức độ căng thẳng của sự kiện chấn thương, lịch sử bệnh lý của gia đình, sự quan tâm và hỗ trợ từ phía xã hội,….Không phải ai từng trải qua biến cố, sự kiện chấn thương đều sẽ rơi vào tình trạng sang chấn tâm lý.

Xem thêm: Sang chấn tâm lý sau chiến tranh làm sao cải thiện?

Cách khắc phục tình trạng sang chấn tâm lý

Trong thực tế, những bệnh nhân bị sang chấn tâm lý vẫn có thể làm việc và sinh hoạt như bình thường cũng bởi không phải lúc nào các triệu chứng lo lắng, bất an cũng tồn tại. Thế nhưng người bệnh cũng sẽ gặp phải một số khó khăn, cản trở trong quá trình làm việc và lựa chọn nghề nghiệp, thậm chí họ cũng sẽ không thể kéo dài được việc làm của mình.

Nếu có thể sớm phát hiện được các triệu chứng của bệnh sang chấn tâm lý thì người bệnh có thể dễ dàng khắc phục bằng cách thay đổi lối sống tích cực và lạc quan hơn. Bên cạnh đó, các chuyên gia thường khuyến khích bệnh nhân áp dụng biện pháp trị liệu tâm lý để có thể kiểm soát và thay đổi tốt hành vi, cảm xúc, suy nghĩ của bản thân. Một số trường hợp bệnh nặng, các triệu chứng biểu hiện ở mức nghiêm trọng, người bệnh thường xuyên căng thẳng, mất ngủ, mệt mỏi, mơ gặp ác mộng thì sẽ được chỉ định sử dụng một số loại thuốc hỗ trợ phù hợp.

1. Tâm lý trị liệu

Thông thường, các trường hợp bị sang chấn tâm lý sẽ được khuyến khích áp dụng biện pháp trị liệu tâm lý. Bằng phương pháp này, người bệnh sẽ được trao đổi và trò chuyện trực tiếp với các chuyên gia về những vấn đề mà bản thân đang gặp phải. Nhờ vào các kỹ thuật chuyên môn của mình mà các nhà trị liệu cũng dần biết được nguồn gốc gây ra bệnh và giúp cho bệnh nhân nhìn nhận được rõ về những cảm xúc, suy nghĩ sai lệch của chính mình.

Các chuyên gia tâm lý sẽ lắng nghe và thấu hiểu những chia sẻ của người bệnh. Sau khi nắm được tình trạng bệnh của mỗi người, họ sẽ lựa chọn các liệu pháp điều trị thích hợp nhất. Phổ biến nhất là cách giúp cho bệnh nhân đối mặt với những sự kiện từng gây sang chấn trong quá khứ, hỗ trợ họ vượt qua được nỗi sợ của chính mình. Thông qua quá trình trị liệu, người bệnh sẽ dần thay đổi tốt về hành vi và cảm xúc của mình theo hướng tích cực hơn, giảm bớt các lo lắng và căng thẳng.

Ngoài ra, tâm lý trị liệu còn giúp cho người bệnh biết cách kiểm soát tốt cảm xúc và suy nghĩ của bản thân. Họ cũng sẽ học được cách xử lý tốt với những khó khăn trong cuộc sống và dần thích ứng tốt với nhịp sống bình thường. Tuy nhiên, để quá trình trị liệu tâm lý đạt được thành công như mong muốn đòi hỏi người bệnh phải thực sự cởi mở chia sẻ về vấn đề của bản thân cũng như nghiêm túc tuân thủ theo đúng hướng dẫn của chuyên gia.

2. Thay đổi lối sống tích cực hơn

Song song với việc trị liệu tâm lý thì người bệnh cũng cần nhanh chóng thay đổi lại lối sống và thói quen sinh hoạt hàng ngày của mình. Đồng thời bệnh nhân cũng nên cố gắng suy nghĩ và nhìn nhận vấn đề theo chiều hướng tích cực hơn để mau chóng đẩy lùi được những căng thẳng, áp lực trong quá khứ.

Sau đây là một số biện pháp mà người bệnh có thể áp dụng ngay tại nhà như:

• Đảm bảo giấc ngủ: Thông thường những người bệnh sang chấn tâm lý sẽ cảm thấy khó ngủ, ngủ không sâu giấc và hay nằm mơ thấy ác mộng, những hình ảnh gợi nhớ quá khứ. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến tinh thần mà còn là cho sức khỏe thể chất càng bị suy nhược. Do đó, bệnh nhân cần phải chú ý nâng cao chất lượng giấc ngủ của mình, đảm bảo ngủ đủ 7 đến 8 tiếng mỗi ngày và ngủ sâu giấc.
• Rèn luyện thói quen vận động thường xuyên: Tập luyện thể dục thể thao là một trong các thói quen bổ ích mà bất kể đối tượng nào cũng cần thực hiện. Việc rèn luyện thể dục mỗi ngày sẽ giúp cho sức đề kháng được tăng cao, sức khỏe thể chất và tinh thần cũng được đảm bảo. Do đó, người bệnh cần dành ra khoảng 20 đến 30 phút mỗi ngày để tập luyện các bài tập đơn giản như đi bộ, chạy bộ, đạp xe đạp, yoga, thiền định, bơi lội,…để giảm bớt căng thẳng và gia tăng sự hạnh phúc.
• Xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh: Việc có thể bổ sung đầy đủ dinh dưỡng cho cơ thể cũng đóng vai trò rất quan trọng đối với quá trình cải thiện tình trạng sang chấn tâm lý. Người bệnh nên chú ý lựa chọn những loại thực phẩm dinh dưỡng có tác dụng giảm stress, căng thẳng. Đồng thời hạn chế những món ăn cay nóng, nhiều dầu mỡ, không sử dụng quá nhiều các loại gia vị như đường, muối,…
• Tuyệt đối không được sử dụng rượu bia: Người bệnh nên tránh xa rượu bia, thuốc lá, các chất kích thích, chất gây nghiện nếu không muốn tình trạng bệnh càng trở nên nghiêm trọng. Thay vào đó bạn hãy uống nhiều nước mỗi ngày, có thể dùng các loại nước ép trái cây, hoa quả để bổ sung thêm dưỡng chất cho cơ thể.
• Học cách giữ bình tĩnh và cân bằng cảm xúc: Một số bài tập giúp bạn có thể giữ bình tĩnh tốt hơn như ngồi thiền, thái cực quyền, yoga,…Hoặc những lúc căng thẳng, hồi hộp, lo sợ bạn cũng có thể hít thở thật sâu để cân bằng lại cảm xúc của bản thân.
• Tìm kiếm những hoạt động thư giãn mới mẻ: Thay vì cứ chán nản, ủ rũ thì bạn nên tìm kiếm cho mình một hoạt động thư giãn dựa trên sở thích của bản thân. Việc có thể thực hiện một việc gì đó mới mẻ sẽ giúp cho bạn cảm thấy thoải mái và yêu đời hơn. Sau những giờ làm việc mệt mỏi hoặc những lúc cần thư giãn bạn có thể vẽ tranh, ca hát, đọc sách, nghe nhạc, nhảy múa, chăm sóc cây cảnh,….
• Chủ động chia sẻ, cởi mở với người thân, bạn bè: Để nhanh chóng thoát khỏi sang chấn tâm lý bạn nên cởi mở chia sẻ và tâm sự về những vấn đề mà bản thân đang gặp phải. Lựa chọn trốn tránh không phải là cách hữu hiệu và lâu dài mà bạn có thể áp dụng. Các chuyên gia cho biết rằng, khi bạn có thể chia sẻ những khó khăn của chính mình sẽ giúp cho tâm trạng được tốt hơn. Đồng thời những người thân bên cạnh cũng sẽ hiểu và hỗ trợ bạn một cách hiệu quả.

Qua thông tin của bài viết này bạn đọc cũng đã biết được giai đoạn xuất hiện của sang chấn tâm lý và đối tượng dễ mắc bệnh. Ngay khi nhận thấy các dấu hiệu nhận biết của bệnh bạn cần nhanh chóng tiến hành thăm khám và điều trị trực tiếp với chuyên gia để hạn chế các ảnh hưởng đối với sức khỏe, đời sống hiện tại.

Tham khảo thêm:

• Sang chấn tâm lý ở trẻ: Nguyên nhân, dấu hiệu và hướng điều trị
• Sang chấn tâm lý sau tai nạn và cách vượt qua
• Cách thoát khỏi sang chấn tâm lý đơn giản bạn nên thử