Sang chấn tâm lý là gì? Nguyên nhân, biểu hiện và cách chữa trị

Sang chấn tâm lý là hệ quả của việc phải trải qua các sự kiện, tình huống gây căng thẳng, ám ảnh hoặc đe dọa đến cuộc sống, tính mạng của con người. Khi một người phải đối diện với sự quá tải của cảm xúc lẫn thể chất sẽ để lại nhiều ảnh hưởng đối với các khía cạnh như tinh thần, cảm xúc, nhận thức, suy nghĩ, tâm lý,….

Sang chấn tâm lý
Sang chấn tâm lý là hệ quả của việc phải trải qua các sự kiện, tình huống gây căng thẳng kéo dài

Sang chấn tâm lý là gì?

Sang chấn tâm lý hay còn được gọi với tên khác là rối loạn stress sau sang chấn. Sang chấn là từ được dịch bởi từ “trauma” có nguồn gốc từ chữ “traûma” có trong tiếng Hy Lạp cổ. Từ này thường được sử dụng để nói về sự thiệt hại hay tổn thương đã từng xảy ra trong quá khứ. Hiểu theo một cách đơn giản thì tình trạng sang chấn tâm lý chính là những nỗi ám ảnh về những sự kiện, kí ức được cho là nặng nề và không thể thoát ra được.

Những sự kiện trong quá khứ có thể gây tổn thương hoặc ám ảnh dữ dội đối với tinh thần lẫn thể xác của người bệnh. Đây là kết quả do các sự kiện, tình huống gây khó khăn, căng thẳng khiến cho người bệnh bị mất dần niềm tin và sự an toàn. Điều này gây ảnh hưởng tiêu cực đối với chất lượng cuộc sống, cảm xúc, đời sống tình cảm,…Các sang chấn có thể được tích lũy trong nhiều năm liên tiếp, có một số trường hợp sẽ duy trì và kéo dài từ thời thơ bé cho đến khi trưởng thành hoặc thậm chí là cả cuộc đời.

Khi người bệnh phải đối diện với những yếu tố sang chấn họ sẽ trở nên hoảng sợ, lo lắng, bất an và có cảm giác như đang trở lại quá khứ. Ví dụ như những người đã từng bị tai nạn xe, họ sẽ cảm thấy lo lắng và muốn tránh né khi gặp phải những chiếc xe tương tự đã gây tai nạn cho mình. Mặt khác, đôi lúc những người mắc phải tình trạng sang chấn tâm lý không trải nghiệm thực tế mà họ là người nhìn thấy, chứng kiến tai nạn, chiến tranh, bạo lực,….

Sang chấn tâm lý
Sang chấn tâm lý chính là những nỗi ám ảnh về những sự kiện, kí ức được cho là nặng nề và không thể thoát ra được.

Dựa vào sự phân loại của Elliot và Eisdorfer thì tình trạng sang chấn tâm lý sẽ được chia thành 5 loại như sau:

  • Yếu tố sang chấn tự nhiên ngắn (brief naturalistic stressor) sẽ có liên quan đến một số các thách thức hay tác động tự nhiên một cách ngắn hạn, ví dụ như thi cử không thành công, rớt đại học,….
  • Yếu tố sang chấn thời gian giới hạn cấp thời (acute time-limited stressor) loại sang chấn này sẽ liên quan đến một số thực nghiệm như phát biểu, diễn thuyết, nói chuyện trước nơi đông người.
  • Yếu tố sang chấn từ xa ( distant stressor) thường sẽ xuất hiện sớm ngày từ thời thơ ấu và duy trì mãi trong tâm trí cho đến lúc trưởng thành. Điều này khiến cho nhận thức của họ có sự thay đổi, cảm xúc cũng sẽ bị tác động khi hồi tưởng về chúng. Chẳng hạn như từng bị lạm dụng tình dục, bạo lực gia đình, đánh đập, bắt cóc,…
  • Yếu tố sang chấn kéo dài (chronic stressor) các trải nghiệm, sự kiện sang chấn khiến cho người bệnh phải dần thay đổi về đời sống, nhận thức và hình thành lại vị trí mới trong cuộc sống của mình. Ngoài ra, bản thân người bệnh cũng không thể xác định được cụ thể khi nào các thách thức đó sẽ biến mất. Ví dụ như tai nạn xe, bị bệnh phải nằm liệt giường,…
  • Chuỗi sự kiện sang chấn (stressful event sequence) thường sẽ có một vấn đề trọng tâm và kèm theo nhiều sự kiện có liên quan. Ví dụ như thiên tai, lũ lụt, sạt lở khiến cho người bệnh bị mất người thân, mát tài sản, sống trong nghèo khó.

Sang chấn tâm lý có thể khởi phát và xảy ra đối với bất kì đối tượng và lứa tuổi nào. Tuy vậy theo số liệu thống kê nhận thấy tỉ lệ mắc bệnh sẽ cao hơn đối với những người trưởng thành trẻ tuổi. Hiện nay, tình trạng này chiếm từ 1 đến 3% dân số chung toàn thế giới.

Nguyên nhân gây sang chấn tâm lý

Sang chấn tâm lý thường sẽ xuất phát từ các sự kiện căng thẳng, gây ám ảnh, stress kéo dài trong cuộc sống khiến người bệnh cảm thấy lo lắng và bất an. Tùy vào khả năng chịu đựng của mỗi người mà các sự kiện tác động có thể ở nhiều mức độ khác nhau. Chẳng hạn như có những người đã từng gặp tai nạn xe nghiêm trọng nhưng vẫn có thể tiếp tục điều khiển phương pháp đó một cách bình thường nhưng cũng có những người tâm lý yếu thì trở nên ám ảnh và sợ sệt.

Sang chấn tâm lý
Sang chấn có thể được tích lũy trong nhiều năm liên tiếp, một số trường hợp sẽ duy trì và kéo dài từ thời thơ bé

Một số sự kiện chấn thương có thể gây sang chấn tâm lý

  • Những sự kiện liên tục xảy ra
  • Sự kiện đã từng xuất hiện trong những năm thời thơ ấu
  • Sự kiện xuất hiện một cách bất ngờ không thể đoán trước được.
  • Sự kiện có liên quan đến các hành vi tàn ác dữ dội.
  • Không có khả năng ngăn chặn các sự kiện xảy ra.

Nhìn chung, các sự kiện đều có liên quan đến những mối đe dọa đến sức khỏe thể chất lẫn tinh thần của đối tượng. Những sự kiện chấn thương tiềm tàng có thể ảnh hưởng và đe dọa đến cả tính mạng của con người, cuộc sống của chính họ hoặc những người thân bên cạnh cũng bị tác động tiêu cực. Các sự kiện này có thể ít gây ảnh hưởng đến một cá nhân nhưng có khả năng làm tổn thương, đau khổ đối với một người khác.

Những tác động của sự kiện chấn thương có thể liên quan đến sức khỏe thể chất hoặc tinh thần của con người. Chẳng hạn như các tình huống như:

  • Bạo lực, lạm dụng trẻ em, bị cưỡng hiếp, người thân tự sát.
  • Thiên tai như động đất, lũ lụt, sạt lở, hỏa hoạn, bão, lốc xoáy,….
  • Các hành vi bạo lực như khủng bố, chiến tranh, cướp có vũ trang,…
  • Các vụ tai nạn nghiêm trọng như tai nạn xe, tai nạn lao động,…

Bên cạnh đó, các chuyên gia cho biết rằng, hầu hết các chấn thương tâm lý đều xuất phát từ sự căng thẳng, stress kéo dài. Việc thường xuyên rơi vào trạng thái căng thẳng, lo lắng sẽ khiến cho sức khỏe tâm thần bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Nếu không thể kịp thời giải quyết sẽ làm gia tăng nguy cơ mắc phải các rối loạn chức năng sinh lý như tăng huyết áp, ức chế hệ thống miễn dịch.

ads chuyên gia tâm lý bùi thị hải yến tư vấn ngay

Một số yếu tố có thể làm tổn thương tâm lý tiềm ẩn như:

  • Phẫu thuật
  • Sự ra đi của những người thân yêu
  • Tan vỡ trong tình yêu, hôn nhân, xảy ra mâu thuẫn, xung đột với những người thân thiết.
  • Bị chấn thương do hoạt động thể thao và không thể vận động tốt như bình thường.
  • Được chẩn đoán mắc phải các chứng bệnh nguy hiểm và đe dọa đến tính mạng.

Biểu hiện của sang chấn tâm lý

Những người bị sang chấn tâm lý thường sẽ có các biểu hiện đặc trưng như sợ hãi, lo âu, căng thẳng khi chứng kiến hoặc liên tưởng đến các sự việc gây sang chấn trước đó. Người bệnh sẽ trở nên nhạy cảm với những thứ xung quanh, đặc biệt là các tình huống, sự vật, hình ảnh có liên quan đến các sự kiện ám ảnh trong quá khứ. Bản chất của những chấn thương trong tâm lý đó chính là sự kéo dài dai dẳng với sự gia tăng mức độ càng trầm trọng hơn.

Sang chấn tâm lý
Người bị sang chấn tâm lý sẽ hay lo lắng, căng thẳng khi đối diện với tình huống gây sang chấn trước đó

Các biểu hiện thường gặp đối với những người bị sang chấn tâm lý như:

  • Luôn trong trạng thái lo lắng, bất an và nghi ngờ mọi thứ xung quanh.
  • Tìm cách tránh né các sự kiện, hoạt động có liên quan hoặc gợi nhớ các các tình huống, hình ảnh gây chấn thương tâm lý.
  • Có xu hướng sống tách biệt và muốn xa lánh với cuộc sống.
  • Thường xuyên khó ngủ, ngủ không sâu giấc, thức giấc nhiều lần trong đêm, hay mơ gặp ác mộng hoặc các kí ức xưa cũ.
  • Cơ thể luôn cảm thấy kiệt sức, mệt mỏi, tim đập không ổn định.
  • Nhạy cảm, rất dễ giật mình.
  • Giảm ham muốn tình dục, mất dần các hứng thú đối với những điều xung quanh.
  • Khi gặp những sự việc gây ám ảnh sẽ trở nên hoảng loạn, sợ hãi, tay chân run rẩy, ra nhiều mồ hôi, tim đập nhanh.
  • Giảm sự tập trung, có thể bị lú lẫn, hay quên.
  • Mất phương hướng, dễ bị nhầm lẫn
  • Có các hành vi cưỡng chế, ám ảnh
  • Cảnh giác một cách cao độ, luôn luôn có sự đề phòng trước những sự kiện có nguy cơ tiềm ẩn.
  • Có xu hướng muốn tìm đến bia rượu, thuốc lá, các chất gây nghiện, chất kích thích để giải tỏa bớt những nỗi lo lắng, căng thẳng.
  • Nếu nguyên nhân gây sang chấn tâm lý có liên quan đến các sự việc không thể ngăn chặn thì người bệnh sẽ có cảm giác tội lỗi, luôn tự trách móc bản thân.
  • Nếu các sang chấn tâm lý gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, đời sống thì người bệnh có xu hướng muốn tìm đến cái chết.

Hậu quả sau sang chấn tâm lý

Tình trạng sang chấn tâm lý sẽ khiến cho các kí ức tiêu cực cứ liên tục trỗi dậy và xâm lấn đến toàn bộ tâm trí của người bệnh. Họ sẽ phải rơi vào trạng thái ám ảnh, bất an, lo lắng. Sau các cơn sang chấn có thể để lại rất nhiều hậu quả nghiêm trọng. Cụ thể như:

  • Khó khăn trong việc tự kiểm soát bản thân: Người bệnh thường luôn trong trạng thái cảnh giác một cách quá mức, họ thường muốn rút lui về mặt xã hội, luôn nghi ngờ, dè dặt và có những cảm xúc bộc phát không thể tự kiềm chế.
  • Rối loạn cảm xúc: Sau các cơn sang chấn tâm lý, người bệnh sẽ có xu hướng muốn che giấu và trốn tránh cảm xúc, những sự kiện, hình ảnh gợi nhớ về quá khứ. Họ luôn cố gắng tỏ ra rằng bản thân đang rất bình thường vì thế họ luôn phải sống với những cảm xúc không thật.
  • Thụ động: Những đối tượng bị sang chấn tâm lý hầu như không muốn thực hiện bất kì công việc gì. Họ nghĩ rằng dù cho làm gì đi nữa cũng không thể chôn vùi được quá khứ và thay đổi được hiện tại.
  • Ám ảnh quá khứ: Người bệnh sẽ luôn sống cùng với những kí ức xưa cũ, họ không thể thoát ra được những ám ảnh và luôn tự giày vò bản thân.
  • Tâm thế bi quan: Những suy nghĩ tiêu cực luôn xuất hiện trong tâm trí của họ. Người bệnh luôn cho rằng bản thân phải sống trong sự cam chịu và phải tự chịu đựng tất cả mọi thứ. Bên cạnh đó, đôi lúc họ còn xuất hiện tâm lý không chấp nhận và muốn phủ nhận mọi thứ, cảm thấy bản thân không thể hoàn thành hoặc vượt qua được tình trạng này.

Bên cạnh đó, một vài nghiên cứu còn nhận thấy sang chấn tâm lý có thể làm biến đổi hệ thống nội tiết tố bên trong cơ thể và hệ thống thần kinh dựa vào các phản ứng tâm lý – thể lý. Các chuyên gia cho biết rằng, chấn thương tâm lý sẽ tác động trực tiếp đối với vùng não giữa làm suy giảm khả năng chi phối cảm xúc, tư duy logic và ghi nhớ.

Việc thường xuyên phải sống trong nỗi lo lắng, ám ảnh sẽ khiến cho chất lượng cuộc sống bị giảm sút đáng kể. Bệnh nhân sẽ rất khó tìm thấy hoặc cảm nhận trọn vẹn cảm giác hạnh phúc, vui vẻ. Ngoài ra, những người bị sang chấn tâm lý kéo dài sẽ bị hạn chế trong việc xây dựng và duy trì các mối quan hệ xã hội, gia đình. Không dừng lại ở đó, sang chấn tâm lý còn gây tác động lớn đối với quá trình học tập, lựa chọn nghề nghiệp và vấn đề tình cảm.

Cách chữa trị sang chấn tâm lý

Để xác định cụ thể về tình trạng bệnh cũng như mức độ sang chấn thì các bác sĩ chuyên khoa sẽ yêu cầu người bệnh thực hiện một số bài kiểm tra. Sau khi đã có được chẩn đoán chính xác thì mới bắt đầu đưa ra phác đồ điều trị phù hợp nhất cho từng đối tượng bệnh khác nhau. Thông thường, quá trình điều trị sang chấn tâm lý sẽ phải kiên trì trong một khoảng thời gian dài mới có thể đảm bảo loại bỏ được hết các ám ảnh và triệu chứng thường gặp.

Trong thực tế, các đối tượng bị sang chấn tâm lý vẫn có thể sinh hoạt và làm việc như bình thường bởi không phải lúc nào các triệu chứng lo lắng, hoảng sợ cũng tồn tại. Thế nhưng họ sẽ gặp nhiều khó khăn trong việc tìm kiếm và lựa chọn công việc phù hợp, đồng thời cũng có kéo dài và ổn định.

Thông thường đối với quá trình cải thiện tình trạng sang chấn tâm lý thì người bệnh sẽ được khuyến khích áp dụng biện pháp trị liệu tâm lý thay vì phải sử dụng thuốc. Đối với các trường hợp sang chấn nghiêm trọng, người bệnh thường xuyên mất ngủ, hay mơ gặp ác mộng, cảm xúc bất ổn thì bác sĩ có thể cân nhắc để chỉ định một số loại thuốc kèm theo.

Một số phương pháp giúp cải thiện tình trạng sang chấn tâm lý như:

1. Tâm lý trị liệu

Tâm lý trị liệu là biện pháp được ưu tiên và đánh giá rất cao trong quá trình cải thiện các chứng bệnh tâm thần, trong đó có sang chấn tâm lý. Cũng bởi nhiều người bệnh thường có xu hướng muốn che giấu và cố gắng tránh né các tình huống gây tổn thương, ám ảnh khiến họ luôn từ chối việc điều trị và khiến cho tình trạng bệnh càng trở nên nghiêm trọng.

Vì thế, khi được áp dụng trị liệu tâm lý, bệnh nhân sẽ dần cởi mở, thả lỏng và có thể thoải mái chia sẻ về những vấn đề mà bản thân đang gặp phải. Thông thường các chuyên gia tâm lý sẽ sử dụng ngôn ngữ là phương tiện chủ yếu để kết nối và trò chuyện với bệnh nhân.

Sang chấn tâm lý
Tâm lý trị liệu là biện pháp được ưu tiên áp dụng đầu tiên cho người bệnh sang chấn tâm lý

Thông qua các buổi trao đổi và trò chuyện, người bệnh sẽ dần hiểu rõ hơn về bản thân cũng như biết được các triệu chứng và nỗi sợ hãi của mình. Từ đó các nhà trị liệu sẽ giúp họ dần thoát ra khỏi những chấn thương tâm lý và giúp họ đối diện với nó một cách tốt hơn.

Việc có thể mạnh mẽ đối diện với những sự kiện gây sang chấn sẽ giúp cho người bệnh dần vượt qua được các nỗi sợ hãi, lo lắng và quay lại với cuộc sống hiện tại. Tuy nhiên, tùy vào từng tình trạng bệnh khác nhau mà các chuyên gia sẽ cân nhắc để áp dụng các liệu pháp tâm lý riêng việt và phù hợp nhất.

Ngoài ra, sau khi kết thúc quá trình trị liệu tâm lý, người bệnh còn được hướng dẫn cách kiểm soát tốt cảm xúc của bản thân. Đồng thời các nhà trị liệu còn dạy cho họ cách đối mặt và xử lý với những khó khăn, vướng mắc và thách thức trong cuộc sống, nâng cao các kỹ năng cần thiết để dần hòa nhập tốt với cuộc sống.

2. Học cách kiểm soát cảm xúc của bản thân

Các triệu chứng lo lắng, sợ hãi, hoảng loạn sẽ thường xuyên xuất hiện nếu người bệnh gặp phải hoặc liên tưởng đến những sự kiện gây ám ảnh trong quá khứ. Do đó, nếu bạn cứ cố gắng tránh né và không biết cách khống chế cảm xúc của bản thân thì các triệu chứng này sẽ ngày càng gia tăng và theo bạn đến suốt cuộc đời.

Tuy nhiên, bạn cần có cách tiếp xúc và đối diện với những cảm xúc tiêu cực của bản thân. Việc cố ép chính mình liên tục phải suy nghĩ hoặc trải nghiệm lại các cảm giác đó cũng không phải là cách hiệu quả. Tốt nhất bạn cần lên kế hoạch cụ thể cho quá trình kiểm soát và điều chỉnh cảm xúc của chính mình, bắt đầu với những mức độ nhẹ, sau đó tăng dần từng cấp độ lên theo thời gian.

Sang chấn tâm lý
Ngồi thiền là biện pháp giúp bạn cân bằng và kiểm soát tốt cảm xúc của mình

Người bệnh phải thử nhiều biện pháp thư giãn để biết được bản thân phù hợp với cách nào. Khi gặp phải căng thẳng, lo sợ bạn có thể hít thở sâu, ngồi thiền, uống nước ấm,….Bên cạnh đó, mỗi ngày hãy dành ra khoảng 30 phút để tập yoga, thiền định hoặc thực hiện các hoạt động thư giãn như nghe nhạc, đọc sách, chăm sóc cây cảnh, nấu ăn,….để tinh thần được thoải mái hơn.

Hãy luôn tự trấn an bản thân và tự động viên chính mình để có thêm động lực vượt qua được giai đoạn khó khăn này. Nếu nhận thấy cảm xúc không được ổn định bạn cũng nên cởi mở chia sẻ và tâm sự nhiều hơn với bạn bè, người thân của mình để giải tỏa, tránh tình trạng cố gắng chịu đựng một mình. Điều này không chỉ giúp bạn cảm thấy dễ chịu hơn mà đôi khi bạn cũng sẽ nhận được nhiều lời khuyên hữu ích và tích cực.

Bên cạnh đó, người bệnh cũng cần xây dựng và duy trì lối sống lành mạnh. Chú ý đến chế độ ăn uống, chất lượng giấc ngủ, thường xuyên tập luyện thể dục thể thao, duy trì các hoạt động tích cực và hạn chế việc sử dụng các chất kích thích, chất gây nghiện. Người thân trong gia đình hoặc bạn bè thân thiết cũng cần dành nhiều thời gian để hỗ trợ họ, cố gắng động viên và khích lệ để họ có thể mau chóng thoát khỏi những trạng thái ám ảnh.

ads chuyên gia tâm lý cao kim thắm

Sang chấn tâm lý có thể xuất hiện ở bất kì đối tượng nào, không phân biệt giới tính, độ tuổi, tầng lớp,…Để hạn chế tối đa được các hệ lụy nguy hiểm của tình trạng này bạn nên chủ động hơn trong việc thăm khám và điều trị ngay khi nhận thấy các triệu chứng nhận biết của bệnh.

Tham khảo thêm:

Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *