Thuốc chống trầm cảm dị vòng và những điều cần lưu ý khi dùng

Thuốc chống trầm cảm dị vòng từng được sử dụng chính trong điều trị trầm cảm thông qua cơ chế tăng  norepinephrin và 5-hydroxytryptamine. Tuy nhiên hiện nhóm thuốc này được đánh giá có thể gây độc nếu lạm dụng quá liều kèm theo nhiều tác dụng phụ nên rất hiếm khi được sử dụng.

Tìm hiểu chung về thuốc chống trầm cảm dị vòng

Thuốc chống trầm cảm dị vòng là một nhóm nhiều loại thuốc điều trị trầm cảm có có tính chất hóa học và dược lý đa dạng. Đây được đánh giá là một trong những nhóm thuốc có lịch sử lâu đời và từng được sử dụng chính trong điều trị trầm cảm. Tính chất chung của nhóm thuốc này là tác động thay đổi các hóa chất trong não bộ để điều hòa, cân bằng về mặt cảm xúc.

Cụ thể nhóm thuốc chống trầm cảm dị vòng bao gồm các loại thuốc sau

• Thuốc chống trầm cảm ba vòng (gồm các loại Amin bậc 3 Amitriptylin; Imipramin cùng các chất chuyển hóa amin bậc 2 là nortriptyline và desipramine)
• Thuốc chống trầm cảm 3 vòng có điều chỉnh
• Thuốc chống trầm cảm 4 vòng
• Nhóm chất ức chế tái hấp thu đặc hiệu serotonin (SSRIs) cũng được các chuyên gia xếp vào nhóm này

Cơ chế tác động chung của nhóm thuốc chống trầm cảm dị vòng là làm tăng nhanh nồng độ norepinephrin và thụ thể 5-hydroxytryptamine (5-HT) ở mức độ vừa phải thông qua quá trình ngăn chặn tái hấp thu ở khe synap. Điều này được cho là giúp hệ thần kinh hoạt động ổn định hơn, tăng huyết áp và ổn định chỉ số đường huyết ổn định.

Việc sử dụng các thuốc thuộc nhóm chống trầm cảm dị vòng trong thời gian dài sẽ tác động và quá trình giảm điều chỉnh thụ thể alpha hay chính là màng sau synap giúp giải phóng các chất dẫn truyền thần kinh và tác động trực tiếp vào quá trình điều trị, chống lại trầm cảm.

Mặc dù đã từng được sử dụng chính trong điều trị trầm cảm nhưng hiện nay hầu hết nhóm thuốc này rất ít khi xuất hiện trong đơn thuốc được chỉ định bởi bác sĩ. Bởi rất nhiều nghiên cứu đều đã nhận định nhóm thuốc này kèm theo rất nhiều tác dụng phụ và có chứa nhiều độc tố gây ảnh hưởng đến sức khỏe lâu dài.

Tác dụng của thuốc chống trầm cảm dị vòng

Mục tiêu chung của các loại thuốc chống trầm cảm dị vòng là thay đổi nồng độ của chất dẫn truyền thần kinh, từ đó cân bằng lại các chỉ số trong não bộ, ổn định tâm lý, cảm xúc của bệnh nhân. Đặc biệt với những bệnh nhân có dấu hiệu trầm cảm nặng, có nguy cơ thực hiện hành vi tự hủy hoại việc dùng chỉ định dùng thuốc sẽ được chỉ định khẩn cấp để ngăn chặn kịp thời.

Cụ thể, một số tác dụng chính được công nhận ở thuốc chống trầm cảm dị vòng bao gồm

• Cân bằng nồng độ các chất dẫn truyền thần kinh, gia tăng sự tỉnh táo, hưng phấn cho người bệnh
• Duy trì cảm xúc ở trạng thái ổn định, giảm nguy cơ về các hành vi tự hủy hoại ở bệnh nhân trầm cảm
• Tăng norepinephrine giúp tăng sự hưng phấn và tỉnh táo
• Tăng cường tuần hoàn máu ổn định, cải thiện hoạt động của hệ thần kinh và các cơ quan khác trong cơ thể
• Một số bệnh lý cũng có thể sử dụng các nhóm thuốc chống trầm cảm dị vòng trong điều trị như bulemia thần kinh, biếng ăn tâm lý, rối loạn nghiện rượu hoặc một số rối loạn tâm lý, tâm thần khác

Một số tác dụng khác của nhóm thuốc này có thể không được đề cập nhưng vẫn được bác sĩ sử dụng trong các trường hợp cần thiết.

Những lưu ý khi sử dụng thuốc chống trầm cảm dị vòng

Không chỉ với thuốc chống trầm cảm dị vọng mà tất cả các thuốc được dùng trong điều trị trầm cảm luôn tồn tại rất nhiều bất cập và tuyệt đối không được tự ý sử dụng nếu không có chỉ định từ bác sĩ chuyên môn. Không ít bệnh nhân vì tự ý dùng thuốc mà có thể gặp nguy hiểm đến tính mạng nên tuyệt đối không được chủ quan.

Chống chỉ định

Bác sĩ cần làm một số xét nghiệm hoặc kiểm tra về tiền sử sức khỏe của bệnh nhân trước khi chỉ định dùng thuốc chống trầm cảm dị vòng để ngăn chặn các nguy cơ không mong muốn. Người bệnh cần cung cấp chi tiết cho bác sĩ về tình trạng sức khỏe, tiền sử dị ứng (nếu có) để được cân nhắc phù hợp.

Thuốc chống trầm cảm dị vòng không được khuyến khích chỉ định với các đối tượng sau

• Người mẫn cảm với bất cứ thành thành phần nào của thuốc
• Phụ nữ mang thai, người đang cho con bú hoặc người có dự định mang thai trong thời gian gần
• Người mắc các bệnh lý về tim mạch như động mạch vành hoặc rối loạn nhịp tim
• Bệnh nhân tăng nhãn áp góc đóng
• Bệnh nhân phì đại tuyến tiền liệt lành tính
• Bệnh nhân thoát vị thực quản gián đoạn
• Bệnh nhân có tiền sử táo bón mãn tính
• Trẻ em, người lớn tuổi hay người mắc bệnh về gan, thận, dạ dày sẽ được cân nhắc
• Người đã hoặc đang điều trị trầm cảm bằng các loại thuốc khác cần cung cấp kèm theo đơn thuốc cho bác sĩ

Tác dụng phụ

Việc sử dụng các thuốc điều trị trầm cảm luôn đi kèm các tác dụng phụ không mong muốn trên cả thể chất lẫn tinh thần. Đây là nguyên nhân khiến việc dùng thuốc thường không phải là ưu tiên chính và đặc biệt cần cân nhắc với các đối tượng đặc biệt như phụ nữ, người già, trẻ em hay người đang điều trị các bệnh lý khác.

Một số phản ứng phụ thường gặp phải khi dùng thuốc chồng trầm cảm dị vòng như

• Gặp các vấn đề về tiêu hóa như buồn nôn, nôn, đau bụng, tiêu chảy, đầy bụng
• Ăn uống không ngon miệng, chán ăn
• Đau đầu, hoa mắt, choáng váng đột ngột
• Hạ huyết áp tư thế đột ngột ( nếu đang di chuyển có thể dẫn tới ngã hay gãy xương)
• Tăng huyết áp
• Tăng đường huyết
• Khô miệng, khát nước
• Ngủ gà hoặc mất ngủ
• Ngứa và phát ban
• Rối loạn hoặc suy giảm thị lực
• Giảm ham muốn tình dục ở cả hai giới

Các triệu chứng, tần suất và cường độ xuất hiện có thể khác nhau trên từng bệnh nhân. Bác sĩ thường sẽ thông báo trước với bệnh nhân về các phản ứng phụ có thể xảy ra. Người bệnh nên theo dõi các phản ứng cơ thể sau khi dùng thuốc để kịp thời thông báo cho bác sĩ nếu phát hiện thấy các biểu hiện bất thường quá mức.

Tính chất độc tố

Một trong những lý do khiến thuốc chống trầm cảm dị vòng hiện nay không còn được ưu tiên chính bởi các nghiên cứu đã phát hiện có nhiều độc tố bên và có thể gây hại cho cơ thể nếu sử dụng trong thời gian dài. Thực tế thì rõ ràng các loại thuốc chống trầm cảm nói riêng hay các loại thuốc tây y chưa bao giờ là tốt và luôn gây ra rất nhiều vấn đề nếu buộc phải điều trị kéo dài.

Cụ thể, theo các chuyên gia, thuốc chống trầm cảm dị vòng sẽ gây ức chế muscarinic, ngăn chặn quá trình sản xuất histamin đồng thời làm giảm hoạt động adrenolytic alpha-1 cùng khả năng kháng cholinergic mạnh. Do đó n nếu sử dụng nhóm thuốc này trong thời gian dài sẽ, đặc biệt trên người già có thể làm tăng nguy cơ tăng nhãn áp, phì đại tuyến tiền liệt lành tính hay táo bón kéo dài.

Mặt khác các nhóm thuốc như maprotiline và clomipramine, có thể làm giảm ngưỡng cho cơn co giật và gây ra một số vấn đề khác. Người có huyết áp không ổn định nếu dùng thuốc này có thể buồn nôn, choáng, ngã đột ngột, nếu đang thực hiện các công việc như vận hành máy móc hay lái xe sẽ rất nguy hiểm.

Lạm dụng thuốc quá mức thậm chí có thể gây ngộ độc nghiêm trọng cho bệnh nhân. Trong trường hợp dùng quá nhiều, người bệnh cần nhanh chóng đến bệnh viện kiểm tra, ngăn chặn các biến chứng nguy hiểm khác có thể xuất hiện.

Một vài khuyến nghị từ bác sĩ cũng cho rằng những người đang có nguy cơ tự sát cao cũng cần thận trọng khi chỉ định thuốc chống cảm dị vòng. Bởi đôi khi thuốc có thể gây ra trạng thái phấn khích quá mức dẫn tới các hành vi bốc đồng khó kiểm soát nên cần chú ý.

Một số lưu ý khác

Các lưu ý này không chỉ áp dụng với thuốc chống trầm cảm dị vòng mà được sử dụng chung đối với mọi loại thuốc chống trầm cảm dị vòng. Mặc dù bác sĩ thường sẽ cung cấp các tiêu chuẩn, lưu ý kèm theo khi chỉ định đơn thuốc cho bệnh nhân , tuy nhiên vẫn cần chú ý một số yếu tố sau

• Đảm bảo đúng đơn thuốc, liều lượng, cách dùng theo đúng chỉ định từ bác sĩ
• Chỉ dùng thuốc theo chỉ định từ bác sĩ, không tự ý kết hợp các loại thuốc khác
• Liều lượng của thuốc có thể được tăng/ giảm theo từng giai đoạn, dựa trên sự tiến triển về mặt tinh thần của bệnh nhân
• Tuyệt đối không tự ý dừng thuốc vì có thể gây ra các hội chứng ngưng thuốc chống trầm cảm nguy hiểm, đồng thời có thể giảm hiệu quả trong các lần điều trị sau (nếu có)
• Sử dụng thuốc trực tiếp với nước lọc, không nhai hoặc nghiền ( trừ khi được bác sĩ cho phép) hay sử dụng với nước ngọt, nước trái cây
• Nếu đang dùng thuốc trong điều trị bất cứ bệnh lý nào, bao gồm cả trầm cảm để bác sĩ điều chỉnh lại đơn thuốc phù hợp. Hãy cung cấp đơn thuốc hay bỏ thuốc cũ cho bác sĩ
• Không sử dụng bia rượu, chất kích thích, chất gây nghiện trong suốt thời gian dùng thuốc điều trị trầm cảm
• Kết hợp với lối sống lành mạnh, ăn uống khoa học thì việc sử dụng thuốc chống trầm cảm dị vòng mới mang lại tác dụng tốt nhất
• Thực hành các biện pháp thư giãn hằng ngày, vận động thể dục thể thao, nghỉ ngơi nhiều hơn để sớm phục hồi năng lượng tích cực
• Bên cạnh dùng thuốc chống trầm cảm dị vòng, trị liệu tâm lý cũng là biện pháp được khuyến khích song song để mang đến những cải thiện tích cực nhất cho bệnh nhân trầm cảm. Tâm lý trị liệu giúp giải quyết được các vấn đề gây vướng mắc trong tâm trí bệnh nhân, thay đổi tư duy tích cực đồng thời hướng dẫn các biện pháp ứng phó với căng thẳng, kiểm soát cảm xúc, kỹ năng thư giãn để người bệnh sớm vượt qua giai đoạn khó khăn này

Mặc dù hiện nay việc sử dụng các nhóm thuốc chống trầm cảm dị vòng không còn được khuyến nghị tuy nhiên việc hiểu rõ về tính chất, đặc điểm của nhóm thuốc này vẫn sẽ giúp ích rất nhiều cho bạn. Cần lưu ý ra rằng bất cứ loại thuốc nào dù được khuyến nghị hay không cũng cần được chỉ định đúng người, đúng bệnh bởi các bác sĩ, chuyên gia y tế, tuyệt đối không được tự ý sử dụng với bất cứ nguyên nhân nào để đảm bảo an toàn cho bản thân.

 Có thể bạn quan tâm:

• Thuốc chống trầm cảm uống lâu ngày có gây nghiện không?
• Tác dụng phụ của thuốc giảm stress bạn cần cảnh giác
• Tác hại của thuốc chống trầm cảm bạn nên cảnh giác