Hội chứng sợ cá (Ichthyophobia) bắt nguồn từ đâu?

Hội chứng sợ cá là một dạng thuộc nhóm rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi với đặc trưng là nỗi sợ phi lý, quá mức và kéo dài dai dẳng về tất cả những gì liên quan đến cá. Người mắc phải chứng sợ hãi này trải qua nỗi sợ tột độ đối với các loại cá mà không phân biệt mức độ nguy hiểm của nó và gây nên nhiều ảnh hưởng tiêu cực đối với đời sống. 

Hội chứng sợ cá (Ichthyophobia) là gì?

Hội chứng sợ cá hay còn gọi là Ichthyophobia là một dạng của rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi được bao gồm trong chứng sợ động vật (Zoophobia) . Những người mắc phải hội chứng này sẽ luôn tồn tại một nỗi sợ quá mức, phi lý về loài cá. Sự sợ hãi của họ kéo dài dai dẳng tối thiểu 6 tháng và gây ảnh hưởng rất nhiều đến sức khỏe, đời sống sinh hoạt hàng ngày.

Trong thực tế thì việc lo sợ về những loài cá mang tính chất nguy hiểm như cá mập, cá sấu, cá chình, cá mặt quỷ là những nỗi sợ hết sức bình thường bởi đây là phản ứng tự nhiên khi nghĩ hoặc đối diện với những sự đe dọa. Tuy nhiên, đối với người Ichthyophobia họ sẽ tồn tại nỗi sợ với bất kì loài cá nào, không phân biệt mức độ nguy hiểm, kích thước của nó, thậm chí có trường hợp còn cảm thấy sợ hãi đối với những loài cá được sử dụng làm thực phẩm ăn uống hàng ngày.

Nhiều trường hợp nghiêm trọng còn thể hiện sự sợ hãi của mình quá mức dẫn đến những hậu quả đáng tiếc, kích thích hình thành những hành động tiêu cực. Khi một người trải qua cơn hoảng loạn do hội chứng sợ cá gây ra sẽ phải đối diện với hàng loạt các triệu chứng về cơ thể, nhịp tim tăng cao, hơi thở nhanh, huyết áp cao, toàn thân run rẩy, ra nhiều mồ hôi.

Tuy nhiên, biểu hiện của chứng sợ cá sẽ khác nhau tùy vào mức độ nghiêm trọng của nó. Không phải tất cả các trường hợp bệnh đều liên tục tồn tại nỗi sợ hãi quá mức về các loại cá. Đặc biệt hơn là chứng sợ cá không được Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần, Phiên bản Thứ năm (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition, DSM-5) công nhận là một trong các chứng rối loạn tâm thần. Nhưng thực tế, hội chứng này hoàn toàn có thể khắc phục và điều trị tốt bằng các biện pháp trị liệu tâm lý, sử dụng thuốc.

Hội chứng sợ cá bắt nguồn từ đâu?

Về nguyên nhân, cũng giống như các ám ảnh sợ hãi khác, hội chứng sợ cá hiện vẫn chưa được xác định cụ thể về nguồn gốc gây ra nỗi sợ phi lý này. Tuy nhiên, dựa trên những chia sẻ về triệu chứng và các thông tin tìm hiểu được thì chuyên gia cũng nhận thấy lý do gây ra Ichthyophobia cũng có cơ sở và nền tảng giống với các nỗi sợ khác.

Theo chia sẻ của các nhà khoa học thì có rất ít các loài cá gây nguy hiểm và có số lượng ít người gặp phải chúng nên khả năng phát sinh nỗi sợ do những trải nghiệm tiêu cực từ quá khứ cũng chiếm tỉ lệ thấp. Tuy nhiên, con người có thể nhìn thấy các chuyển động nhanh và ngẫu nhiên của cá ở tầm nhìn ngoại vi nên dễ giật đến phản ứng giật mình và gây sự lo lắng, sợ hãi nhất định.

Nguyên nhân chủ yếu và phổ biến nhất của hội chứng sợ cá có thể xuất phát từ thuở bé, bắt đầu từ những ảnh hưởng của gia đình. Trẻ nhỏ thường sẽ chịu nhiều ảnh hưởng bởi cảm xúc và hành vi của người lớn, đặc biệt là cha mẹ và những người thành viên thân thiết, thường xuyên chăm sóc. Chính vì thế, cha mẹ của chúng mắc phải hội chứng này hoặc có những phản ứng tiêu cực, thái quá đối với loài cá thì trẻ cũng sẽ chịu sự ảnh hưởng của hành vi đó và học tập theo.

Bên cạnh đó, do là một dạng của rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi nên hội chứng sợ cá cũng có tính di truyền. Nếu như tiền sử trong gia đình có người thân mắc phải chứng bệnh tâm thần hoặc các chứng sợ hãi tương tự thì khả năng cao những thành viên còn lại cũng sẽ mắc bệnh. Nỗi sợ có thể không hình thành ngay từ bé nhưng nó sẽ phát triển nếu một người trải qua sự kiện đau buồn và đối diện với những yếu tố gây sợ hãi.

Một vài sự kiện có thể làm kích hoạt nỗi sợ quá mức về cá như:

• Từng gặp phải một loài cá nguy hiểm
• Từng bị cá tấn công hoặc chứng kiến người thân bị đe dọa bởi cá.
• Từng đọc các thông tin, các vụ tai nạn về một số loài cá
• Xem các video, bộ phim, chương trình nói về sự nguy hiểm của các loài cá.

Như vậy có thể thấy, mặc dù chưa thể khẳng định chính xác về nguyên nhân gây ra hội chứng sợ cá nhưng hầu hết các chuyên gia đều đồng tình về và chấp nhận 2 yếu tố nguy cơ là di truyền và môi trường. Dù nỗi sợ có hình thành từ bất kì lý do nào cũng cần nhanh chóng được khắc phục và kiểm soát tốt để hạn chế tối đa các ảnh hưởng tiêu cực đối với cuộc sống và sức khỏe của con người.

Dấu hiệu nhận biết hội chứng sợ cá

Dấu hiệu đặc trưng nhất của hầu hết những người mắc phải chứng ám ảnh sợ hãi cụ thể đó chính là nỗi sợ biểu hiện quá mức, phi lý và kéo dài về các yếu tố gây sợ hãi, đối với Ichthyophobia đó chính là các loài cá. Người bệnh sẽ vô cùng cảm thấy hoảng sợ nếu phải nhìn thấy, tiếp xúc với cá trong bất kì tình huống nào. Một số trường hợp có thể hiểu rõ sự vô lý trong nỗi sợ của mình nhưng họ gặp nhiều khó khăn trong việc kiểm soát và quản lý cảm xúc, không có khả năng loại bỏ nỗi sợ.

Cụ thể một vài triệu chứng thường gặp ở người mắc hội chứng sợ cá như:

• Nỗi sợ phi lý và quá mức về các loại cá tồn tại, kéo dài dai dẳng tối thiểu trong vòng 6 tháng.
• Luôn có xu hướng tránh né, không muốn tiếp xúc và đến những nơi có nguy cơ gặp phải cá, ví dụ như tránh tắm sông, tắm biển, đi chợ,…
• Không ăn cá, từ chối các loại thực phẩm có thành phần làm từ cá.
• Cảm thấy sợ hãi, lo lắng, căng thẳng và hoảng loạn khi có ai đó nói về cá, cho xem những hình ảnh hoặc những đoạn video về cá.
• Nỗi sợ quá mức và kéo dài sẽ làm suy giảm chất lượng cuộc sống, khiến họ không thể tập trung, suy giảm trí nhớ, luôn căng thẳng, mất ngủ, rối loạn ăn uống.

Bên cạnh đó, khi phải đối diện với chính nỗi sợ của mình, người Ichthyophobia sẽ xuất hiện hàng loạt các triệu chứng về thể chất như sau:

• Căng thẳng, lo lắng
• Run rẩy, ra nhiều mồ hôi
• Tim đập nhanh
• Thở gấp, hơi thở ngắn, hụt hơi
• Đau tức ngực
• Mặt tái xanh
• Đau dạ dày, buồn nôn hoặc nôn
• Chóng mặt, choáng váng, đau đầu
• Huyết áp tăng
• Ngất xỉu
• Bỏ chạy

Tùy vào mức độ  nghiêm trọng của hội chứng sợ cá mà biểu hiện của mỗi người bệnh cũng sẽ khác nhau. Để có thể điều trị và tìm ra phương pháp khắc phục hiệu quả đối với chứng sợ cá, trước tiên bạn cần phải xác định cụ thể về cường độ nghiêm trọng của bệnh và mức ảnh hưởng của nó đối với bệnh nhân.

Ichthyophobia ảnh hưởng thế nào đến cuộc sống?

Về cơ bản thì hội chứng sợ cá không tác động hay đe dọa trực tiếp đối với tính mạng của con người. Tuy nhiên, khi nỗi sợ này không được kiểm soát tốt sẽ làm cản trở rất nhiều đối với đời sống và sinh hoạt hàng ngày của người bệnh. Do nỗi sợ quá lớn liên quan đến hầu hết các loài cá nên bệnh nhân sẽ có xu hướng tránh né việc tiếp xúc và đến những nơi có nguy cơ gặp phải cá. Điều này khiến họ không thể trải nghiệm những hoạt động thú vị trong cuộc sống, chẳng hạn như tắm biển, khám phá đại dương, thưởng thức những món ăn thơm ngon, bổ dưỡng từ cá.

Ngoài ra, sự lo lắng, sợ hãi thường xuyên tồn tại cũng khiến cho nhiều người rơi vào trạng thái căng thẳng tột độ và làm suy giảm khả năng hoạt động, làm việc. Họ sẽ dễ mất tập trung, không thể hoàn thành tốt các công việc được giao, bị hạn chế trong việc lựa chọn nghề nghiệp. Đồng thời, những người mắc phải hội chứng sợ cá cũng gặp nhiều rắc rối trong các mối quan hệ. Nếu như những người xung quanh không thể biết và hiểu rõ về hội chứng này thì họ sẽ có cái nhìn kì thị, sự ác cảm với người bệnh.

Một vài trường hợp, bản thân người mắc chứng Ichthyophobia có thể hiểu rõ về nỗi sợ phi lý của mình, họ hiểu được mức độ an toàn của các loài cá nhưng không có cách nào để khống chế nó. Điều này có thể khiến họ trở nên mặc cảm, tự ti và e ngại hơn với những người xung quanh. Họ tự cho mình là kẻ vô dụng, yếu đuối và có xu hướng tránh xa việc tiếp xúc, giao tiếp với những người bên cạnh, tự thu mình lại và tách biệt với xã hội.

Hơn thế, có nhiều người mắc hội chứng sợ cá ở mức độ nặng, họ liên tục cảm thấy hoảng sợ khi nghĩ hoặc nghe nói về các loài cá. Nỗi sợ thường trực khiến họ trở nên suy kiệt cả về mặt tinh thần lẫn thể chất. Nhiều người thường tìm đến bia rượu, các chất kích thích, chất gây nghiện nhằm giải tỏa những cảm xúc tiêu cực dồn nén trong lòng. Tuy nhiên, rượu bia chỉ có tác dụng thư giãn tạm thời và nó tiềm ẩn rất nhiều sự nguy hiểm, những tác hại tiêu cực đối với sức khỏe. Trong lúc say sỉn, bạn khó có thể kiểm soát được hành vi của mình và dễ gây ra những hậu quả đáng tiếc làm ảnh hưởng đến bản thân và cả những người xung quanh.

Bên cạnh đó, các chuyên gia còn cho biết thêm, những triệu chứng của hội chứng sợ cá có khả năng phát triển theo thời gian và làm gia tăng nguy cơ hình thành các chứng rối loạn tâm thần nguy hiểm, cụ thể là rối loạn lo âu và trầm cảm. Tình trạng này cần nhanh chóng được can thiệp và điều trị càng sớm càng tốt để tránh những hệ lụy nghiêm trọng có thể xảy ra, thậm chí là đe dọa đến tính mạng của con người.

Cách khắc phục hiệu quả chứng sợ cá

Hội chứng sợ cá không được công nhận là một chứng rối loạn tâm thần và hiện vẫn chưa có bất kì phương pháp nào được thiết để để điều trị triệt để về tình trạng này. Tuy nhiên, nỗi sợ phi lý này vẫn có cách khắc phục tốt và giúp người bệnh ổn định, kiểm soát được nỗi sợ hãi về các loài cá. Phương pháp được áp dụng chủ yếu đó chính là trị liệu tâm lý, một số trường hợp sẽ kết hợp cùng với một loại thuốc hỗ trợ.

Cụ thể một vài biện pháp thường được áp dụng cho hội chứng sợ cá như:

1. Liệu pháp tiếp xúc

Liệu pháp tiếp xúc được xem là một trong các phương pháp trị liệu chính đối với hầu hết các trường hợp mắc phải chứng ám ảnh sợ cụ thể, trong đó có hội chứng sợ cá. Để thực hiện liệu pháp này, chuyên gia tâm lý sẽ cho người bệnh dần tiếp xúc và đối mặt với chính nỗi sợ của mình theo từng cấp độ khác nhau và luôn đảm bảo môi trường an toàn cho họ.

Đối với các trường hợp mắc phải chứng sợ cá thì chuyên gia tâm lý có thể bắt đầu để bệnh nhân xem những hình ảnh, video về cá và dần cho họ tiếp xúc với thật với các loài cá một cách an toàn, trong chừng mực. Quá trình này sẽ giúp người bệnh dần giải mẫn cảm với chính nỗi sợ phi lý của mình và vượt qua nó một cách nhanh chóng.

Chuyên gia trị liệu sẽ có nhiệm vụ hỗ trợ bệnh nhân bằng các biện pháp thư giãn, kiểm soát cảm xúc để có thể đối phó tốt với các triệu chứng bất thường khi đối diện với nỗi sợ. Dựa vào số liệu thống kê, liệu pháp này đã mang lại hiệu quả rất tốt cho số lượng lớn bệnh nhân mắc hội chứng sợ cá và giúp họ vượt qua được chính nỗi sợ của mình.

2. Liệu pháp nhận thức và hành vi (CBT)

Liệu pháp nhận thức và hành vi thường xuyên được áp dụng trong hầu hết các trường hợp mắc chứng rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD), rối loạn lo âu tổng quát (GAD) và nhiều vấn đề tâm lý khác. Ngoài ra, nó cũng được đánh giá rất tốt trong việc kết hợp cùng liệu pháp tiếp xúc để cải thiện chứng ám ảnh sợ hãi cụ thể, điển hình là hội chứng sợ cá.

Để tiến hành liệu pháp CBT, nhà trị liệu sẽ sử dụng ngôn ngữ giao tiếp để trò chuyện, khai thác thông tin và đi sâu vào tiềm thức của người bệnh. Nhà trị liệu sẽ giúp bệnh nhân tìm ra nguyên nhân gốc rễ gây  nên nỗi sợ về cá và hỗ trợ họ cách xử lý, giải quyết hiệu quả.

Khi người mắc chứng sợ cá được tham gia vào trị liệu bằng CBT thì họ sẽ dần thay đổi được cách suy nghĩ, cảm xúc và các nhận thức sai lệch, chưa phù hợp của mình. Họ hiểu và biết cách kiểm soát nỗi sợ, điều chỉnh những hành vi tiêu cực để dần thoát ra sự sợ hãi do Ichthyophobia gây ra.

3. Điều trị bằng thuốc

Thực tế thì đa phần các trường hợp mắc chứng sợ cá đều không cần phải sử dụng đến thuốc điều trị và hiện vẫn chưa có loại thuốc nào có tác dụng để khống chế căn bệnh này. Tuy nhiên, đối với một vài trường hợp nhất định, các biểu hiện sợ hãi làm ảnh hưởng đến sức khỏe và đời sống sinh hoạt hàng ngày của người bệnh sẽ được cân nhắc kê đơn thuốc để hỗ trợ.

Một vài loại thuốc thường được chỉ định cho người mắc hội chứng sợ cá như:

• Thuốc chống lo âu: Có tác dụng làm giảm và ngăn chặn các cơn hoảng sợ quá mức có liên quan đến cá. Một số loại thuốc phổ biến như Xanax, Valium và Klonopin,…Tuy nhiên, chúng không được chỉ định sử dụng thường xuyên để tránh gây ra những ảnh hưởng tiêu cực hoặc các tác dụng phụ ngoài mong muốn.
• Thuốc chống trầm cảm: Các loại thuốc như Paxil, Zoloft và Lexapro có thể giúp làm giảm bớt các triệu chứng của Ichthyophobia và được kê đơn thuốc dùng hàng  ngày. Thuốc có công dụng là giảm bớt sự lo lắng, sợ hãi, buồn phiền và căng thẳng về các loài cá và cũng hỗ trợ hạn chế sự xuất hiện của những cơn hoảng sợ.

Việc dùng thuốc cần được sự theo dõi và hướng dẫn cụ thể của bác sĩ chuyên khoa bởi các loại thuốc này đều có khả năng gây ra những tác dụng phụ như khô miệng, đau nửa đầu, chóng mặt, buồn nôn,…Chính vì thế, người bệnh cần phải tuân thủ đúng theo các yêu cầu dùng thuốc đã được đưa ra và mau chóng thông báo cho bác sĩ điều trị nếu nhận thấy cơ thể có phát sinh các vấn đề khác lạ.

4. Biện pháp cải thiện tại nhà

Như đã chia sẻ ở trên, hội chứng sợ cá có thể bắt nguồn từ yếu tố môi trường, các ảnh hưởng tâm lý từ thuở bé. Chính vì thế mà song song với việc áp dụng tốt các biện pháp chuyên khoa thì người bệnh cũng cần chú ý nhiều hơn đến cách sinh hoạt hàng ngày, thay đổi các thói quen tiêu cực. Để cải thiện tốt nỗi sợ về cá, bạn nên duy trì những điều hữu ích sau đây:

• Thường xuyên tập luyện thể dục thể thao, rèn luyện sức khỏe bằng các bài tập đơn giản như đi bộ, chạy bộ, yoga, thiền định, bơi lội, tập gym,…Khi cơ thể được vận động đúng cách, không chỉ thể chất được nâng cao, tăng cường sức đề kháng và còn cải thiện tốt về mặt tinh thần, giảm căng thẳng, mệt mỏi, lo lắng, hỗ trợ hiệu quả cho những người mắc chứng Ichthyophobia.
• Tăng cường bổ sung các dưỡng chất cần thiết cho cơ thể bằng những thực phẩm ăn uống hàng ngày. Chế độ ăn uống cũng là yếu tố góp phần quan trọng đối với sức khỏe tổng thể của mỗi con người. Vì thế, hãy chú ý nhiều hơn đến thực đơn ăn uống, tăng cường ăn nhiều rau xanh, các loại hoa quả tươi, những thực phẩm giàu vitamin, khoáng chất có lợi. Đồng thời cần hạn chế việc sử dụng nhiều gia vị, các món ăn cay nóng, khó tiêu, những đồ ăn đóng hộp, chế biến sẵn chứa nhiều chất bảo quản gây hại.
• Giấc ngủ cũng cần được nâng cao, đảm bảo ngủ đủ từ 7 đến 8 tiếng mỗi ngày và duy trì thói quen ngủ – thức cùng một khung giờ. Đối với những người mắc hội chứng sợ cá sẽ thường xuyên căng thẳng, lo lắng nên chất lượng giấc ngủ có thể bị tụt giảm đáng kể. Bạn có thể thử áp dụng các mẹo thư giãn như sử dụng tinh dầu thơm, uống trà thảo mộc, nghe nhạc, thiền định trước khi ngủ để dễ ngủ và ngủ sâu hơn.
• Chủ động chia sẻ, tâm sự với những người thân, bạn bè bên cạnh. Thay vì cứ mãi chịu đựng những cảm xúc tồi tệ một mình, bạn hãy thoải mái hơn trong việc bày tỏ nó với những người mà bản thân thực sự tin tưởng. Bằng cách này, bạn sẽ giảm bớt những áp lực cho bản thân, đồng thời những người xung quanh cũng có thể thấu hiểu, san sẻ, hỗ trợ tốt hơn cho bạn.
• Tích cực tham gia vào các hoạt động xã hội để xua tan những mệt mỏi, buồn phiền và căng thẳng trong lòng. Bên cạnh đó, thói quen này cũng giúp bạn có thể tìm kiếm được nhiều mối quan hệ tích cực mới, gia tăng cảm giác hạnh phúc, vui vẻ. Hoặc bạn cũng có thể tìm kiếm các hội nhóm trên các trang mạng về những người mắc chứng ám ảnh sợ hãi cụ thể để có thể cùng nhau chia sẻ, tâm sự và hỗ trợ lẫn nhau.
• Hạn chế và tránh xa rượu bia, các chất kích thích, chất gây nghiện có hại cho sức khỏe. Thay vào đó hãy bổ sung các loại nước ép trái cây, rau củ để tăng cường sức đề kháng cho cơ thể, giúp tinh thần được bảo vệ và nâng cao.

Trên đây là một số thông tin cơ bản về hội chứng sợ cá (Ichthyophobia) có thể giúp bạn đọc hiểu hơn về nỗi sợ phi lý này. Tuy rằng, các triệu chứng của bệnh không gây ảnh hưởng quá lớn đối với sức khỏe, cuộc sống của người bệnh nhưng cũng tìm ẩn nhiều hệ lụy to lớn và cần được can thiệp, khắc phục càng sớm càng tốt.

Tham khảo thêm:

• Technophobia (Chứng sợ công nghệ) gây ra ảnh hưởng gì?
• Chronophobia: Hội chứng sợ thời gian trôi là thế nào?
• Thanatophobia: Nỗi sợ về cái chết vượt qua bằng cách nào?