Mất ngủ và trầm cảm: Mối liên hệ & những điều cần biết

Mất ngủ và trầm cảm thường đi đôi với nhau, với một số nghiên cứu cho thấy rằng mất ngủ có thể làm tăng cảm giác buồn bã liên quan đến trầm cảm. Tìm hiểu về cách quản lý giấc ngủ và tâm lý có thể giúp cải thiện cả hai tình trạng này đồng thời.

Mất ngủ là gì?

Mất ngủ là tình trạng khó ngủ, giấc ngủ chập chờn, dễ gặp ác mộng, thường xuyên tỉnh giấc lúc nửa đêm, thức dậy rất sớm nhưng không ngủ lại được và cơ thể luôn trong trạng thái mệt mỏi, thiếu sức sống, đầu óc mộng mị, mơ hồ.

Được biết, giấc ngủ là yếu tố rất quan trọng có thể củng cố và duy trì sức khỏe tinh thần lẫn thể chất. Khi chất lượng giấc ngủ không được đảm bảo và suy giảm đáng kể sẽ gây ra nhiều tác động xấu đối với sức khỏe và làm đảo lộn sinh hoạt hàng ngày của con người.

Trầm cảm là gì?

Trầm cảm là một trong những rối loạn tâm lý phổ biến, được đặc trưng bởi những cảm xúc tiêu cực và tình trạng mất hứng thú với mọi hoạt động. Các nghiên cứu đã chứng minh rằng nó là một rối loạn nghiêm trọng gây ảnh hưởng nặng nề đến cuộc sống của người bệnh.

Bệnh lý có thể được phân loại thành các giai đoạn khác nhau từ nhẹ đến nặng. Các giai đoạn này phản ánh mức độ nghiêm trọng của triệu chứng bệnh và tần suất xảy ra. Tỷ lệ mắc bệnh cũng cao hơn ở nữ giới.

Mối liên hệ giữa chứng mất ngủ và trầm cảm

Mất ngủ và trầm cảm đều là 2 chứng bệnh phổ biến hiện nay và khởi phát ở bất kì đối tượng nào mà không phân biệt về độ tuổi hay giới tính. Trong một số nghiên cứu khoa học gần đây nhận thấy rằng, tình trạng mất ngủ kéo dài có liên quan mật thiết đối với bệnh trầm cảm. Bệnh viện Tâm thần thành phố Hồ Chí Minh cũng cung cấp số liệu cho biết tình trạng mất ngủ mãn tính thường sẽ đi kèm với các bệnh lý nguy hiểm như trầm cảm, rối loạn lo âu,…

Mất ngủ có phải dấu hiệu của trầm cảm?

Mất ngủ thường có thể là dấu hiệu của trầm cảm và điều này được giải thích bởi sự mất cân bằng các chất dẫn truyền thần kinh trong não bộ, đặc biệt là serotonin. Serotonin không chỉ điều chỉnh giấc ngủ mà còn ảnh hưởng đến nhiều chức năng quan trọng khác như hoạt động tình dục, nhu động tiêu hóa, cảm xúc và cảm giác thèm ăn. Khi nồng độ serotonin giảm, giấc ngủ có thể bị ảnh hưởng, dẫn đến tình trạng mất ngủ kéo dài.

Mất ngủ kéo dài dẫn đến trầm cảm không?

Ở những đối tượng thường xuyên bị mất ngủ sẽ có nguy cơ cao phát triển căn bệnh trầm cảm gấp 3 – 4 lần so với người có giấc ngủ ổn định. Khi chất lượng giấc ngủ không được đảm bảo sẽ khiến cho các tế bào thần kinh bị rối loạn, gây mất cân bằng quá trình sản xuất hormone để điều chỉnh cảm xúc. Lâu dài các cảm xúc lo lắng, bất an, buồn bã, chán nản sẽ kéo dài gây nên chứng trầm cảm.

Tình trạng mất ngủ kéo dài dai dẳng sẽ làm cho các triệu chứng của bệnh trầm cảm gia tăng đáng kể, hơn thế nó còn là yếu tố khiến cho căn bệnh này có nhiều nguy cơ tái phát trầm trọng hơn, từ đó gây ra nhiều hậu quả nguy hiểm.

Trầm cảm có gây mất ngủ không?

Dựa vào những thống kê từ các nghiên cứu, hầu hết những người bị trầm cảm đều rơi vào trạng thái rối loạn giấc ngủ. Trong đó có khoảng 15% các trường hợp ngủ quá nhiều và có đến hơn 80% người bệnh cảm thấy khó ngủ, ngủ không ngon giấc.

Người bệnh sẽ thường xuyên cảm thấy buồn rầu, tuyệt vọng, bi quan, suy nghĩ tiêu cực quá mức làm cho não bộ bị kích thích liên tục, ảnh hưởng nghiêm trọng đến giấc ngủ. Bệnh nhân có thể mất ngủ, trằn trọc không ngủ được, thường xuyên mơ thấy ác mộng hoặc tỉnh giấc rất sớm nhưng không ngủ lại được.

Mối quan hệ chồng chéo này cũng là một trở ngại rất lớn đối với quá trình điều trị và cải thiện bệnh. Nhiều người bệnh rơi vào trạng thái tuyệt vọng, bế tắc và có hành vi tự làm tổn thương bản thân cùng ý định tự sát để giải thoát cho chính mình. Nếu không kịp thời phát hiện và ngăn chặn sẽ gây nên rất nhiều hậu quả nghiêm trọng, thậm chí là cướp đi tính mạng của người bệnh.

Cách điều trị mất ngủ do trầm cảm

Mất ngủ và trầm cảm nếu xuất hiện đồng thời sẽ khiến cho quá trình điều trị gặp nhiều khó khăn và trở ngại hơn so với bình thường. Vì thế nhận thấy các triệu chứng mất ngủ có đi kèm với bệnh trầm cảm hoặc ngược lại thì hãy nhanh chóng tiến hành thăm khám và chữa trị để ngăn chặn các hậu quả nguy hiểm.

1. Trị liệu tâm lý

Trị liệu tâm lý cũng là một trong các phương pháp điều trị được nhiều chuyên gia áp dụng cho các trường hợp bị mất ngủ và trầm cảm. Đối với tình trạng mất ngủ có liên quan đến trầm cảm thì các nhà trị liệu thường ưu tiên áp dụng liệu pháp nhận thức và hành vi để cải thiện các triệu chứng của bệnh.

Phương pháp này chủ yếu sẽ sử dụng ngôn ngữ để trao đổi và khai thác thông tin từ bệnh nhân. Người bệnh cũng sẽ dần nhận thấy các triệu chứng, biểu hiện bất thường của bản thân, từ đó đưa ra các biện pháp khắc phục hiệu quả và phù hợp nhất.

Tâm lý trị liệu không chỉ hỗ trợ cải thiện tốt giấc ngủ cho người bệnh mà còn điều chỉnh về hành vi, nhận thức của họ để giúp họ dần thay đổi tích cực hơn. Qua quá trình trị liệu những người bệnh sẽ dần cảm thấy tự tin, thoải mái hơn, đồng thời giảm bớt các căng thẳng, mệt mỏi, suy nghĩ tiêu cực của bản thân.

Không những thế, sau quá trình điều trị các chuyên gia tâm lý còn hướng dẫn cho người bệnh cách kiểm soát cảm xúc của bản thân và những biện pháp thư giãn hiệu quả để giúp nâng cao chất lượng giấc ngủ. Đồng thời người bệnh cũng sẽ biết được cách đối mặt và vượt qua những khó khăn trong cuộc sống để hạn chế tối đa tình trạng tái phát về sau.

Một số ưu điểm của phương pháp trị liệu tâm lý trong quá trình cải thiện mất ngủ và trầm cảm như:

• Giải pháp hiệu quả, trị triệt để gốc rễ của bệnh
• Hoàn toàn không có sự can thiệp của thuốc
• Không can thiệp đến cơ thể của bệnh nhân
• Không để lại bất kì biến chứng nào sau trị liệu
• Người bệnh sẽ được phục hồi sức khỏe tự nhiên.
• Bệnh nhân sẽ được tái định hướng về tư duy, có được mục đích sống rõ ràng hơn.

2. Điều trị bằng thuốc

Đối với những trường hợp bệnh nặng, các triệu chứng mất ngủ hoặc trầm cảm biểu hiện nghiêm trọng thì cần phải được kiểm soát bằng một số loại thuốc. Nếu chứng mất ngủ xuất phát từ bệnh trầm cảm thì các chuyên gia có thể cân nhắc để kê đơn thuốc với một số loại như thuốc an thần, thuốc gây ngủ, thuốc chống trầm cảm,…

Các loại thuốc này tuy không có khả năng điều trị tận gốc nguyên nhân gây ra bệnh trầm cảm nhưng chúng sẽ giúp người bệnh khống chế được các triệu chứng khó chịu như buồn bã, chán nản, mệt mỏi, suy nghĩ tiêu cực, mất ngủ,….Một số loại thuốc thường được chỉ định sử dụng cho các trường hợp mất ngủ có kèm chứng trầm cảm như:

• Thuốc chống trầm cảm 3 vòng (Amitriptylin)
• Thuốc ngủ nhóm benzodiazepin (Diazepam)
• Thuốc tăng cường tuần hoàn não như Cavinton, Piracetam,…
• Thuốc ngủ thế hệ mới của nhóm Non-benzodiazepine điển hình như Zolpidem
• Thuốc điều chỉnh khí sắc có tác dụng gây ngủ như Oxcarbazepine, Gabapentin, Carbamazepin,…
• Các loại thuốc chống loạn thần có tác dụng gây ngủ như Chlorpromazine, Olanzapine, Haloperidol,…

Khi sử dụng các loại thuốc này, người bệnh sẽ cảm thấy dễ ngủ hơn, hạn chế được tình trạng gặp ác mộng, tỉnh giấc nhiều lần trong đêm. Tuy nhiên, chúng có thể gây ra tác dụng phụ không mong muốn nên cần phải tuân thủ nghiêm ngặt các chỉ định dùng thuốc của bác sĩ chuyên khoa. Bệnh nhân tuyệt đối không được lạm dụng thuốc để xảy ra hậu quả nghiêm trọng và thậm chí gây tử vong.

3. Vệ sinh giấc ngủ

Vệ sinh giấc ngủ đúng cách là biện pháp ngăn chặn và làm giảm các yếu tố tác động đến giấc ngủ, từ đó điều trị chứng mất ngủ hiệu quả và an toàn hơn. Nếu đang rơi vào trạng thái mất ngủ kéo dài thì có thể áp dụng các cách sau đây:

• Lựa chọn không gian ngủ thoáng mát, sạch sẽ, tránh tiếng ồn và điều chỉnh nhiệt độ, ánh sáng phòng phù hợp
• Nên rèn luyện thói quen đi ngủ và thức dậy vào một khung giờ cố định trong ngày để nhịp sinh học ổn định
• Không sử dụng điện thoại, xem tivi, laptop, chơi game trước khi đi ngủ bởi những thiết bị này có nguồn ánh sáng xanh làm cho não bộ dễ bị kích thích, khó đi vào giấc ngủ
• Không ngủ quá nhiều vào ban ngày, tốt nhất vào những giờ nghỉ trưa chỉ nên chợp mắt khoảng từ 15 – 30 phút
• Không ăn tối quá trễ, không ăn chiều với những món ăn khó tiêu hóa.  Đồng thời hạn chế sử dụng nhiều gia vị để nêm nếm món ăn
• Hạn chế sử dụng các thức uống có cồn như rượu bia , caffeine sau 12 giờ trưa
• Nếu cảm thấy khó ngủ, có thể áp dụng một số liệu pháp hỗ trợ giấc ngủ như ngâm chân với nước ấm, ngồi thiền, massage, xoa bóp, nghe nhạc,….Tuyệt đối không được lạm dụng các thuốc an thần, thuốc ngủ khi chưa có sự chỉ định của bác sĩ chuyên khoa.
• Nên dành khoảng 15 phút vào buổi sáng để tập luyện thể dục để tỉnh táo và nạp thêm nguồn năng lượng tích cực cho một ngày làm việc hiệu quả. Đồng thời vận động mỗi ngày cũng đem lại tâm trạng thoải mái, hạn chế suy nghĩ tiêu cực và lo âu.

Để cải thiện tình trạng mất ngủ và trầm cảm, việc hiểu rõ mối liên hệ giữa chúng và áp dụng các biện pháp điều trị là rất quan trọng. Ngoài ra, việc điều chỉnh thói quen sinh hoạt lành mạnh và biết cách quản lý căng thẳng có thể giúp người bệnh phục hồi sức khỏe tổng thể nhanh chóng.

Tham khảo thêm:

• Bị rối loạn hỗn hợp lo âu và trầm cảm có chữa được không?
• Trầm cảm nặng có triệu chứng loạn thần có chữa được không?
• Chế độ dinh dưỡng và chăm sóc người bệnh trầm cảm đúng cách