Rối loạn chức năng kiểm soát cảm xúc là gì? Dấu hiệu nhận biết

Một người nếu bị rối loạn chức năng kiểm soát cảm xúc thường có những phản ứng quá mức, không phù hợp với tình huống thực tế, thậm chí là gây rối đến những người khác. Chẳng hạn nếu tức giận họ có thể có hành vi bạo lực tấn công đối phương hay nếu sợ hãi thì la hét không ngừng. Những tổn thương tại hệ thống dây thần kinh kiểm soát cảm xúc có thể liên quan đến rối loạn này.

Rối loạn chức năng kiểm soát cảm xúc là gì?

Cảm xúc của con người là những thứ mà chúng ta biểu hiện hằng ngày dưới sự tác động của các yếu tố ngoại cảnh, được thể hiện qua biểu cảm trên khuôn mặt, nhưng cũng có thể được dấu kín trong tâm trí. Những cảm xúc cơ bản của con người thường là vui, buồn, lo lắng, sợ hãi, tức giận, ngạc nhiên, hạnh phúc, khinh bỉ.

Những cảm xúc này xuất hiện một cách hoàn toàn tự nhiên tùy theo hoạt cảnh, tình huống mà chúng ta đối mặt và thường đi kèm các hành vi phản ứng. Chẳng hạn khi buồn chúng ta thường chỉ khóc lóc, khi hạnh phúc chúng ta thường muốn ôm chầm lấy ai đó hay nếu tức giận thì muốn “xả cục tức” bằng cách đấm đá một thứ gì đó để dễ chịu hơn.

Rối loạn chức năng kiểm soát cảm xúc có thể hiểu là tình trạng chúng ta không thể điều chỉnh được cường độ, tần suất các cảm xúc cũng như các hành vi kèm theo. Ví dụ như một người đang tức giận và không thể bình tĩnh được, anh ta không ngừng đập phá đồ đạc hay thậm chí là đánh người khác. Tâm trạng của những người này rất khó ổn định và các cảm xúc luôn được biểu hiện một cách thái quá.

Cảm xúc là tự nhiên, chúng ta có thể biểu hiện cảm xúc là một điều tốt, tuy nhiên nếu các trạng thái vui, buồn, tức giận, lo lắng luôn diễn ra liên tiếp với cường độ cao sẽ gây ra rất nhiều ảnh hưởng đến bản thân và cả những người xung quanh. Rối loạn chức năng kiểm soát cảm xúc có thể được chỉ định can thiệp điều trị nếu gây cản trở đến sức khỏe, chất lượng đời sống hay các hoạt động khác.

Biểu hiện của rối loạn chức năng kiểm soát cảm xúc

Rối loạn chức năng kiểm soát cảm xúc thường được đặc trưng bằng việc bùng nổ cảm xúc một cách thái quá,  không thể giữ bình tĩnh trong mọi hoàn cảnh. Cảm xúc của họ cũng có thể thay đổi nhanh chóng rất khó nắm bắt Các vấn đề về cảm xúc bất ổn cũng liên quan đến sự suy giảm chất lượng sức khỏe tinh thần và cả thể chất.

Một số biểu hiện của rối loạn chức năng kiểm soát cảm xúc như

• Dễ bùng nổ cảm xúc vui, buồn, lo lắng, giận dữ, sợ hãi mà không cần một nguyên nhân cụ thể
• Khi đứng trước các tình huống bất ngờ hầu như không thể giữ bình tĩnh và phản ứng một cách thái quá, bốc đồng. Chẳng hạn khi tranh cãi với ai đó, thay vì đưa ra các lập luận có lý, họ có thể chửi mắng hay dùng bạo lực để giải quyết vấn đề
• Sợ việc thể hiện cảm xúc vì lo lắng sẽ không phù hợp nhưng không thể nào kiểm soát được
• Người bị rối loạn chức năng kiểm soát cảm xúc thường có xu hướng bạo lực, hành vi bốc đồng nếu bị kích thích
• Cảm xúc bất ổn, diễn ra quá mức hoặc thay đổi nhanh chóng mà không phù hợp với tình huống, hoàn cảnh
• Làm tổn thương cả về tinh thần hay thể chất của người khác bằng những hành vi hay lời nói của bản thân trong lúc mất kiểm soát
• Có xu hướng lạm dụng chất gây nghiện nhằm làm tê liệt cảm xúc

Theo các chuyên gia, rối loạn chức năng kiểm soát cảm xúc có thể liên quan đến một số rối loạn tâm lý khác, chẳng hạn như trầm cảm hay rối loạn lo âu. Một số triệu chứng khác cũng có thể kèm theo nếu gặp tình trạng này chính là luôn muốn làm tổn thương chính mình, suy giảm nhận thức với xung quanh, cảm giác chán nản, tuyệt vọng, đôi khi có thể nghe thấy cả tiếng nói trong đầu.

Các biểu hiện nay có thể bắt gặp ở rất nhiều người trong cuộc sống hằng ngày, tuy nhiên thường chúng ta chỉ đánh giá đó là do tính cách của người đó như thế. Tuy nhiên trạng thái bùng nổ cảm xúc và không thể kiểm soát nếu kéo dài, gây cản trở hay suy giảm đến nhiều khía cạnh cuộc sống sẽ được chẩn đoán là rối loạn về tâm lý cần được can thiệp điều trị.

Nguyên nhân rối loạn chức năng kiểm soát cảm xúc

Đôi lúc chúng ta có thể rơi vào tình trạng mất kiểm soát cảm xúc, thường là do cơ thể đang rơi vào trạng thái mệt mỏi, thiếu máu hoặc stress căng thẳng kéo dài hay thiếu ngủ. Tuy nhiên tình trạng này sau đó hoàn toàn có thể cải thiện nếu điều chỉnh lại lối sống, nghỉ ngơi nhiều hơn, thư giãn tâm trí nhiều hơn thì cảm xúc sẽ dần hình ổn trở lại.

Theo các chuyên gia, rối loạn chức năng kiểm soát cảm xúc có thể liên quan đến những cơ quan đảm nhiệm vai trò này. Trong đó, các nhà khoa học cũng đưa ra danh sách các cơ quan đảm nhiệm chức năng này như vùng dưới đồi  (Hypothalamus); hồi hải mã (Hippocampus); hạch hạnh nhân (Amygdala); thể chai ( Corpus callosum).

Chẳng hạn, sự sợ hãi của con người chịu sự chi phối chính từ hạch hạnh nhân và vùng dưới đồi. Khi hạch hạnh nhân tác động đến vùng dưới đồi sẽ tạo ra một phản ứng được gọi là “fight or flight”, đồng thời kích thích tuyến thượng thận sản xuất các hormone  adrenaline và cortisol. Do đó nếu hạch hạnh nhân bị tổn thương sẽ tạo ra các phản ứng liên tiếp không phù hợp, chẳng hạn sản xuất  adrenaline và cortisol quá mức khiến tim đập nhanh hơn, huyết áp cao hơn…

Hay những tổn thương tại hạch hạnh nhân, vùng dưới đồi và vùng vỏ não trước trán cũng được chứng minh có liên quan trực tiếp đến việc mất kiểm soát sự tức giận. Những tổn thương này nếu không được can thiệp phục hồi sẽ tạo thành rối loạn chức năng kiểm soát cảm xúc mãn tính, ảnh hưởng trực tiếp đến cách ứng xử, hành vi hằng ngày.

Bên cạnh đó, các nhà khoa học cũng chỉ ra một số yếu tố nguy cơ làm tổn thương các cơ quan đảm nhiệm chức năng kiểm soát cảm xúc, bao gồm

• Tổn thương não do những chấn thương đột ngột vì té ngã, va đập đầu hoặc bị bạo hành
• Tổn thương não do chất, thường gặp ở những người lạm dụng bia rượu, thuốc lá, chất kích thích, ma túy …trong thời gian dài.
• Rối loạn chức năng kiểm soát cảm xúc cũng có thể là hệ quả từ những người sử dụng một số thuốc trong thời gian dài, chẳng hạn như thuốc an thần, thuốc kích thích thần kinh hay thuốc dùng trong điều trị các vấn đề tâm lý như trầm cảm, rối loạn lo âu
• Người phải đối mặt với căng thẳng, áp lực, chấn thương tâm lý, bạo hành tinh thần trong thời gian dài nhưng không tìm cách hỗ trợ. Những người này luôn trong trạng thái u uất, tiêu cực và có thể bùng nổ cảm xúc mạnh mẽ rất khó kiểm soát
• Ảnh hưởng từ các bệnh lý mãn tính, chẳng hạn như tiểu đường, bệnh Parkinson hay u xơ não..
• Rối loạn chức năng kiểm soát cảm xúc cũng có thể là một phần trong triệu chứng của các vấn đề tâm lý – tâm thần như trầm cảm, rối loạn căng thẳng sau sang chấn, rối loạn nhân cách, tâm thần phân liệt..
• Rối loạn phát triển ở trẻ nhỏ như tự kỷ, thiểu năng trí tuệ, rối loạn thách thức chống đối cũng thường kèm theo khả năng mất kiểm soát cảm xúc, hành vi của bản thân. Có thể thấy rõ nhóm trẻ đặc biệt thường hành đồng bốc đồng, đặc biệt khi tức giận dẫn đến nhiều nguy hiểm cho bản thân và cả những người xung quanh

Rối loạn chức năng kiểm soát cảm xúc gây ra hệ lụy gì?

Cảm xúc là một thứ hoàn toàn tự nhiên nhưng nằm trong tầm kiểm soát của chúng ta. Bởi nếu luôn bộc lộ hết cảm xúc của mình, vô tình trong nhiều tình huống, chúng ta có thể gây tổn thương cho chính mình và cả những người xung quanh. Chẳng hạn như nếu cứ tức giận là đập phá đồ thì trong nhà bạn sẽ chẳng còn thứ đồ đạc nào mất!

Rối loạn chức năng kiểm soát cảm xúc có thể gây ra những hệ lụy sau

• Ảnh hưởng đến thể chất: khi tinh thần bất ổn cũng kéo theo thể chất suy giảm, đặc biệt với những người thường xuyên tức giận, buồn bã, lo lắng.. Các hormone tiết ra trong các trạng thái này thường làm tăng huyết áp, kích thích nhịp tim .. tình trạng này kéo dài, diễn ra với tần suất liên tục chính là nguyên nhân làm gia tăng các bệnh lý như tim mạch, bệnh dạ dày hay nhức mỏi cơ thể
•  Dễ xa rời các mối quan hệ: rối loạn chức năng kiểm soát cảm xúc khiến bạn có thể vô tình nói ra những lời nói hay có các hành vi không phù hợp với tình huống làm tổn thương người khác (trong lúc tâm trí đang kích thích). Nếu liên tục lặp lại những tổn thương này, tự khắc bạn sẽ bị tách rời khỏi các mối quan hệ bởi không ai muốn bị người khác làm tổn thương hay tiếp xúc quá nhiều với những người có tính cách bốc đồng, không kiểm soát được mình.
• Suy giảm chất lượng đời sống xã hội: cảm xúc không ổn định cũng cản trở bạn tham gia vào rất nhiều các hoạt động đời sống, công việc hoặc xây dựng hình ảnh cá nhân. Để giải quyết bất cứ nào cũng đòi hỏi sự bình tĩnh, cảm xúc ổn định nên nếu tâm trí lúc nào cũng căng thẳng, bốc đồng, dễ tấn công bất cứ ai thì sẽ không thể nào được tin tưởng. Nếu không điều chỉnh được khía cạnh này, một số người có thể gặp khó khăn trong tìm kiếm công việc phù hợp, bị cô lập về mặt xã hội làm giảm chất lượng cuộc sống.
• Gia tăng nguy cơ các rối loạn tâm lý: rối loạn chức năng kiểm soát cảm xúc cũng có thể làm tăng nguy cơ mắc trầm cảm, rối loạn lo âu, rối loạn nhân cách.. Sự cô lập xã hội và trạng thái tiêu cực kéo dài chính là nguyên nhân dẫn tới các bệnh lý này.

Hướng điều trị rối loạn chức năng kiểm soát cảm xúc

Để chẩn đoán rối loạn chức năng kiểm soát cảm xúc, bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện các xét nghiệm chuyên khoa như xét nghiệm máu, nội tiết tố, xét nghiệm hình ảnh về não bộ. Ngoài ra bác sĩ cũng yêu cầu xem xét về tiền sử bệnh lý, đơn thuốc sử dụng gần đây, bao gồm cả các loại thực phẩm chức năng để có thể đưa ra chẩn đoán cuối cùng.

Theo các chuyên gia, để điều trị rối loạn này cần phụ thuộc vào nguyên nhân và tình trạng của từng người. Cần kết hợp cả các biện pháp hóa dược, trị liệu tâm lý cùng một lối sống khoa học để bình tổn dần về cảm xúc, tâm lý cho bệnh nhân. Tiên lượng và thời gian điều trị còn phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố khác nhau nên cần tuân thủ tuyệt đối chỉ định từ bác sĩ.

Các biện pháp hóa dược

Không có thuốc đặc trị cho rối loạn chức năng kiểm soát cảm xúc tuy nhiên bác sĩ cần chỉ định một vài loại thuốc để xoa dịu trạng thái kích thích, bốc đồng, phản ứng quá mức trước mọi tình huống của người bệnh. Đặc biệt nếu có liên quan đến những rối nhiễu tâm lý như trầm cảm, rối loạn lo âu thì việc dùng thuốc là rất cần thiết để ngăn chặn hành vi tự sát có thể xảy ra.

Phổ biến nhất thường là các nhóm thuốc an thần, thuốc chống trầm cảm hay thuốc giảm lo âu. Tuy nhiên dùng các nhóm thuốc này với liều cao cũng ảnh hưởng đến việc điều chỉnh cảm xúc nên thường được chỉ định liều thấp, trong thời gian ngắn và giảm dần liều lượng để hạn chế các tác dụng phụ không mong muốn có thể xảy ra.

Bên cạnh đó, rối loạn chức năng cảm xúc cũng liên quan đến những tổn thương trong não bộ nên cũng có thể được chỉ định một số biện pháp điều trị chuyên môn, tác động đến hệ thần kinh. Các biện pháp này sẽ được thực hiện bởi các bác sĩ chuyên môn theo từng trường hợp để đảm bảo an toàn tuyệt đối.

Với những tình trạng bệnh lý như tiểu đường, u xơ cũng được bác sĩ xem xét và chỉ định các nhóm thuốc, các biện pháp phù hợp, đáp ứng đúng nguyên nhân để loại bỏ các triệu chứng hoàn toàn.

Trị liệu tâm lý

Để kiểm soát được cảm xúc, thuốc không phải là biện pháp duy nhất mà cần kết hợp với các liệu pháp trị liệu tâm lý. Mục tiêu của các liệu pháp tâm lý là xoa dịu tâm trí, hướng dẫn thân chủ các kiểm soát cảm xúc, đồng thời giải quyết các gốc rễ làm rối nhiễu tâm trí, tổn thương tinh thần nếu có. Cuộc sống của người bệnh dần trở về trạng thái cân bằng, dễ chịu hơn, giảm các phản ứng kích thích.

Trị liệu hành vi nhận thức CBT được đánh giá mang đến những phản ứng có lợi nhất trong điều trị chứng rối loạn chức năng kiểm soát cảm xúc. Nhà trị liệu sẽ giúp thân chủ nhìn nhận rõ hành vi của bản thân là đúng đắn hay sai lầm, từ đó điều chỉnh lại tư duy, nhận thức, cân bằng cảm xúc phù hợp với từng tình huống. Tinh thần của người bệnh cũng dần thả lỏng hơn, tư duy tích cực hơn.

Nhà trị liệu cũng hướng dẫn thân chủ các biện pháp thư giãn, giải tỏa cảm xúc hay xây dựng kỹ năng ứng phó với căng thẳng. Các buổi trị liệu nhóm, trị liệu gia đình hoặc xây dựng các tình huống phù hợp để mỗi người học cách ứng phó, thực hành điều chỉnh cảm xúc trực tiếp cũng được chuyên gia thiết lập để thấu hiểu hơn về thân chủ và điều chỉnh hành vi phù hợp.

Điều trị và phục hồi tại nhà

Con người sinh ra đã có cảm xúc và được bộc lộ một cách tự nhiên. Muốn học các điều chỉnh tâm trạng và vượt qua rối loạn chức năng kiểm soát cảm xúc cần phụ thuộc vào năng lực, sự quyết tâm của chính người bệnh chứ không thể dùng thuốc mãi mãi. Thay đổi thói quen suy nghĩ, hít thở sâu trước khi đưa ra bất cứ quyết định nào sẽ giúp bạn hạn chế được những hành vi sai lầm trong lúc vô thức.

Một số biện pháp có thể giúp ích trong điều trị chứng rối loạn chức năng kiểm soát cảm xúc như

• Để giảm thiểu các hành vi, phản ứng không phù hợp, hãy hít thở thật sâu trước khi hành động hay phát ngôn. Việc cung cấp đủ oxy cho não bộ sẽ giúp bạn bình tĩnh hơn, nhìn nhận các vấn đề chính xác và đưa ra những quyết định đúng đắn tránh làm tổn thương đến bản thân hay những người xung quanh
• Thiền định đã được công nhận hiệu quả trong việc kiểm soát cảm xúc, giảm các hành vi bốc đồng, cư xử nhẹ nhàng và chuẩn mực hơn. Khi đi vào trạng thái thiền, tâm trí chúng ta được thả lỏng, minh mẫn, tỉnh táo, mang đến sự an lạc trong suy nghĩ. Người thực hành thiền hằng ngày sẽ dần tự thay đổi được những hành vi, phản ứng quá mức với chuẩn mực của bản thân và thay đổi theo hướng tích cực hơn rất nhiều
• Bổ sung chế độ dinh dưỡng phù hợp tùy theo tình trạng sức khỏe của bản thân. Chẳng hạn rối loạn chức năng kiểm soát cảm xúc nếu do họ đường huyết có thể được cải thiện nếu điều chỉnh lại chế độ ăn, bổ sung thêm các nhóm đường lành mạnh hoặc luôn bỏ sẵn vài viên kẹo để sử dụng bất cứ khi nào cần thiết. Bên cạnh đó một chế độ dinh dưỡng lành mạnh, nhiều rau xanh, trái cây, hạn chế các thực phẩm nhiều dầu mỡ cũng giúp ích rất nhiều cho sức khỏe tinh thần
• Ghi chép nhật ký hằng ngày để theo dõi tâm trạng cũng là một cách để bạn nhìn nhận và tìm cách điều chỉnh lại phù hợp. Đây cũng là cách giải tỏa cảm xúc hiệu quả mà bạn không nên bỏ qua
• Chia sẻ vấn đề của bản thân với những người xung quanh để nhận được sự thông cảm và hỗ trợ đúng cách nếu bạn không thể kiểm soát cảm xúc
• Duy trì thói quen vận động hằng ngày, chẳng hạn như đi dạo cũng là một cách giải tỏa tâm trí, cải thiện sức khỏe thể chất và tinh thần hiệu quả
• Tránh xa các loại chất kích thích, đồ uống có cồn vì có thể làm tổn hại đến hệ thần kinh, kích hoạt các phản ứng không phù hợp nếu tâm trí không đủ tỉnh táo

Rối loạn chức năng kiểm soát cảm xúc có thể gây ảnh hưởng trực tiếp đến các mối quan hệ, công việc hay các hoạt động trong đời sống xã hội hằng ngày. Mỗi người cần học cách kiểm soát cảm xúc, giữ bình tĩnh trong mọi trường hợp, điều chỉnh tâm lý của bản thân để bảo vệ chính bản thân và những người xung quanh khỏi những tổn hại không mong muốn.

Có thể bạn quan tâm:

• Rối loạn nhân cách phụ thuộc (DPD): Biểu hiện và hướng điều trị
• Rối loạn khiếm khuyết cơ thể (mặc cảm ngoại hình) là gì?
• Rối loạn cảm xúc lưỡng cực giai đoạn hỗn hợp là gì?