Vô cảm là gì? Nguyên nhân, biểu hiện và hậu quả của sự vô cảm

Vô cảm giống như một loại “dịch bệnh” đang ngày càng lây lan mạnh hơn, đặc biệt ở những người trẻ hiện nay. Lối sống tiêu cực này gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng cho toàn xã hội.  Bài viết sẽ làm rõ vô cảm là gì và các vấn đề xoay quanh tình trạng này.

Vô cảm là gì?

Hiểu một cách đơn giản nhất, “vô” tức là không, “cảm” là cảm xúc, tức “vô cảm” là người không có cảm xúc, người thờ ơ, lãnh cảm, không quan tâm đến những người khác hay những vấn đề xảy ra xung quanh, hay còn được gọi là “máu lạnh”. Những người có lối sống vô cảm thường chỉ quan tâm đến một mình bản thân họ, không có cảm xúc gì trước nỗi đau, sự khó khăn của người khác, kể cả khi đó là người thân.

Cần hiểu rằng “vô cảm” có thể bao hàm cả “lạnh lùng” nhưng không phải người nào trông “lạnh lùng” cũng có lối sống vô cảm. Người có tính cách lạnh lùng thường không thích thể hiện cảm xúc nhưng có rất nhiều người thuộc kiểu “ngoài lạnh trong nóng” dù họ không thể hiện ra ngoài mặt nhưng lại có một trái tim ấm áp, biết quan tâm và giúp đỡ người khác. Trong khi đó với người vô cảm họ luôn dửng dưng trước mọi vấn đề và hầu như không có ý định giúp đỡ bất cứ ai.

Không ít những hình ảnh đáng buồn về sự vô cảm của con người được lên án hiện nay chẳng hạn câu chuyện xe tải chở bia bị đổ và hàng loạt người chạy ra “hôi bia” hay thấy người bị tai nạn không giúp mà chỉ lấy điện thoại ra quay vẫn là những vấn đề nhức nhối của xã hội được bàn tán rất nhiều. Đây chính là những biểu hiện rõ nhất của lối sống vô cảm.

Thực trạng vô cảm hiện nay trong xã hội

Vô cảm là một vấn đề xã hội ngày càng được quan tâm, đặc biệt trong bối cảnh cuộc sống hiện đại với sự phát triển nhanh chóng của công nghệ và truyền thông. Dưới đây là một số điểm nổi bật về thực trạng vô cảm hiện nay trong xã hội.

• Gia tăng vô cảm trong xã hội: Theo một nghiên cứu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), sự vô cảm, hay còn gọi là sự suy giảm khả năng đồng cảm, đang có xu hướng gia tăng, đặc biệt là ở những người trẻ tuổi. Sự bùng nổ của các mạng xã hội và công nghệ số, mặc dù giúp kết nối mọi người, lại đang làm giảm sự tương tác trực tiếp, dẫn đến sự thờ ơ và thiếu quan tâm đến cảm xúc của người khác.
• Vô cảm trong các mối quan hệ cá nhân: Một nghiên cứu từ Đại học Michigan (University of Michigan) chỉ ra rằng sinh viên đại học hiện nay thể hiện mức độ đồng cảm thấp hơn 40% so với các sinh viên từ hai thập kỷ trước. Nghiên cứu này cho rằng sự vô cảm đang trở nên phổ biến hơn, có thể do lối sống cá nhân hóa và sự tập trung vào công nghệ thay vì các mối quan hệ xã hội trực tiếp.
• Vô cảm trong các vụ việc cộng đồng: Thực trạng vô cảm còn thể hiện rõ trong các tình huống khẩn cấp hoặc các vụ việc cộng đồng. Hiện tượng Bystander Effect (Hiệu ứng đứng nhìn), được ghi nhận trong nhiều nghiên cứu tâm lý, mô tả việc mọi người có xu hướng không can thiệp vào các tình huống cần trợ giúp khi có nhiều người xung quanh, dẫn đến sự thờ ơ và thiếu trách nhiệm cộng đồng.

Thực trạng vô cảm hiện nay đang là một thách thức lớn đối với sự phát triển của xã hội và tình cảm con người

Biểu hiện của vô cảm

Các biểu hiện rõ ràng nhất của lối sống vô cảm bao gồm:

• Thờ ơ, lãnh cảm, bàng quan, không có cảm xúc với mọi vấn đề xung quanh cuộc sống.
• Thiếu sự đồng cảm với đau khổ, khó khăn của mọi người, muôn vật, muôn loài xung quanh.
• Hời hợt trong mối quan hệ giữa người – người, người – vật hoặc với mọi vấn đề xung quanh
• Thấy người tốt bị ức hiếp không bảo vệ, thấy kẻ ác làm điều xấu cũng không lên tiếng
• Luôn chỉ đề cao lợi ích bản thân, nhưng cũng có những người thậm chí chỉ “sống cho có”, họ thậm chí còn chẳng quan tâm đến chính mình.
• Luôn cảm thấy trống rỗng, mất cảm xúc với mọi thứ, kể cả bản thân, không buồn phiền khi bị chê trách, không vui khi được khen ngợi.
• Khó khăn trong việc duy trì các mối quan hệ, không biết lắng nghe hay giúp đỡ người khác
• Không có ý định giúp người khác, luôn cho rằng đó không phải việc của mình, sợ phiền hà nên thường bỏ qua, ngay cả khi có người cầu xin sự giúp đỡ trước mặt
• Lời nói và cảm xúc tiêu cực, thường nhắm đến người khác, có thể làm tổn thương những người xung quanh bằng những lời nói vô cảm, độc địa của mình.
• Cảm thấy gượng gạo khi nói chuyện với người khác, lạc lõng trống rỗng khi đến những nơi đông người.
• Không quan tâm đến những người xung quanh, chẳng hạn cha mẹ ốm không biết hỏi thăm giúp đỡ, đi học về chỉ vào phòng, dửng dưng với cả chính người thân.
• Luôn cảm thấy nghi ngờ xung quanh, không có niềm tin vào bất cứ điều gì
• Không cảm xúc trước những đau đớn của người khác, chẳng hạn người khác bị bạo lực không can ngăn mà còn xúi dục để cuộc chiến diễn ra nghiêm trọng hơn.
• Không có định hướng, không cảm thấy hy vọng nhiều vào điều gì, sống như không có khát vọng.

Một ví dụ điển hình khác về sự vô cảm rất thường gặp hiện nay chính là tình trạng “bạo lực” ngôn từ trên mạng xã hội, trước những con người không hề quen biết nhau. Chẳng hạn khi một người đăng những bài viết tiêu cực, nói rằng muốn tự tử thì thay vì khuyên ngăn, chia sẻ không ít người lại bình luận rằng “chết đi”; “nói là phải làm”; khiến những người này suy sụp hoàn toàn và chọn cách giải thoát. Dù vậy những người đã bình luận những điều xấu xí trên chẳng hề thấy có lỗi mà thậm chí còn cho rằng “vậy là đáng”.

Nguyên nhân của sự vô cảm

Sự vô cảm xuất phát từ lối sống cá nhân, ích kỷ, muốn hưởng thụ, dành quá nhiều thời gian cho mạng xã hội, hoặc bị cuốn vào áp lực công việc, cuộc sống mà ít quan tâm đến người xung quanh. Thiếu sự dạy dỗ về cảm xúc từ gia đình và xã hội cũng làm cho chúng ta dễ trở nên thờ ơ với các sự việc cũng như cảm xúc của người khác. Cụ thể như sau:

1. Ảnh hưởng từ lối giáo dục vị kỷ

Sự vô cảm có thể bắt đầu được hình thành từ lối giáo dục vị kỷ, chỉ hướng tới cá nhân của cả gia đình và nhà trường. Tính cách của một người có thể được hình thành sự ích kỷ, thiếu đồng cảm bởi những người cha, người mẹ của họ là như thế. Tất nhiên không phải ai cũng như vậy nhưng khi sống cùng trong một gia đình thì ít nhiều cũng rất dễ bị ảnh hưởng tiêu cực.

Những lối giáo dục khiến một người dễ rơi vào trạng thái vô cảm như:

• Sống trong một gia đình có cha mẹ không quan tâm đến con cái, thường xuyên dùng lời nói hay bạo lực để đay nghiến nhau.
• Cha mẹ luôn dạy con phải vượt trên người khác, luôn cho mình là nhất, không được quan tâm đến những người xung quanh, thậm chí làm cả những hành vi kém trung thực để có thể vượt trội hơn mọi người.
• Trẻ được sống trong một gia đình có cha mẹ quá chiều chuộng, luôn đáp ứng mọi yêu cầu của con cái cũng dễ hình thành tâm lý coi thường xung quanh, không quan tâm đến những người khác, vô cảm với mọi thứ, chỉ ích kỷ nghĩ về mình.
• Học tập hay làm việc trong một ngôi trường quá quan tâm đến thành tích mà không quan tâm đến trau dồi nhân cách và đạo đức. Chẳng hạn việc trường đưa ra quy định ai đứng chót bảng sẽ bị đưa lên khiển trách trước toàn trường, điều này có thể làm học sinh làm mọi cách, kể cả những “thủ đoạn xấu” để không bị đứng cuối.
• Những người có tính cách nhút nhát, sống nội tâm, luôn lo lắng mọi thứ, dần dần cũng sợ giao tiếp  xã hội, sợ những điều mình làm sẽ bị những người xung quanh đánh giá nên dần cũng chọn cách vô cảm với những thứ xung quanh để có lối sống thoải mái hơn.

2. Ảnh hưởng từ môi trường sống tiêu cực

Môi trường sống thực sự có tác động rất lớn đến quá trình hình thành nhân cách của mỗi người, thậm chí nó có thể biến một người từ tích cực thành tiêu cực, người một người nồng nhiệt với cuộc sống trở nên vô cảm, chỉ hướng tới những lợi ích cho bản thân. Thực tế đây cũng là một hiện trạng thực tế đang gặp ở rất nhiều người hiện nay.

Một số tác nhân cụ thể từ môi trường sống có thể khiến con người hình thành lối sống vô cảm như

• Quá nhiều áp lực trong cuộc sống, chẳng hạn như gia đình và công ty luôn áp đặt thành tích, tiền bạc quá lớn. Bản thân họ phải “gồng gánh” với những áp lực của bản thân, không còn thời gian quan tâm đến những thứ xung quanh, lâu dần trở nên vô cảm với mọi thứ.
• Liên tục bị hãm hại, lừa dối khiến những người này bị ám ảnh, sợ hãi cho rằng lòng tốt của mình sẽ tiếp tục làm bản thân bị liên lụy. Chẳng hạn có những trường hợp sau khi đưa người bị tai nạn vào bệnh viện lại bị người nhà nạn nhân đánh, đòi bồi thường vì cho rằng chính họ là người gây tai nạn.
• Sự tiêu cực dẫn đến lối sống vô cảm còn ảnh hưởng rất nhiều bởi mạng xã hội hiện nay. Sự phát triển của thời đại công nghệ hiện đại đặc biệt là mạng xã hội khiến bạn có thể kết nối với tất cả mọi người trên thế giới chỉ qua một chiếc điện thoại. Chỉ cần lập một tài khoản ảo, không cần nêu rõ danh tính là bạn có thể đi bình luận ở khắp mọi nơi. Không ít người đã lợi dụng điều này để đưa ra những lời nói tiêu cực, ác ý đến những người mà họ chẳng hề quen biết. Hay đây chính là vấn nạn “anh hùng bàn phím” đang cực kỳ nhức nhối trên mạng xã hội hiện nay.
• Chìm đắm quá nhiều trong thế giới ảo cũng khiến rất nhiều người quên đi đâu mới là cuộc sống thực tại. Có không ít người chơi game giỏi, được yêu thích trong game, chỉ biết sống trong những trận chiến online trong khi dửng dưng hoàn toàn với mọi người đời thực. Trên mạng xã hội họ xây dựng một hình tượng tốt đẹp bao nhiêu, luôn biết quan tâm đến người khác nên được rất nhiều người hâm mộ, trong khi đó ở người đời họ lại là những người vô cảm, ích kỷ, vô tổ chức, coi thường những người xung quanh.

Tác hại của sự vô cảm với xã hội

Khi giữa con người và con người không có sự tương tác với nhau, không biết quan tâm đến nhau mà chỉ biết nghĩ đến cá nhân mình sẽ là một xã hội khủng hoảng. Một xã hội không có sự liên kết, ích kỷ, thiếu đồng cảm thì không thể nào phát triển, cuộc sống ngày càng lạc hậu bởi mọi người không đồng lòng phát triển và bảo vệ tổ quốc.

Để giải phóng đất nước khỏi 1000 năm đô hộ chính nhờ là tinh thần “Lá lành đùm lá rách”; “Anh em như thể tay chân” của dân tộc Việt Nam, đây cũng là tinh thần truyền thống dân tộc được hướng tới từ bao đời nay. Nếu không có được tinh thần này, ai cũng sợ hãi việc đứng lên giành lại quyền lợi dân tộc sẽ nguy hại cho tính mạng, ai cũng sợ vượt ra chiến trường cứu đồng đội sẽ hy sinh thì chắc chắn không có được độc lập tự do như hiện nay.

Hậu quả của sự vô cảm là khiến con người ngày càng trở nên cách xa nhau, xã hội dần mất đi tính cộng đồng, mọi người ai cũng chỉ chăm chăm vào bản thân mình. Thật đáng buồn khi hiện thực vẫn luôn xảy ra sự vô cảm với nhau, thấy người gặp tai nạn mà không giúp hay thậm chí là ăn trộm đồ của những người bị tai nạn. Hay việc con người dùng chính lời nói, ngôn từ của mình để hủy hoại một người mà họ chẳng hề quen biết.

Cảm xúc chính là thứ nuôi sống tâm hồn chúng ta, điều này mang ý nghĩa như sự vô cảm là một tâm hồn “chết”. Sống một cuộc sống mà không có niềm tin, không có đam mê, không có sự đồng cảm và cũng không có bạn bè thì sẽ tẻ nhạt biết chừng nào. Những hệ lụy từ lối sống vô cảm không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân, tập thể mà còn liên quan đến toàn xã hội.

Đáng buồn là sự vô cảm hiện nay lại giống như một loại “virus” có khả năng phát triển và lây lan mạnh mẽ nên không hề khó để bắt gặp trong xã hội thường ngày. Và hơn hết, để điều trị loại virus này không hề dễ dàng một chút nào, đòi hỏi cần có sự chung tay của cả xã hội.

Cách thoát khỏi lối sống vô cảm

Như đã nói, sự vô cảm là một vấn nạn có thể lan nhanh nhưng lại không hề dễ để giải quyết. Bản thân chúng ta có thể từng là nạn nhân của sự vô cảm hoặc cũng chính là hiện thân của sự vô cảm. Dù là trong trường hợp nào, nỗ lực thay đổi bản thân lạc quan hơn, hạnh phúc hơn, vui vẻ hơn để có thể làm gia tăng những giá trị tích cực hơn để lan tỏa đến xung quanh, đẩy lùi sự tiêu cực từ “virus vô cảm”.

Tất nhiên một cá nhân chưa là chưa đủ nhưng sự thay đổi của một người sẽ dần được nhân rộng ra. Một con đom đóm chưa đủ để thắp sáng khu rừng nhưng nó hoàn toàn có thể thu hút, “kêu gọi” những người “đồng nghiệp” để rừng sâu được chiếu sáng rực rỡ hơn. Sự chung tay của xã hội, đặc biệt là gia đình và nhà trường trong việc trau dồi cả giá trị đạo đức, tinh thần tương thân tương ái cũng cực kỳ quan trọng nếu muốn sớm đẩy lùi sự vô cảm.

• Nhà nước và nhà trường hay các ban ngành xã hội liên quan cần đẩy mạnh các hoạt động, chương trình giáo dục, những kỹ năng sống giúp lan truyền tình thương, tính tương thân thương ái giữa con người với con người, con người với động vật hay với mọi vấn đề xung quanh cuộc sống.
• Đánh thức sự đồng cảm, tinh thần yêu thương giúp đỡ lẫn nhau qua các hoạt động như đến nhà tình thương, đến các mái ấm, đến các bệnh viện có những người có hoàn cảnh khó khăn.
• Lan tỏa sự quan tâm, trái tim nhiệt huyết và nồng nhiệt đến những người xung quanh, kể cả khi họ là một người vô cảm, luôn chỉ biết đến bản thân. Chính sự ấm áp của bạn có thể làm sưởi ấm trái tim lạnh giá của một người, giúp họ cảm thấy được tầm quan trọng của tình yêu thương giữa con người với con người.
• Những người bị vô cảm nên bắt đầu bằng việc quan tâm, chăm sóc hay hỏi han chính cha mẹ, người thân của mình. Ban đầu việc này có thể khó khăn, thậm chí việc phải suy nghĩ xem nên quan tâm người khác thư thế nào có thể khiến bạn mệt mỏi, nhưng chắc chắn bạn sẽ nhận được rất nhiều điều ngọt ngào khác mà những người xung quanh đáp trả cho tình cảm của bạn.
• Học cách suy nghĩ tích cực, lạc quan hơn, tâm niệm ” cho đi là còn mãi”. Trong cuộc sống cần phải có người xấu, người tốt thì đó mới thực sự là xã hội. Đừng vì 1 con sâu mà bỏ đi cả bó rau sạch. Chỉ cần bạn sống tốt, chắc chắn sẽ luôn nhận được những điều tốt đẹp, chỉ là có thể muộn hơn một chút. Vì vậy đừng đánh giá trị lương thiện của bản thân chỉ vì những người không xứng đáng.
• Luôn hướng về những giá trị tích cực, học cách suy nghĩ lạc quan hơn, buông bỏ mọi oán hận. Bất kể vấn đề nào cũng có hai mặt, chỉ cần bạn nghĩ khác thì nó sẽ xoay chuyển theo một hướng khác. Tất nhiên để học cách suy nghĩ tích cực thì không hề là điều dễ dàng nhưng chỉ cần bạn suy nghĩ chậm lại, phân tích các mặt của vấn đề bạn sẽ thấy cuộc sống nhẹ nhàng hơn rất nhiều.
• Nếu cảm thấy bản thân hay những người xung quanh rơi vào tình trạng vô cảm và không thể thoát ra được thì hãy thử gặp gỡ các chuyên gia tâm lý. Họ sẽ giúp thân chủ gỡ bỏ được những nút thắt trong lòng, xóa bỏ quá khứ, thay đổi nhận thức để hướng về những giá trị tích cực hơn.

Dù có rất nhiều sự kiện đáng tiếc xảy ra khiến xã hội lên án về lối sống vô cảm nhưng đây vẫn đang là thực trạng xảy ra ở hằng ngày, khắp mọi nơi, từ mạng xã hội ảo đến đời sống thực. Bản thân mỗi chúng ta cần học cách sống lạc quan tích cực hơn và lan truyền cảm hứng này đến khắp mọi người để hướng đến một xã hội yêu thương, nhân ái và đoàn kết hơn.

CÓ THỂ BẠN QUAN TÂM:

• Nguy cơ trầm cảm do mạng xã hội – Hồi chuông cảnh báo giới trẻ
• Chứng sợ giao tiếp xã hội là gì? Nguyên nhân và cách khắc phục
• Cảm giác xấu hổ là gì? Nguyên nhân, biểu hiện và cách vượt qua
• Rối loạn nhân cách chống đối xã hội (ASPD): Triệu chứng và chữa trị