Rối loạn tâm thần sau sinh: Phát hiện sớm và chữa trị

Dựa vào số liệu thống kê nhận thấy, những năm trở lại đây, số lượng sản phụ được đưa đến thăm khám và tư vấn về vấn đề rối loạn tâm thần sau sinh đang ngày càng gia tăng. Nếu có thể sớm phát hiện và tiến hành can thiệp kịp thời thì tình trạng bệnh cũng sẽ được kiểm soát và thuyên giảm hiệu quả. 

Rối loạn tâm thần sớm sau sinh

Các chuyên gia sức khỏe tâm lý cho biết rằng, có khoảng từ 10 đến 20% các trường hợp phụ nữ đang mang thai hoặc sau khi sinh con từng trải qua tối thiểu một chứng rối loạn tâm thần nào đó. Trong suốt thai kì mang thai và cả khoảng thời gian sau khi sinh con, nội tiết tốt bên trong cơ thể của phụ nữ có sự thay đổi đột ngột.

Bên cạnh đó, trong thời gian này, vóc dáng, nhan sắc, tính cách, cảm xúc, hành vi, suy nghĩ của phụ nữ cũng sẽ bị thay đổi ít nhiều. Vì thế, nguy cơ mắc phải các chứng rối loạn tâm thần là vô cùng cao, nhiều trường hợp kéo dài liên tục từ lúc mang thai cho đến sau khi sinh.

Các rối loạn tâm thần sau sinh có thể xuất hiện sớm, làm ảnh hưởng rất nhiều đến sức khỏe và đời sống sinh hoạt hàng ngày của cả mẹ và bé. Một số bệnh lý thường gặp như trầm cảm điển hình và trầm cảm không điển hình.

1. Trầm cảm điển hình

Đối với các trường hợp bị trầm cảm điển hình sau sinh sẽ dễ gặp phải các triệu chứng đặc trưng như buồn bã, chán nản, cảm xúc thay đổi thất thường, dễ kích động, nóng giận, luôn có cảm giác bất lực trong mọi chuyện, lo lắng quá mức về việc chăm sóc và nuôi dạy con, đôi khi quá tỉ mỉ, hà khắc về việc chăm lo cho con, có dấu hiệu của suy nhược thần kinh, xuất hiện các cơn chảy nước mắt không thể kiềm chế,….

Tuy nhiên, các triệu chứng của trầm cảm điển hình thường sẽ không tiến triển một cách quá rầm rộ. Cũng chính vì thế mà các nhà khoa học khó có thể đánh giá dịch tễ học một cách đúng mức về tình trạng bệnh. Trong thực tế, có khoảng từ 10 đến 20% các trường hợp bị trầm cảm là đối tượng phụ nữ sau khi vừa trải qua giai đoạn sinh nở trong khoảng từ 9 đến 15 tháng.

Thông thường, tình trạng bị rối loạn trầm cảm điển hình thường xuất hiện đối với các trường hợp mẹ sinh con khi còn quá trẻ (thường dưới 20 tuổi) hoặc những đối tượng bị gia đình bỏ mặc, không nhận được sự quan tâm, chăm sóc hoặc thậm chí là đối xử tàn tệ trong quá trình mang thai và sau sinh.

2. Trầm cảm không điển hình

Các triệu chứng trầm cảm không điển hình thường sẽ xuất hiện vào ngày thứ 3 sau khi sản phụ sinh xong. Người mẹ có thể đang từ trạng thái phấn khởi, vui vẻ, hào hứng sau sinh bắt đầu chuyển sang trạng thái tâm lý sợ hãi, lo âu, buồn chán về nhiều vấn đề, chủ yếu và việc nuôi dạy và chăm sóc con cái, bất an về tình trạng sức khỏe và sự an toàn của trẻ.

Tình trạng rối loạn tâm thần sau sinh này có thể làm xuất hiện các cơn chảy nước mắt không rõ nguyên nhân hoặc có thể lý giải bằng sự thay đổi nội tiết tố quá đột ngột sau sinh. Đồng thời nó cũng có thể xảy ra bởi sự thay đổi về mặt tâm lý, suy nghĩ của người mẹ. Do quá quan tâm, lo lắng về cuộc sống và tương lai của con.

Ngoài ra, cũng có một số trường hợp do quá nhạy cảm với các nhu cầu của trẻ sơ sinh nên người mẹ có sự chăm sóc và lo lắng quá mức. Chẳng hạn như khi thấy con khóc, con cựa mình cũng lo sợ con không thoải mái, sợ con bú không đủ no, sợ con bị lạnh hoặc mắc phải bệnh nào đó.

Các triệu chứng này có thể tự biến mất sau khoảng vài ngày nếu người bệnh nhận được sự chăm sóc và quan tâm đúng đắn từ phía gia đình, người thân bên cạnh. Bởi thực tế, các biểu hiện của trầm cảm không điển hình thường ở mức độ nhẹ và khá lành tính.

Để có thể mau chóng thoát ra khỏi những rối loạn về mặt tâm lý, cảm xúc thì người mẹ cần phải được hướng dẫn, tư vấn và giải thích rõ về các cách thức nuôi dạy con ngay từ thời kì mang thai hoặc trễ nhất là khi vừa mới sinh con. Gia đình và những người thân bên cạnh cũng nên dành nhiều sự quan tâm và nâng đỡ tinh thần cho người mẹ để giúp họ ổn định trạng thái tâm lý tốt hơn.

Rối loạn tâm thần muộn sau sinh

Nếu các rối loạn tâm thần sớm sau sinh biểu hiện ở mức độ nhẹ và dễ dàng khắc phục thì những rối loạn tâm thần muộn sau sinh thường nặng nề và nguy hiểm hơn. Người bệnh sẽ có những triệu chứng cấp tính, có tính chất bệnh lý cụ thể, điều này cũng có liên quan đến số lần sinh đẻ của mỗi người bệnh.

Các chuyên gia cho biết rằng, có khoảng hơn 30% các trường hợp mẹ bỉm bị rối loạn tâm thần muộn sau sinh có xuất hiện các biểu hiện của loạn thần trước đó. Một số biểu hiện lâm sàng có thể gặp như hưng cảm điển hình sau sinh, loạn thần với triệu chứng mê mộng và lú lẫn, các cơn trầm cảm nặng sau sinh hoặc tình trạng giống như phân liệt.

1. Trầm cảm nặng sau sinh

Trong thực tế không ít các trường hợp xuất hiện những cơn trầm cảm ở mức độ nặng sau khi sinh với sự khởi đầu là những cơn cấp diễn. Tình trạng này thường xảy ra sau khoảng 2 tuần hoặc 3 tháng đầu tiên sau khi sinh con.

Những đối tượng mắc phải tình trạng rối loạn tâm thần sau sinh này sẽ xuất hiện hàng loạt các triệu chứng bất thường. Cụ thể như cảm thấy bối rối, lo lắng, bất an, khí sắc kém, dao động liên tục, lú lẫn, cảm giác tội lỗi, vô dụng, cảm thấy bất lực.

2. Hưng cảm điển hình sau sinh

Tình trạng này thường khởi phát trong khoảng 2 tuần sau khi người mẹ sinh con, các triệu chứng của bệnh sẽ xuất hiện một cách ồ ạt và dữ dội. Người mẹ có thể trở nên vô cùng kích động, hưng phấn, không thể kiểm soát được hành vi, lời nói, suy nghĩ của bản thân, mất dần định hướng.

Hơn thế, bệnh nhân còn có thể xuất hiện các ý tưởng hoang tưởng, ví dụ như bản thân đang nắm giữ một sức mạnh siêu nhiên nào đó hoặc đang nắm giữ một sứ mạng cao cả mà thượng đế đã ban cho. Đôi lúc cũng có thể xen lẫn các cảm giác bị truy đuổi, giết hại, xung đột thỏa dục.

3. Loạn thần với lú lẫn và mê mộng

Các triệu chứng của bệnh thường sẽ khởi phát một cách đột ngột, biểu hiện rõ ràng nhất là vào khoảng 2 tuần sau khi vừa mới sinh xong. Một số dấu hiệu giúp nhận biết như người mẹ trở nên kích động, lo lắng, hung hăng, chảy nước mắt không rõ lý do, tấn công người khác, lú lẫn, không thể phân biệt và nhận thức rõ ràng về không gian và thời gian, suy giảm tri giác, thậm chí có lúc trở nên mê mộng, nằm mệt lừ,…

Bên cạnh đó, một số trường hợp còn xuất hiện hoang tưởng, các hoang tưởng thường sẽ tập trung chủ yếu vào trẻ sơ sinh. Ví dụ như họ phủ nhận việc sinh nở, phủ định sự tồn tại của trẻ, không công nhận vai trò của người cha và cho rằng đứa trẻ khi sinh ra không cần sự có mặt của người cha,…

Một số khác sự hoang tưởng cũng có thể tập trung vào người mẹ. Cụ thể như họ cho rằng bản thân đang bị theo dõi, có người đang đe dọa, cố gắng giết hại, họ bị ép buộc uống thuốc ngủ, thuốc độc hoặc luôn có cảm giác lo sợ những sự việc tồi tệ có thể xảy đến với bản thân.

Thậm chí, khi trạng thái lo sợ, bất an liên tục kéo dài dai dẳng và biểu hiện ở mức độ nặng nề thì nhiều khả năng người bệnh sẽ thực hiện các hành vi tự sát hoặc giết hại chính đứa con mà mình vừa sinh ra. Tuy nhiên, tình trạng loạn thần với lú lẫn và mê mộng nếu có thể được phát hiện sớm và điều trị đúng phương pháp thì có thể chữa khỏi nhưng về sau cũng có nhiều khả năng tái phát.

4. Trạng thái giống với phân liệt

Đặc điểm nổi bật của trạng thái loạn thần này chính là tính thiếu hòa hợp. Người bệnh sẽ khởi phát bệnh đột ngột với những biểu hiện như kích động, hoang tưởng, mất sự tiếp xúc với thực tại, không có sự hòa nhập tốt với cuộc sống,…Tình trạng này sẽ dễ xuất hiện ở những người mẹ có tính cách cứng nhắc hoặc những người có nhân cách dạng phân biệt.

Đôi khi người bệnh cũng có thể khởi đầu bệnh lý bằng cảm giác tự kỷ, một số tác động lạ kì hoặc thờ ơ, không quan tâm đến đứa con của mình. Vì thế, trạng thái giống phân liệt phải theo dõi trong thời gian dài mới có thể đưa ra chẩn đoán chính xác được.

Ngoài ra, một số trường hợp trạng thái giống phân liệt ở phụ nữ sau sinh cũng có thể là cơn đầu tiên có liên quan đến bệnh loạn thần chu kì hưng trầm cảm. Trạng thái này sẽ dễ có nguy cơ tái phát ở phụ nữ trong những lần sinh đẻ kế tiếp.

Các triệu chứng của rối loạn tâm thần sau sinh

Các triệu chứng của rối loạn tâm thần sau sinh được biểu hiện rất đa dạng và phong phú. Nó có thể xuất hiện ngay cả khi phụ nữ đang mang thai và thể hiện rõ rệt hơn sau giai đoạn sinh con. Một số dấu hiệu giúp bạn nhận biết như:

Biểu hiện trong giai đoạn đang mang thai:

• Cảm thấy buồn bã, ủ rũ, không có sức sống, lo lắng, bất an quá mức
• Thay đổi thói quen ăn uống, có thể trở nên chán ăn, ăn uống không ngon miệng và liên tục bỏ bữa.
• Có thể xuất hiện một số triệu chứng hoang tưởng
• Mất ngủ hoặc ngủ quá nhiều, không muốn gần gũi, tiếp xúc với bất kì ai, kể cả chồng.
• Tăng động thái quá hoặc có những hành vi, cử chỉ lạ thường, khó hiểu.

Biểu hiện rối loạn tâm thần sau sinh:

• Người bệnh có cảm giác lo lắng quá mức, hay buồn phiền, chán nản, dễ kích động, cáu gắt, nóng giận không rõ nguyên nhân.
• Khoảng sau 5 đến 25 ngày sau khi sinh con có thể xuất hiện tình trạng lú lẫn, hoang tưởng.
• Rối loạn giấc ngủ, thường xuyên mất ngủ, ngủ không ngon giấc, hay mơ gặp ác mộng, tỉnh giấc nhiều lần trong đêm.

Rối loạn tâm thần sau sinh là do đâu?

Theo nhận định của các nhà khoa học thì tình trạng rối loạn tâm thần sau sinh có thể liên quan đến những tổn thương về mặt tâm lý, cảm xúc của phụ nữ xuất hiện ngay từ khi mang thai và kéo dài đến lúc sinh con. Một số nguyên nhân có thể gây ra bệnh lý này như sau:

• Tiền sử gia đình đã có người thân từng mắc phải các chứng bệnh tâm thần hoặc bản thân người mẹ đã có tiền sử mắc bệnh trước khi sinh.
• Những đối tượng thường xuyên đối mặt với nhiều sự kiện gây căng thẳng, stress trong quá trình mang thai sẽ có nhiều nguy cơ bị rối loạn tâm thần sau sinh hơn so với bình thường.
• Một số yếu tố tác động từ bên ngoài như áp lực kinh tế, cuộc sống hôn nhân không hạnh phúc,…
• Các yếu tố cá nhân như người mẹ chưa trưởng thành về nhân cách, chưa có sự chuẩn bị kỹ càng về mặt tâm lý trước khi sinh con,..
• Sự thay đổi nội tiết tố trong quá trình mang thai và sau sinh cũng có thể là nguyên nhân gây ra các rối loạn tâm thần.
• Gặp phải các biến chứng sau sinh hoặc bị tai biến thương tổn.

Không nên lơ là với rối loạn tâm thần sau sinh

Theo nhận định của các chuyên gia thì rối loạn tâm thần sau sinh chính là một dạng rối loạn tâm thần ngắn hạn với 3 giai đoạn phát triển cụ thể là buồn bã, trầm cảm và loạn thần. Dựa vào số liệu thống kê nhận thấy có đến gần 85% các trường hợp phụ nữ sau sinh bắt đầu rơi vào trạng thái buồn chán, tiêu cực với những cảm xúc như khóc lóc, lo âu, ủ rũ, bi quan.

Nếu rối loạn tâm thần sớm sau sinh thì các triệu chứng sẽ nhẹ và ít gây ảnh hưởng. Tuy nhiên, về lâu dài nó sẽ phát triển nghiêm trọng hơn, không ít các trường hợp người mẹ rơi vào trạng thái loạn thần với các biểu hiện nguy hiểm như gây hấn, kích động, hoang tưởng, giải thể nhân cách, vô ý thức.

Những rối loạn tâm thần sau sinh diễn biến khác nhau ở mỗi đối tượng. Những người có tinh thần vững chắc, mạnh mẽ sẽ ít bị tác động hơn. Ngược lại những người yếu đuối, nhạy cảm sẽ dễ bị kích động và ảnh hưởng nghiêm trọng hơn. Tình trạng này nếu không được kịp thời phát hiện và có biện pháp can thiệp phù hợp sẽ dần đến rất nhiều các hậu quả nghiêm trọng, thậm chí là đe dọa đến tính mạng của người mẹ và trẻ nhỏ.

Tình trạng loạn thần sau sinh không chỉ làm ảnh hưởng trực tiếp đến mẹ bỉm mà có liên quan đến sức khỏe và tính mạng của con cùng các thành viên trong gia đình. Cũng bởi khi mắc bệnh, người mẹ có thể xuất hiện các hoang tưởng, không còn khả năng tự chăm sóc con cái và thực hiện các hành vi gây tổn thương.

Rối loạn tâm thần sau sinh có thể gây nên nhiều sự ảnh hưởng tiêu cực vì thế nếu thấy các bà mẹ sau sinh  có các triệu chứng bất thường về mặt cảm xúc, tinh thần thì cần tiến hành thăm khám và chẩn đoán để can thiệp sớm. Bản thân người mẹ và cả những thành viên trong gia đình không nên lơ là khi thấy các biểu hiện bất ổn để tránh gây ra những hậu quả khó lường.

Xem thêm: Rối loạn tâm thần chia sẻ (Folie A Deux): Cần chú ý cảnh giác

Cách chữa trị rối loạn tâm thần sau sinh

Thông thường nếu có thể sớm phát hiện thì tình trạng rối loạn tâm thần sau sinh cũng có thể được điều trị hiệu quả. Đối với các trường hợp bệnh nhẹ sẽ được cải thiện tốt nếu người bệnh nhận được sự quan tâm, chăm sóc, chia sẻ và động viên từ những người thân bên cạnh, nhất là tình yêu thương của chồng.

Trong quá trình chữa trị các triệu chứng của rối loạn tâm thần cho phụ nữ sau sinh thì gia đình có vai trò vô cùng quan trọng. Khi nhận được sự quan tâm, đồng cảm và san sẻ của những người xung quanh, mẹ bỉm sẽ dần ổn định hơn về mặt tâm lý, cảm xúc, các suy nghĩ, hành vi tiêu cực cũng sẽ được kiểm soát và thuyên giảm.

Bên cạnh đó, người bệnh cũng có thể cân nhắc tìm đến sự giúp đỡ của các chuyên gia tâm lý để được tư vấn và hỗ trợ tốt hơn. Thông qua các buổi trò chuyện trực tiếp, chuyên gia sẽ giúp cho người bệnh tháo gỡ được những khúc mắc trong lòng, dần thay đổi và điều chỉnh cảm xúc, hành vi theo chiều hướng tích cực hơn.

Đối với các tình trạng bệnh nghiêm trọng hơn, triệu chứng bệnh làm ảnh hưởng và đe dọa đến sức khỏe và tính mạng của con người thì có thể được cân nhắc sử dụng kết hợp với một số loại thuốc điều trị. Sau khi tiến hành thăm khám và biết được cụ thể tình trạng bệnh lý của đối tượng thì bác sĩ sẽ tiến hành kê đơn thuốc với liều lượng phù hợp nhất.

Tuy nhiên, một điều cần lưu ý là hầu hết các loại thuốc hướng thần khi sử dụng để điều trị tình trạng rối loạn tâm thần sau sinh đều được đào thải chủ yếu qua sữa mẹ. Vì thế việc chữa bệnh bằng phương pháp này cũng gặp không ít khó khăn, nhất là trường hợp mẹ bỉm nuôi con bằng sữa mẹ.

Do đó, các bác sĩ có thể yêu cần người mẹ ngừng hoặc chấm dứt quá trình cho con bú để đảm bảo an toàn và tránh gây ảnh hưởng đến trẻ nhỏ. Người bệnh cũng cần phải tuân thủ nghiêm ngặt các chỉ định dùng thuốc của bác sĩ để việc điều trị được diễn ra thuận lợi hơn.

Rối loạn tâm thần sau sinh không phải là tình trạng bệnh hiếm gặp, nó dễ khởi phát ở những bà mẹ trẻ tuổi, chưa có nhiều kiến thức về việc sinh nở và nuôi dạy con cái. Vì thế, các bà mẹ và những người thân bên cạnh cũng nên chú ý quan tâm và sớm phát hiện bệnh để được can thiệp kịp thời.

Tham khảo thêm:

• Bệnh Tâm Thần Phân Liệt: Nguyên Nhân, Dấu Hiệu Và Hướng Chữa Trị
• Hội Chứng Hysteria Là Gì? Nguyên Nhân, Biểu Hiện Và Điều Trị
• Rối Loạn Thần Kinh Thực Vật Là Gì? Nguyên Nhân, Dấu Hiệu Và Điều Trị