Rối loạn trầm cảm hậu Covid-19: Di chứng thường gặp sau nhiễm Covid
Rối loạn trầm cảm hậu Covid-19 là một trong các di chứng thường gặp kèm theo nhiều hệ lụy đáng quan ngại. Sau khi vượt qua đại dịch, nhiều người vẫn luôn cảm thấy buồn bã, lo lắng, bất an khiến chất lượng cuộc sống bị đảo lộn, năng suất làm việc bị tụt giảm đáng kể.
Thế nào là rối loạn trầm cảm hậu Covid-19? Thực trạng đáng lo ngại
Trầm cảm là một trong các rối loạn tâm lý phổ biến và có thể xuất hiện ở bất kì đối tượng nào. Căn bệnh này được xếp vào chứng rối loạn khí sắc với những biểu hiện đặc trưng là trạng thái buồn chán, ủ rũ, tuyệt vọng, bi quan, không còn niềm tin hay hứng thú với bất kì điều gì xoay quanh cuộc sống. Tùy vào mức độ nghiêm trọng của chứng trầm cảm mà các triệu chứng và ảnh hưởng của nó cũng có phần riêng biệt.
Đối với các trường hợp trầm cảm nhẹ, người bệnh có thể chỉ cảm thấy buồn chán, mệt mỏi, suy sụp trong một thời gian ngắn và có thể khắc phục tốt nếu nhanh chóng thay đổi lối sống lành mạnh hơn. Tuy nhiên, đối với những người mắc chứng trầm cảm ở mức độ nghiêm trọng thì các biểu hiện của bệnh sẽ diễn biến phức tạp hơn. Nó có thể làm ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, sức khỏe tổng thể hoặc thậm chí là đe dọa đến tính mạng của bệnh nhân. Đối với trầm cảm nặng, quá trình điều trị cũng cần mất nhiều thời gian và phải kết hợp nhiều biện pháp chuyên khoa khác nhau mới có thể khắc phục tốt.
Trầm cảm có thể khởi phát bởi nhiều nguyên nhân khác nhau. Chẳng hạn do áp lực, căng thẳng kéo dài, sự tổn thương tâm lý quá lớn hoặc có liên quan đến yếu tố di truyền. Thời gian gần đây, sự bùng phát dữ dội của đại dịch Covid-19 cũng đã trở thành một trong các yếu tố nguy cơ làm gia tăng khả năng khởi phát các vấn đề sức khỏe tâm thần, phổ biến nhất là chứng trầm cảm.
Theo chia sẻ của các chuyên gia thì sau khi nhiễm Covid-19, tỉ lệ bệnh nhân có biểu hiện và các triệu chứng của rối loạn tâm thần tăng nhanh. Trong đó có đến hơn 50% các trường hợp xuất hiện dấu hiệu buồn bã, chán nản, tuyệt vọng, mệt mỏi của trầm cảm kéo dài. Các chuyên gia còn cho biết thêm, những người đã từng mắc Covid và khỏi trong 3 tháng nếu có xuất hiện các triệu chứng trầm cảm và được chẩn đoán cụ thể thì được xem là rối loạn trầm cảm hậu Covid-19.
Dựa vào số liệu thống kê từ Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) cho biết, sau đại dịch Covid-19, có đến hơn 60% các trường hợp từ 18 đến 24 tuổi mắc phải vấn đề sức khỏe tâm thần, phổ biến nhất là chứng rối loạn lo âu và trầm cảm. Thông tin được ghi nhận vào năm 2021 tại TPHCM cho biết rằng có hơn 50% các trường hợp mắc rối loạn lo âu, 20% mắc chứng trầm cảm và khoảng hơn 15% rơi vào trạng thái stress kéo dài sau khi mắc Covid. Đối với các trường hợp bị Covid-19 ở mức độ nghiêm trọng, đặc biệt cần phải thở oxy, thở mask thì khả năng trầm cảm, rối loạn lo âu càng tăng cao, chiếm đến hơn 60%.
Dấu hiệu nhận biết rối loạn trầm cảm sau khi nhiễm Covid
Cũng giống như chứng trầm cảm thông thường, những người mắc phải tình trạng rối loạn trầm cảm hậu Covid-19 thường sẽ có các biểu hiện nhận biết sau đây:
- Khí sắc kém, luôn cảm thấy buồn bã, chán nản, tuyệt vọng, bi quan, suy sụp tinh thần.
- Mất niềm tin vào cuộc sống, không còn hứng thú bởi những hoạt động, công việc diễn ra bên ngoài xã hội, kể cả những điều mà bản thân đã từng rất yêu thích.
- Mất tập trung, giảm sự chú ý, trí nhớ suy giảm, quên trước quên sau.
- Không còn hi vọng vào việc có thể phục hồi và cải thiện tốt tình trạng sức khỏe của bản thân.
- Ít bộc lộ cảm xúc, thờ ơ, phớt lờ sự quan tâm của những người xung quanh.
- Có xu hướng thu mình, ngại tiếp xúc, không muốn giao tiếp với bất kì ai. Họ tự tạo cho mình một lớp vỏ bọc để tránh xa khỏi thế giới bên ngoài.
- Không thể duy trì tốt các mối quan hệ, không muốn tạo dựng mối quan hệ với bất kì ai.
- Khó khăn trong việc đưa ra quyết định và lựa chọn hàng ngày, dễ dao động.
- Nhạy cảm, dễ kích động, cáu gắt vô cớ.
- Rối loạn giấc ngủ, thường sẽ là mất ngủ, ngủ không sâu giấc, hay mơ gặp ác mộng hoặc cũng có một số người ngủ li bì, ngủ không kiểm soát.
- Thay đổi thói quen ăn uống, có thể chán ăn, thường xuyên bỏ bữa hoặc ăn uống vô độ, ăn liên tục.
- Suy nghĩ bi quan, cho rằng bản thân là kẻ vô dụng, bất tài, tự đổ lỗi.
- Nghĩ đến cái chết và có ý định muốn tự sát.
Nguyên nhân gây rối loạn trầm cảm hậu Covid-19
Đại dịch Covid-19 kéo dài gây nên nhiều sự ảnh hưởng to lớn đối với sức khỏe, cuộc sống và thậm chí cướp đi tính mạng của con người. Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lương Ngọc Khuê, Cục trưởng Cục Quản lý Khám, chữa bệnh chia sẻ rằng, việc cảm thấy lo lắng, bất an, sợ hãi và căng thẳng quá mức trong bối cảnh phức tạp của đại dịch là vấn đề bình thường mà nhiều người gặp phải. Tình hình dịch căng thẳng khiến tất cả đều bị hạn chế về mặt đi lại, không đảm bảo được nguồn thu nhập, lương thực và mối đe dọa rất lớn về sức khỏe.
Tuy rằng, hiện nay tình hình dịch bệnh đã được khống chế tốt nhưng những hậu quả mà nó để lại vẫn chưa được khắc phục một cách triệt để, đặc biệt là đối với sức khỏe của mỗi con người. Những người đã từng dương tính với Covid-19 và chữa khỏi thành công sẽ phải đối diện với rất nhiều các vấn đề về sức khỏe. Nó không chỉ đơn giản là những sự suy yếu về mặt thể chất mà còn là những hệ lụy to lớn ảnh hưởng đến tinh thần, khiến nhiều người trở nên tiêu cực, ám ảnh.
Để có thể đối phó và cải thiện tốt các vấn đề sức khỏe tinh thần, đặc biệt là chứng rối loạn trầm cảm hậu Covid-19 thì chúng ta cũng cần xác định cụ thể về nguyên nhân gây bệnh. Dựa theo chia sẻ của các chuyên gia thì tình trạng này có thể khởi phát bởi các nguyên do sau:
1. Phản ứng viêm ở hệ thần kinh
Một trong các nguyên nhân thường được nhắc đến trong các trường hợp mắc bệnh trầm cảm hậu Covid đó chính là phản ứng viêm diễn ra ở hệ thần kinh. Hàng rào máu não sẽ bị ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp bởi phản ứng này và tạo điều kiện để tế bào viêm ở ngoại biên xâm nhập vào hệ thần kinh trung ương của người bệnh. Quá trình này sẽ làm cho hoạt động của sự dẫn truyền thần kinh và trục nội tiết hạ đồi tuyến yên bị rối loạn nghiêm trọng.
2. Phản ứng miễn dịch
Rối loạn trầm cảm hậu Covid -19 cũng có thể do sự ảnh hưởng của phản ứng miễn dịch cơ thể đối với sự nhiễm virus hay còn gọi là phản ứng viêm. Theo chia sẻ từ các nhà nghiên cứu thì khi cơ thể dương tích với Covid thì sẽ làm kích thích sự sản sinh các cytokines, chemokines từ hệ miễn dịch. Những chất này sẽ có khả năng thúc đẩy phản ứng viêm, gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đối với sức khỏe tinh thần.
Ngoài ra, chuyên gia còn cho biết thêm, Cytokine là một loại chất đặc biệt được tiết ra từ tế bào T helper 2. Nồng độ chất này có tỉ lệ thuận với mức độ nhiễm Covid, tức là khi nồng độ Cytokine càng tăng thì mức độ nhiễm Covid càng nặng. Nếu nồng độ chất này vượt quá khả năng kiểm soát của cơ thể sẽ gây ra phản ứng viêm và dẫn đến nhiều hệ lụy nguy hiểm đối với hệ thần kinh, trong đó có thể làm phát triển chứng trầm cảm.
3. Yếu tố tâm lý
Tâm lý là lý do lớn nhất khiến cho nhiều người rơi vào khủng hoảng, trầm cảm hậu Covid-19. Trong suốt hơn 2 năm qua, đại dịch đã gây nên rất nhiều sự tổn thất và cướp đi hàng triệu tính mạng của con người, để lại những nỗi đau to lớn không thể nào bù đắp. Mỗi ngày, các thông tin về tỉ lệ mắc bệnh và tử vong do Covid luôn được cập nhật trên từng trang mạng làm nhiều người hình thành tâm lý hoang mang, lo sợ tột độ.
Bên cạnh đó, trong thời gian dương tính với Covid-19, nhiều người phải liên tục trải qua các triệu chứng mệt mỏi, suy nhược cơ thể khiến họ cảm thấy vô cùng hoảng sợ và lo lắng. Những khủng hoảng tâm lý này có thể được hình thành và kéo dài ngay cả khi khỏi bệnh. Tùy vào sức chịu đựng của mỗi người mà họ sẽ có những diễn biến tâm lý riêng biệt.
Cụ thể, một số yếu tố tâm lý có liên quan đến tình trạng rối loạn trầm cảm hậu Covid-19 như:
- Tâm lý lo sợ bị cách ly với xã hội, quá trình điều trị có thể khiến bệnh nhân cảm thấy cô đơn và xa cách với xã hội.
- Lo lắng sẽ làm lây lan dịch bệnh cho người thân hoặc những người đã từng tiếp xúc.
- Đối mặt với những sự kỳ thị, xa lánh của mọi người xung quanh.
- Thời gian mắc Covid không có người thân bên cạnh, không được chăm sóc, quan tâm sẽ khiến nhiều người cảm thấy tổn thương, buồn chán.
- Nỗi đau mất người thân do đại dịch.
- Dịch bệnh kéo dài khiến nhiều người lao đao về kinh tế, nhiều gia đình thiếu lương thực, không thể đáp ứng đủ các nhu cầu cần thiết.
- Dù dịch bệnh đã được kiểm soát tốt nhưng nhiều người vẫn hình thành tâm lý lo sợ và luôn bị ám ảnh bởi việc khử khuẩn, sát trùng, cách ly, giữ khoảng cách,…
- Một vài trường hợp thất nghiệp, không thể tìm kiếm được công việc mới và trở thành gánh nặng của gia đình.
- Hậu Covid gây ra nhiều ảnh hưởng về mặt thể chất, làm suy giảm năng suất làm việc và tiềm ẩn nhiều căn bệnh nguy hiểm khiến nhiều người luôn cảm thấy lo sợ, hoang mang.
- Tâm lý sợ chết kéo dài dai dẳng từ khi mắc bệnh cho đến khi khỏi bệnh.
4. Di chứng hậu Covid-19
Theo chia sẻ của WHO, thì sau khi mắc phải Covid-19, sức khỏe con người sẽ bị ảnh hưởng và suy giảm tùy vào mức độ nghiêm trọng. Có khoảng hơn 200 triệu chứng khác nhau có thể xuất hiện sau khi bệnh nhân đã âm tính với Covid. Tình trạng này gây nên nhiều ảnh hưởng đối với sinh hoạt đời sống và cả tinh thần của mỗi người, đó cũng là một trong các lý do có thể hình thành nên chứng rối loạn trầm cảm hậu Covid-19.
Sau khi mắc Covid, cơ thể sẽ thường xuyên cảm thấy mệt mỏi, khó thở, ho kéo dài, khó chịu ở vùng ngực, thường xuyên nhức đầu, trí nhớ suy giảm, mất tập trung, đau khớp, đau cơ, rối loạn tiêu hóa, rụng tóc, mất ngủ và hàng loạt các triệu chứng khác. Những biểu hiện này thường sẽ xuất hiện sau khi hồi phục Covid và có thể tái phát theo tùy thời gian.
Nữ giới sẽ có nguy cơ gặp phải nhiều hệ lụy sau Covid hơn so với nam giới và thường xuất hiện ở độ tuổi trung niên hoặc người cao tuổi. Nhiều người khi nhận thấy các dấu hiệu này bắt đầu sẽ trở nên lo lắng, suy nghĩ tiêu cực và dễ hình thành tâm lý hoảng loạn, trầm cảm kéo dài. Tuy nhiên, theo chia sẻ thì các triệu chứng hậu Covid có thể phục hồi và cải thiện tốt nếu được thăm khám và can thiệp phù hợp.
Trầm cảm hậu Covid-19 có nguy hiểm không?
Trầm cảm hậu Covid-19 có thể biểu hiện ở nhiều mức độ khác nhau. Ở các trường hợp nhẹ và có thể phát hiện sớm thì chỉ cần nhanh chóng điều chỉnh lại thói quen sinh hoạt lành mạnh hơn, áp dụng một số biện pháp thư giãn, kiểm soát cảm xúc đã có thể phục hội và cải thiện tốt. Tuy nhiên, đối với các trường hợp nặng, triệu chứng trầm cảm kéo dài và gây ảnh hưởng lớn đến đời sống, sức khỏe người bệnh thì cần phải kết hợp thêm nhiều biện pháp chuyên khoa và kiên trì điều trị trong thời gian dài.
Trầm cảm được đánh giá là một chứng rối loạn tâm thần nguy hiểm và cần được can thiệp càng sớm càng tốt. Trầm cảm hậu Covid-19 kéo dài không chỉ làm ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần mà còn gây ra nhiều hệ lụy đối với thể chất, làm suy giảm hoạt động của các cơ quan trong cơ thể, khiến người bệnh luôn trong trạng thái thiếu sức sống, mệt mỏi.
Đồng thời, các triệu chứng của trầm cảm cũng làm cản trở rất nhiều đối với chất lượng cuộc sống của con người. Nó khiến cho người bệnh không thể tập trung vào công việc, trí nhớ và tư duy suy giảm, khó khăn trong việc đưa ra các lựa chọn, quyết định hàng ngày. Bên cạnh đó, nhiều trường hợp còn tự thu mình, không muốn làm bất cứ việc gì và dần tách biệt hơn với cuộc sống.
Các mối quan hệ của người trầm cảm cũng bị tác động lớn. Cũng bởi họ luôn có những suy nghĩ tiêu cực, không muốn giao tiếp và duy trì mối quan hệ với bất kì ai. Thậm chí do sự bất ổn về mặt tâm lý nên nhiều người dễ gây ra những sự bất đồng, mâu thuẫn không đáng có khiến cho các mối quan hệ gia đình, bạn bè, đồng nghiệp dễ bị rạn nứt.
Đặc biệt hơn, ở các trường hợp trầm cảm hậu Covid-19 không được phát hiện và điều trị ở giai đoạn sớm có thể làm gia tăng nguy tự sát rất cao. Dựa theo ước tính của WHO thì có đến gần 850.000 các trường tử vong do trầm cảm tự sát. Cũng bởi người bệnh luôn có những suy nghĩ tiêu cực, mất hết niềm tin trong cuộc sống và dần tách biệt khỏi xã hội nên họ có thể tìm đến cái chết và xem nó như một cách giải thoát tốt nhất cho chính mình.
Cách điều trị trầm cảm sau khi mắc Covid-19
Như chia sẻ, trầm cảm hậu Covid-19 là một vấn đề sức khỏe tâm lý có thể ảnh hưởng sâu rộng đến sức khỏe tổng thể và cả chất lượng đời sống của con người. Chính vì thế, ngay khi nhận thấy các dấu hiệu nhận biết của bệnh, bạn cần nhanh chóng tiến hành thăm khám và điều trị kịp thời để tránh được những nguy hiểm xảy ra. Đặc biệt là sau đại dịch, chúng ta cần phải biết cách cân bằng đời sống, phục hồi tốt sức khỏe để có thể tiếp tục làm việc, xây dựng cuộc sống lành mạnh.
Tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của chứng rối loạn trầm cảm mà các bác sĩ, chuyên gia sẽ cân nhắc để đưa ra phương pháp điều trị phù hợp. Cụ thể một số biện pháp thường được áp dụng như sau:
1. Điều trị không dùng thuốc
Nếu các biểu hiện của trầm cảm không gây ảnh hưởng quá mức đến sức khỏe và đời sống sinh hoạt hàng ngày thì có thể áp dụng cải thiện tốt bằng các biện pháp tại nhà, không cần sử dụng đến thuốc điều trị. Người bệnh cần nhanh chóng thiết lập lại thói quen ăn uống, sinh hoạt hàng ngày để mau chóng đánh lùi được những sự bất ổn tâm lý đáng lo ngại do trầm cảm gây ra.
Một số điều cần phải thực hiện như:
- Lên kế hoạch cụ thể cho những công việc cần phải thực hiện trong tuần, trong tháng để tránh tình trạng ứ đọng công việc, làm việc quá sức.
- Xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh, tập trung bổ sung nhiều thực phẩm dinh dưỡng. Sau khi bị nhiễm Covid, sức khỏe thể chất cũng sẽ bị suy giảm rất nhiều nên bản thân mỗi người cần biết cách thiết lập tốt chế độ dinh dưỡng để phục hồi thể trạng tốt hơn. Đồng thời, các thực phẩm ăn uống hàng ngày cũng có thể bổ sung tốt dưỡng chất cho tinh thần, giúp giảm stress, mệt mỏi hiệu quả. Bạn cần chú ý ăn nhiều rau xanh, các thực phẩm giàu vitamin, khoáng chất có lợi. Đồng thời, hạn chế những món ăn nhiều dầu mỡ, đồ ăn cay nóng, thực phẩm béo, thức ăn đóng hộp, chế biến sẵn có nhiều chất bảo quản.
- Tăng cường tập luyện thể dục thể thao, rèn luyện tại nhà bằng các bài tập đơn giản như đi bộ, chạy bộ, yoga, thái cực quyền, tập gym, bơi lội,…Mỗi ngày chỉ cần dành ra khoảng 15 đến 30 phút vận động lành mạnh sẽ giúp cho bạn có được một cơ thể dẻo dai và một tinh thần tích cực, tràn đầy năng lượng.
- Chú ý nâng cao chất lượng giấc ngủ, một giấc ngủ trọn vẹn sẽ giúp cơ thể khỏe mạnh, tinh thần sảng khoái, tập trung tốt hơn. Nếu cảm thấy khó ngủ, bạn cũng có thể thử áp dụng các mẹo hữu ích như uống trà thảo mộc, vận động nhẹ, thiền định, nghe nhạc, ngâm chân với nước ấm, uống một ly sữa nóng, sử dụng tinh dầu thơm để ngủ ngon hơn.
- Trang bị cho bản thân những liệu pháp thư giãn nhanh chóng để có thể áp dụng ngay khi căng thẳng, áp lực, mệt mỏi. Bạn có thể đọc sách, nghe nhạc, viết nhật ký, đi dạo, hít thở sâu,…
- Chủ động và cởi mở hơn trong việc chia sẻ những khó khăn, căng thẳng cho những người thân bên cạnh. Nếu cảm thấy quá lo lắng về những di chứng sau Covid, bạn cũng nên tiến hành thăm khám tại các cơ sở uy tín để an tâm hơn.
- Hạn chế đọc và tiếp xúc quá nhiều với những thông tin tiêu cực trên mạng xã hội để tránh việc lo sợ, hoang mang.
2. Sử dụng thuốc chống trầm cảm
Thông thường chỉ có những trường hợp mắc bệnh trầm cảm vừa và nặng mới được cân nhắc chỉ định sử dụng thuốc để điều trị. Việc lựa chọn thuốc cần phải được thực hiện bởi bác sĩ chuyên khoa Tâm thần, người bệnh tuyệt đối không được tự ý mua thuốc về tự sử dụng.
Thuốc chống trầm cảm tuy không có khả năng loại bỏ tận gốc chứng trầm cảm nhưng nó có thể giúp kiểm soát và làm thuyên giảm các triệu chứng của bệnh. Song với đó, những loại thuốc này cũng có khả năng gây ra một số tác dụng phụ ngoài ý muốn. Vì thế, người bệnh cần phải tuân thủ nghiêm ngặt các chỉ định dùng thuốc và kiên trì áp dụng trong thời gian quy định.
Tác dụng của các loại thuốc chống trầm cảm khá chậm nên cần phải duy trì sử dụng từ 2 đến 4 tuần mới nhận thấy hiệu quả rõ rệt. Nếu trong thời gian sử dụng nhận thấy cơ thể có xuất hiện các dấu hiệu bất thường thì cần nhanh chóng thông báo cho bác sĩ điều trị để được hướng dẫn xử lý kịp thời, ngăn chặn những hậu quả nghiêm trọng có thể xảy ra.
3. Trị liệu tâm lý
Trị liệu tâm lý là biện pháp được áp dụng phổ biến trong những năm trở lại đây, nó cũng được đánh giá rất tốt về hiệu quả và mức độ an toàn đối với các trường hợp mắc phải các vấn đề về sức khỏe tâm thần, đặc biệt là trầm cảm. Phương pháp này chủ yếu sẽ sử dụng ngôn ngữ giao tiếp để có thể kết nối và tác động sâu vào trong tâm thức của con người, giúp họ dần thay đổi tốt suy nghĩ, cảm xúc và các hành vi sai lệch của mình.
Đối với những trường hợp mắc bệnh rối loạn trầm cảm hậu Covid-19 sẽ được ưu tiên áp dụng liệu pháp nhận thức và hành vi, liệu pháp cá nhân và liệu pháp nhóm để cải thiện hiệu quả. Tùy vào tình trạng bệnh của mỗi người mà các chuyên gia tâm lý cũng sẽ cân nhắc kết hợp thêm một số biện pháp phù hợp nhằm giúp người bệnh mau chóng vượt qua được giai đoạn khó khăn về mặt tâm lý.
Sau các buổi trị liệu trực tiếp cùng với chuyên gia tâm lý, người bệnh sẽ dần hiểu rõ hơn về nguồn gốc gây trầm cảm và có hướng giải quyết, khắc phục hiệu quả. Đồng thời, các nhà trị liệu cũng sẽ hướng dẫn và trang bị thêm cho bệnh nhân những kỹ năng cần thiết để có thể ứng phó tốt với những thách thức, khó khăn trong cuộc sống, hạn chế tối đa tình trạng tái phát về sau.
Trên đây là một số thông tin về tình trạng rối loạn trầm cảm hậu Covid-19mà Tạp Chí Tâm Lý Học muốn chia sẻ với bạn đọc. Đây là một di chứng thường gặp và tiềm ẩn nhiều ảnh hưởng tiêu cực đối với người bệnh. Vì thế, ngay khi phát hiện các bất ổn về tâm lý hoặc dấu hiệu nhận biết trầm cảm bạn cần nhanh chóng tiến hành thăm khám, chẩn đoán để có biện pháp can thiệp phù hợp.
Tham khảo thêm:
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!