Hội chứng sợ người khác nhìn mình (Scopophobia) là gì?

Những người mắc hội chứng sợ người khác nhìn mình (Scopophobia) luôn có cảm giác sợ hãi, lo lắng khi ánh nhìn của người khác hướng về mình. Hội chứng này có liên quan đến những trải nghiệm tiêu cực trong quá khứ và gen di truyền.

Hội chứng sợ người khác nhìn mình là gì?

Hội chứng sợ người khác nhìn mình (Tiếng Anh: Scopophobia) là thuật ngữ đề cập đến tình trạng sợ hãi quá mức và dai dẳng về việc bị người khác nhìn chằm chằm. Hội chứng này được xếp vào nhóm rối loạn lo âu vì có đặc điểm là gây ra sự lo lắng, sợ hãi thái quá và dai dẳng.

Thông thường, khi người khác nhìn chằm chằm vào bản thân, chúng ta sẽ khó tránh khỏi cảm giác khó chịu. Đôi khi, chúng ta sẽ có nỗi sợ khi bị nhìn chằm chằm trong những tình huống như bị trách phạt, đối mặt với đám đông, kẻ bạo hành, bắt nạt,… Tuy nhiên, những phản ứng này hoàn toàn khác với chứng Scopophobia.

Người mắc hội chứng này có nỗi sợ thái quá và dai dẳng khi bị người khác nhìn chằm chằm – dù ánh nhìn của người khác hoàn toàn không ác ý, không có tính chất đe dọa hay uy hiếp. Thậm chí, một số người luôn có cảm giác tất cả những người xung quanh nhìn vào mình mặc dù thực tế không phải như vậy.

Hội chứng sợ người khác nhìn mình có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi và không có sự khác biệt về giới tính. Hội chứng này hiếm khi khởi phát đơn độc mà thường đi kèm với các rối loạn tâm thần và rối loạn phát triển thần kinh. Bệnh nhân mắc chứng Scopophobia rất khó có thể duy trì cuộc sống bình thường nếu không can thiệp trị liệu.

Nhận biết hội chứng sợ người khác nhìn mình

Giao tiếp bằng mắt được sử dụng phổ biến không kém giao tiếp bằng ngôn ngữ. Vì vậy, nỗi sợ và sự lo lắng quá mức, dai dẳng về việc người khác nhìn mình gây ra rất nhiều phiền toái trong cuộc sống. Theo thời gian, nỗi sợ có thể lớn dần lên khiến bệnh nhân né tránh các cuộc giao tiếp, sống khép kín và cô lập xã hội.

Để ngăn chặn kịp thời biến chứng, cần nhận biết sớm hội chứng sợ người khác nhìn mình. Hội chứng này đặc trưng bởi các triệu chứng sau đây:

• Thường trực sự lo lắng, sợ hãi về việc bị người khác nhìn chằm chằm. Thậm chí, nhiều người không thể giao tiếp bằng mắt và luôn lảng tránh ánh mắt của người khác do nỗi sợ chi phối.
• Nỗi sợ có xu hướng tăng lên nếu bệnh nhân đang ở trong hoàn cảnh bị người khác nhìn chằm chằm. Nỗi sợ gia tăng gây ra các triệu chứng rối loạn thần kinh thực vật như nghẹn cổ họng, đánh trống ngực, choáng đầu, đỏ bừng mặt, đổ nhiều mồ hôi, tim đập nhanh,…
• Một số người có thể trở nên hoảng loạn, ngất xỉu và mất kiểm soát do sợ hãi quá mức.
• Cho rằng những người xung quanh đang nhìn mình chằm chằm dù điều này hoàn toàn không có cơ sở. Ý nghĩ này khiến người bệnh luôn trong trạng thái căng thẳng và lo âu.
• Vì sợ người khác nhìn chằm chằm vào mình nên bệnh nhân không thoải mái trong các cuộc giao tiếp. Người bệnh thường khúm núm, lấm lét, né tránh ánh mắt của người khác và không tự tin trong lời nói.
• Người mắc hội chứng sợ người khác nhìn mình chỉ cảm thấy thoải mái khi trò chuyện với những người thân thiết. Tuy nhiên, bệnh nhân vẫn luôn né tránh ánh mắt dù đó là bạn thân hay người thân trong gia đình.
• Người mắc hội chứng sợ người khác nhìn mình thường sống khép kín và ít giao tiếp. Bệnh nhân có xu hướng chọn những công việc nghiên cứu để tránh phải giao tiếp quá nhiều.
• Đối với trẻ nhỏ mắc chứng Scopophobia, trẻ thường thụ động, ít phát biểu và đóng góp trong giờ học.

Các triệu chứng của hội chứng sợ người khác nhìn mình sẽ có mức độ từ nhẹ đến nghiêm trọng. Đa phần đều nghiêm trọng theo thời gian nếu không được thăm khám và điều trị.

Ngoài những triệu chứng trên, bệnh nhân cũng có một số biểu hiện khác do hội chứng Scopophobia hiếm khi khởi phát đơn độc. Theo thống kê, bệnh nhân có thể mắc đồng thời với các chứng bệnh sau đây:

• Rối loạn lo âu xã hội (ám ảnh xã hội)
• Rối loạn hoảng sợ
• Rối loạn phổ tự kỷ
• Rối loạn khí sắc như rối loạn lưỡng cực, trầm cảm, rối loạn cảm xúc theo mùa,…
• Rối loạn nhân cách
• Rối loạn ăn uống
• Hội chứng mặc cảm ngoại hình
• Chứng động kinh
• Rối loạn ám ảnh cưỡng chế

Nguyên nhân gây ra hội chứng sợ người khác nhìn mình

Nỗi sợ vô lý về việc người khác nhìn chằm chằm vào mình có thể bắt nguồn từ những trải nghiệm tiêu cực trong quá khứ. Ngoài ra, hội chứng này cũng có liên quan đến gen di truyền và các yếu tố tâm lý – xã hội.

Những yếu tố có liên quan đến hội chứng sợ người khác nhìn mình:

• Di truyền: Tương tự như các rối loạn tâm thần khác, hội chứng sợ người khác nhìn mình cũng có khả năng di truyền. Nếu tiền sử gia đình mắc bệnh lý này hoặc các rối loạn tâm thần có liên quan, nguy cơ mắc hội chứng Scopophobia sẽ tăng lên đáng kể.
• Trải nghiệm tiêu cực trong quá khứ: Các chuyên gia tin rằng, nỗi sợ về việc bị người khác nhìn chằm chằm ở hiện tại chính là kết quả của những trải nghiệm tiêu cực trong quá khứ. Những sự kiện như bị bắt cóc, đe dọa, bạo lực và uy hiếp bằng ánh mắt sẽ khiến trẻ lớn lên có nỗi sợ quá mức, dai dẳng về ánh nhìn của người khác.
• Môi trường sống thiếu lành mạnh: Môi trường sống tiêu cực, luôn phải đề phòng cũng là yếu tố gia tăng nguy cơ mắc hội chứng Scopophobia.

Thực tế, các yếu tố kể trên mới chỉ là giả thuyết. Dù vậy, đã có nhiều bằng chứng cho thấy vai trò của di truyền và trải nghiệm tiêu cực trong cơ chế bệnh sinh.

Hội chứng sợ người khác nhìn mình có nguy hiểm không?

Hội chứng sợ người khác nhìn mình không đơn thuần là nỗi sợ dai dẳng, kéo dài. Trạng thái lo lắng thường trực khiến bệnh nhân mất đi khả năng thư giãn, luôn căng thẳng và đề phòng khi đến những nơi công cộng. Ngoài ra, tâm lý này cũng khiến cho bệnh nhân thiếu tự tin khi giao tiếp, khó bày tỏ ý kiến cá nhân và khẳng định năng lực bản thân.

Nỗi sợ bị người khác nhìn chằm chằm cũng khiến bệnh nhân từ bỏ những công việc lý tưởng và tìm kiếm các công việc ít phải giao tiếp. Hành vi né tránh giao tiếp khiến bệnh nhân ngày càng sống khép kín và cô lập xã hội. Đa phần bệnh nhân đều chỉ duy trì mối quan hệ với người thân và một số ít người bạn thân thiết từ thuở thơ ấu.

Nỗi sợ tích tụ ngày qua ngày có thể phát triển thành các rối loạn tâm thần như trầm cảm, rối loạn lo âu lan tỏa, rối loạn hoảng sợ,… Người mắc hội chứng Scopophobia nhiều khả năng sẽ lạm dụng rượu bia và chất kích thích để giải tỏa cảm xúc bức bối, khó chịu vì không thể kiểm soát nỗi sợ của bản thân.

Nhìn chung, hội chứng sợ người khác nhìn mình sẽ gây ra những biến chứng như sau:

• Ít có các mối quan hệ xã hội
• Đối mặt với thu nhập thấp, không có cơ hội thăng tiến
• Cô lập xã hội
• Tỷ lệ nghiện chất, lạm dụng rượu bia cao
• Có nguy cơ trầm cảm, rối loạn lo âu,…
• Gia tăng các hành vi tự hủy hoại và hành vi tự sát
• Nỗi sợ quá mức và dai dẳng cũng gây ra các vấn đề sức khỏe thể chất như cao huyết áp, béo phì, rối loạn tiền đình, mất ngủ, suy nhược thần kinh,…

Trong một số trường hợp, bệnh nhân bị hội chứng sợ người khác nhìn có thể nhốt mình trong nhà. Bệnh nhân mất hoàn toàn chức năng xã hội, học tập, nghề nghiệp,… và sống phụ thuộc vào gia đình. Tuy nhiên, nếu được điều trị đúng cách, bệnh nhân có thể kiểm soát nỗi sợ và cải thiện chất lượng cuộc sống theo thời gian.

Xem thêm: Hội chứng sợ hạnh phúc (Cherophobia) và cách vượt qua

Cách khắc phục hội chứng sợ người khác nhìn mình

Hội chứng sợ người khác nhìn mình (Scopophobia) cần được điều trị sớm để phòng tránh biến chứng. Mặc dù chưa có phương pháp tối ưu nhưng các biện pháp điều trị hiện nay có thể quản lý hội chứng này hiệu quả.

Các phương pháp được cân nhắc cho bệnh nhân mắc hội chứng sợ người khác nhìn mình:

1. Liệu pháp tâm lý

Liệu pháp tâm lý là phương pháp có hiệu quả trong điều trị hội chứng sợ người khác nhìn mình. Liệu pháp này không can thiệp vào cơ thể mà được thực hiện bằng hình thức giao tiếp ngôn ngữ và phi ngôn ngữ. Liệu pháp tâm lý tập trung vào việc giúp bệnh nhân thay đổi quan niệm sai lầm để giảm bớt sự sợ hãi và học cách kiểm soát nỗi sợ của bản thân.

Quá trình trị liệu hội chứng sợ người khác nhìn mình khá giống với trị liệu rối loạn lo âu ám ảnh sợ hãi. Trong đó, các liệu pháp sau đây được đánh giá cao về hiệu quả:

• Liệu pháp nhận thức hành vi
• Liệu pháp nhận thức
• Liệu pháp phân tâm học
• Liệu pháp tiếp xúc

Đối với bệnh nhân mắc đồng thời với chứng rối loạn hoảng loạn, chuyên gia sẽ trang bị cho người bệnh kỹ năng để kiểm soát và đối phó với các cơn lo âu cấp tính. Nhìn chung, quá trình trị liệu đối với bệnh nhân mắc hội chứng Scopophobia tương đối thuận lợi bởi ít có trường hợp phủ định bệnh.

Tuy nhiên, người bệnh có tổn thương tâm lý sâu sắc hoặc mắc đồng thời với chứng trầm cảm, rối loạn lo âu cần phải dùng thuốc để nâng đỡ tinh thần. Có như vậy quá trình trị liệu mới mang lại kết quả tốt nhất.

2. Dùng thuốc

Sử dụng thuốc không mang lại hiệu quả trong việc giảm nỗi sợ. Tuy nhiên, thuốc có thể nâng cao tâm trạng, giảm sự lo lắng, căng thẳng, phiền muộn và cải thiện các triệu chứng thể chất do chứng Scopophobia gây ra.

Các loại thuốc được sử dụng cho bệnh nhân mắc hội chứng sợ người khác nhìn mình:

• Thuốc chống trầm cảm: Thuốc chống trầm cảm có thể cải thiện tâm trạng buồn bã, đau khổ do hội chứng Scopophobia gây ra. Nhóm thuốc này mang lại hiệu quả khá chậm, khoảng sau 4 – 6 tuần sử dụng. Thuốc được dùng dài hạn để nâng đỡ tinh thần cho bệnh nhân.
• Thuốc an thần: Thuốc an thần thường được dùng ngắn hạn trong khoảng 1 tháng. Loại thuốc này được chỉ định trong thời gian đầu thuốc chống trầm cảm chưa phát huy tác dụng. Thuốc an thần có thể cải thiện tình trạng lo âu, căng thẳng và kích động.
• Thuốc chẹn beta: Thuốc chẹn beta được sử dụng để làm giảm các triệu chứng thể chất có liên quan đến hội chứng sợ người khác nhìn mình như đổ mồ hôi, đỏ bừng mặt, đau đầu, đánh trống ngực, bồn chồn,…

Các loại thuốc được dùng cho bệnh nhân mắc hội chứng sợ người khác nhìn mình đều tiềm ẩn rủi ro và tác dụng ngoại ý. Người bệnh sẽ được bác sĩ tư vấn về các tác dụng phụ có thể gặp phải và cách khắc phục an toàn.

3. Điều trị các bệnh lý đi kèm

Hội chứng sợ người khác nhìn mình thường đi kèm với các rối loạn tâm thần và rối loạn phát triển thần kinh. Do đó, bệnh nhân cần tích cực điều trị các bệnh lý kèm theo như:

• Bệnh động kinh
• Rối loạn phổ tự kỷ
• Rối loạn ăn uống
• Các rối loạn cảm xúc
• Rối loạn lo âu

Đa số các bệnh lý kèm theo chứng Scopophobia đều tiến triển mãn tính. Chính vì vậy, bệnh nhân nên điều trị củng cố theo chỉ dẫn của bác sĩ để quản lý bệnh thành công.

Cách chăm sóc, cải thiện chứng sợ người khác nhìn mình

Thực tế, điều trị hội chứng sợ người khác nhìn mình còn nhiều hạn chế vì nguyên nhân chưa rõ ràng. Để vượt qua hội chứng này hoàn toàn, người bệnh cần phải rất nỗ lực. Bên cạnh các phương pháp y tế, bệnh nhân nên thực hiện thêm các biện pháp tự cải thiện như:

• Chủ động tìm hiểu về chứng bệnh mà mình gặp phải. Những thông tin hữu ích sẽ giúp bệnh nhân tránh được tâm lý mơ hồ và bất an khi bản thân có nỗi sợ thái quá và dai dẳng.
• Học cách giữ bình tĩnh khi đối mặt với tình huống gây sợ hãi. Cụ thể, bệnh nhân nên nhắm mắt, thả lỏng cơ thể và hít thở sâu. Sau đó, có thể tìm không gian ít người hơn để ổn định tinh thần hoàn toàn. Khi học được cách kiểm soát nỗi sợ, sự sợ hãi quá mức sẽ giảm đi rõ rệt theo thời gian.
• Sự lo lắng, sợ hãi về việc bị người khác nhìn sẽ khiến bệnh nhân luôn căng thẳng và mất đi khả năng thư giãn. Vì vậy, bệnh nhân nên ngồi thiền từ 15 – 20 phút mỗi ngày để giải tỏa căng thẳng. Bên cạnh đó, ngồi thiền còn giúp kiểm soát nỗi sợ, cải thiện giấc ngủ và điều hòa năng lượng trong cơ thể.
• Có thể tham gia các hội nhóm những người mắc chứng Scopophobia. Kinh nghiệm thực tế từ các bệnh nhân khác sẽ giúp người bệnh dễ dàng quản lý bệnh và mở rộng được các mối quan hệ.
• Hội chứng sợ người khác nhìn mình sẽ khiến bệnh nhân giao tiếp kém và không thoải mái khi gặp gỡ. Do đó, một số người có thể cho rằng bệnh nhân thiếu lịch sử và không tôn trọng họ. Để tránh những mâu thuẫn không đáng có, bệnh nhân nên chia sẻ bệnh tình để những người xung quanh thấu hiểu và đồng cảm.

Hội chứng sợ người khác nhìn mình là vấn đề cần được điều trị. Can thiệp sớm có thể giảm thiểu ảnh hưởng đối với sức khỏe và chất lượng cuộc sống của người bệnh. Bên cạnh đó, điều trị kịp thời cũng gia tăng tỷ lệ chữa khỏi và giảm bớt gánh nặng tài chính cho việc khám chữa bệnh.

Tham khảo thêm:

• Hội chứng tự ngược đãi bản thân: Biểu hiện và cách điều trị
• Hội Chứng Sợ Giao Tiếp Xã Hội: Nguyên Nhân Và Khắc Phục
• Ám ảnh sợ quá khứ: Dấu hiệu và cách khắc phục